Прэтарыянская гвардыя
| Прэтарыянская гвардыя | |
|---|---|
 | |
| Гады існавання | 275 да н.э. — IV ст. |
| Краіна |
 Рымская імперыя |
| Падпарадкаванне | Імператар Рымскай Імперыі |
| Тып | воінскае фарміраванне і целаахоўнік[d] |
| Функцыя | Ахова Імператара |
| Колькасць | 1000 чалавек (адна кагорта) |
| Дыслакацыя | Рым, іншыя гарады Імперыі |
| Камандзіры | |
| Вядомыя камандзіры | Макрын |
Прэтарыянская гвардыя (прэтарыянцы, лац.: praetoriani) — асабістыя целаахоўнікі імператараў Рымскай імперыі. Назва выкарыстоўвалася ў часы Рымскай рэспублікі, пазначаючы ахову рымскіх генералаў, якая існавала ў 275 годзе да н.э. Канстанцін Вялікі ў IV стагоддзі знішчыў гэта фарміраванне.
Прэтарыянцы — «гвардыя» рымскіх цэзараў, якая развілася з адборнага атрада (ablecti) саюзнікаў, што служыў у рэспубліканскі перыяд для аховы галоўнакамандуючага і яго прэторыя, адкуль і назва — cohorspraetoria. Сцыпіён Афрыканскі арганізаваў, пад тым жа імем, ахову з рымскіх вершнікаў. Штаб, канцылярыя і ўся найбліжэйшая світа палкаводца ці кіраўніка вобласці (квестар, пісцы, легаты, трыбуны, прэфект і перакладчыкі, ліктары, герольды, кур'еры, нарэшце знаёмыя і сябры — comites) складалі яго cohors praetoria. Для аховы парадку ў Італіі Актавіян Аўгуст стварыў 9 прэтарыянскіх кагорт, па 1000 чалавек кожная. Па-за службай прэтарыянцы насілі грамадзянскую адзежу (cob. togalae). Тры кагорты былі размешчаны на пастоі ў грамадзян у самым Рыме, астатнія — у іншых частках Італіі. Разам з гвардзейскай кавалерыяй (equites praetoriani), яны складалі ядро ўзброеных сіл якая зараджаецца імперыі. Аж да кіравання Септымія Севера ў гвардыю залічалі толькі выхадцаў Італіі. Узмоцненае дараванне, ганаровае становішча і 16-гадовы тэрмін службы (замест 20-гадовага простых легіянераў) складалі прывілеі гвардыі. Пасля гарадская паліцыя (cohortes urbanae) злілася з гвардыяй у адзін корпус, падзелены на 14 кагорт. Прэтарыянцы падпарадкоўваліся асобаму прэфекту — praefectus praetorio (прэфект прэторыя). Прэфект часоў імператара Тыберыя — Сеян, засяродзіў усю гвардыю ў Рыме, пабудаваўшы для яе адмысловы лагер — castra praetoria. Так як прэтарыянцы былі замяшаны ва ўсіх змовах і мецяжах імперыі, то арганізацыя іх неаднаразова падвяргалася зменам (напрыклад пры Вітэліі).
Канстанцін Вялікі зусім знішчыў прэтарыянскую гвардыю, замяніўшы яе новай, і разбурыў прэтарыянскі лагер — «гэта (па яго словах) сталае гняздо мецяжоў і распусты».
Шматлікія рымскія імператары былі забіты прэтарыянцамі ці непасрэдна прэфектам прэторыя. Так, імператара Калігулу асабіста забіў прэфект прэторыя Херэя. Таксама пры ўдзеле прэфекта прэтарыянцаў быў забіты рымскі імператар Камод. Прэфект прэтарыянцаў Макрын арганізаваў змову з мэтай забойства імператара Каракалы (дынастыя Севераў), пасля чаго сам стаў рымскім імператарам.
Па легендзе, святы Себасцьян быў камандзірам прэтарыянскай гвардыі пры імператары Дыяклетыяне. Ім жа быў святы Адрыян Нікамедыйскі.
Спадчына
[правіць | правіць зыходнік]Імя прэтарыянцаў стала сінонімам інтрыг, канспірацый, нявернасці і забойстваў, але ў двух першых стагоддзях нашай эры яны аказалі вялікую паслугу рымскай дзяржаве. Тым часам яны зрыналі (ці спрабавалі зрынуць) жорсткіх, слабых, і непапулярных імператараў, падтрымліваючы толькі моцных і папулярных. Абараняючы іх, яны пашыралі іх уладу, стрымліваючы беспарадкі рымскага натоўпу і інтрыгі ў Сенаце. Прэтарыянская гвардыя даравала імперыі стабільнасць, якая спрыяла перыяду Pax Romana.
Толькі пасля кіравання Марка Аўрэлія, гвардыя стала ператварацца ў бязлітасных наёмнікаў, што выклікала адмоўнае да іх стаўленне. Аднак, такія ж эмоцыі выклікалі і дынастыя Севераў, а пасля падчас крызісу III стагоддзя легіёны, Сенат, і сам інстытут імператараў.
Прэтарыянцы ў кіно
[правіць | правіць зыходнік]Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Bingham, Sandra J. (1999) [1997]. The praetorian guard in the political and social life of Julio-Claudian Rome. Ottawa: National Library of Canada. ISBN 0-612-27106-4. Архівавана з арыгінала (PDF) 1 сакавіка 2017. Праверана 2007-05-23.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Прэтарыянская гвардыя
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
