Малы ледавіковы перыяд

Малы ледавіковы перыяд (МЛП) — перыяд глабальнага адноснага пахаладання, які меў месца на Зямлі на працягу XIV—XIX стагоддзяў. Гэты перыяд з’яўляецца найбольш халодным па сярэднегадавых тэмпературах за апошнія 2 тысячы гадоў. Малому ледавіковаму перыяду папярэднічаў малы кліматычны оптымум (прыкладна X—XIII стагоддзя) — перыяд параўнальна цёплага і роўнага надвор’я, мяккіх зім і адсутнасці моцных засух.

Гістарычныя факты

Малы ледавіковы перыяд падзелены на тры стадыі.

Першая фаза (умоўна XIV—XV стагоддзя)

Даследчыкі мяркуюць, што наступ малога ледавіковага перыяду было звязана з запавольваннем цячэння Гальфстрыма каля 1300 года. У 1310-х гадах Заходняя Еўропа, мяркуючы па летапісах, перажыла сапраўдную экалагічную катастрофу. Пасля традыцыйна цёплага лета 1311 году прайшлі чатыры хмурныя і дажджлівыя гады 1312—1315 гадоў. Моцныя дажджы і незвычайна суровыя зімы прывялі да гібелі некалькіх ураджаяў і вымярзання фруктовых садоў у Англіі, Шатландыі, паўночнай Францыі і Германіі. У Шатландыі і паўночнай Германіі спынілася вінаградарства і вытворчасць вінаў. Зімовыя замаразкі сталі паражаць нават паўночную Італію. Ф. Петрарка і Дж. Бакача фіксавалі, што ў XIV ст. снег нярэдка выпадаў у Італіі.

Прамым следствам першай фазы МЛП стаў масавы голад першай паловы XIV стагоддзя — у еўрапейскіх хроніках вядомы як Вялікі голад. Ускосным — крызіс феадальнай гаспадаркі, аднаўленне паншчыны і буйныя сялянскія паўстанні ў Заходняй Еўропе. У землях былой Русі першая фаза МЛП дала пра сябе ведаць шэрагам «дажджлівых гадоў» XIV стагоддзя.

Сярэдневяковыя легенды сцвярджаюць, што менавіта тым часам ад штормаў у Атлантыцы загінулі міфічныя астравы — «Востраў Дзеў» і «Востраў Сямі Гарадоў».

Прыкладна з 1370-х гадоў тэмпература ў Заходняй Еўропе стала павольна павялічвацца, масавы голад і неўраджаі спыніліся. Аднак халоднае, дажджлівае лета было частай з’явай на працягу ўсяго XV стагоддзя. Узімку часта назіраліся снегапады і замаразкі на поўдні Еўропы. Адноснае пацяпленне пачалося толькі ў 1440-я гады, і яно адразу прывяло да ўздыму сельскай гаспадаркі. Аднак тэмпературы папярэдняга кліматычнага оптымуму адноўлены не былі. Для Заходняй і Цэнтральнай Еўропы снежныя зімы сталі звычайнай з’явай, а перыяд «залатой восені» пачынаўся ў верасні (гл. Цудоўны часаслоў герцага Берыйскага — адзін з шэдэўраў кніжнай мініяцюры позняга Сярэднявечча).

Істотным быў уплыў МЛП і на Паўночную Амерыку. На ўсходнім узбярэжжы Амерыкі было надзвычай холадна, у той час як цэнтральныя і заходнія раёны тэрыторыі сучасных нам ЗША сталі настолькі сухімі, што Сярэдні Захад ператварыўся ў рэгіён пылавых бур; горныя лясы цалкам выгарэлі.

У Грэнландыі сталі наступаць ледавікі, летняе адтаванне грунтоў станавілася ўсё больш кароткачасовым, і да канца стагоддзя тут трывала ўсталявалася вечная мерзлата. Вырасла колькасць лёду ў паўночных морах, і спробы дасягнуць Грэнландыі, якія прадпрымаліся ў наступныя стагоддзі, звычайна заканчваліся няўдачай. З канца XV стагоддзя пачаўся наступ ледавікоў у многіх горных краінах і палярных раёнах.

Другая фаза (умоўна XVI стагоддзе)

Другая фаза адзначылася часовым павышэннем тэмпературы. Магчыма, гэта было звязана з некаторым паскарэннем цячэння Гальфстрыма. Іншае тлумачэнне «міжледніковай» фазы XVI стагоддзя — максімальная сонечная актыўнасць, якая часткова згасіла негатыўны эфект ад запавольвання Гальфстрыму. У Еўропе зноў было зафіксавана павышэнне сярэднегадавых тэмператур, хоць узровень папярэдняга кліматычнага оптымуму дасягнуты не быў. У некаторых летапісах нават згадваюцца факты «бясснежных зім» сярэдзіны XVI стагоддзя. Аднак прыблізна з 1560 года тэмпература пачала павольна паніжацца. Відаць, гэта было звязана з пачаткам зніжэння сонечнай актыўнасці. 19 лютага 1600 года адбылося вывяржэнне вулкана Уайнапуціна, наймацнейшае за ўсю гісторыю Паўднёвай Амерыкі. Лічыцца, што гэта вывяржэнне было прычынай вялікіх кліматычных змен у пачатку XVII стагоддзя.

Трэцяя фаза (умоўна XVII — пачатак XIX стагоддзя)

Трэцяя фаза стала найбольш халодным перыядам МЛП. Паніжаная актыўнасць Гальфстрыма супала па часе з найбольш нізкім пасля V ст. да н.э. узроўнем сонечнай актыўнасці (Маўндэраўскім мінімумам). Пасля параўнальна цёплага XVI стагоддзя ў Еўропе рэзка паменшылася сярэднегадавая тэмпература. Грэнландыя — «Зялёная зямля» — пакрылася ледавікамі, і з вострава зніклі паселішчы вікінгаў. Замерзлі нават паўднёвыя моры. Па Тэмзе і Дунаі коўзаліся на санках. Масква-рака паўгода была надзейнай пляцоўкай для кірмашоў. Глабальная тэмпература панізілася на 1—2 градусу па Цэльсіі.

На поўдні Еўропы часта паўтараліся суровыя і працяглыя зімы, у 1621—1669 гадах замярзаў праліў Басфор, а ўзімку 1708—1709 гадоў у берагоў замярзала Адрыятычнае мора. У зіму 1620—1621 гадоў у Падуі (Італія) выпадаў снег «нечуванай глыбіні». Асабліва халодным выдаўся 1665 год. Узімку 1664—1665 гадоў у Францыі і Германіі, паводле сведчанняў сучаснікаў, птушкі замярзалі ў паветры. Па ўсёй Еўропе назіраўся ўсплёск смяротнасці.

Новую хвалю пахаладання Еўропа перажыла ў 1740-я гады. У гэта дзесяцігоддзе ў вядучых сталіцах Еўропы — Парыжы, Пецярбургу, Вене, Берліне і Лондане — адзначаліся рэгулярныя завеі і снежныя намеці. У Францыі неаднаразова назіралася снежная пурга. У Швецыі і Германіі, па сведчанняў сучаснікаў, моцныя завеі нярэдка замяталі дарогі. Анамальныя маразы адзначаліся ў Парыжы ў 1784 годзе. Да канца красавіка горад знаходзіўся пад устойлівым снежным і лядовым покрывам. Тэмпература вагалася ад −7 да −10 °C.

Прычыны

Сярод прычын малога ледавіковага перыяду даследчыкі называюць:

узмацненне актыўнасці вулканаў, попел якіх засланяў сонечнае святло;
паніжэнне сонечнай актыўнасці (мінімум Маўндэра);
запавольванне ці нават поўнае спыненне тэрмахаліннай цыркуляцыі.
спыненне масавага выпальвання лясоў абарыгенным насельніцтвам Амерыкі; індзейцы масава вымерлі ў выніку інфекцый, занесеных еўрапейцамі пасля адкрыцця Амерыкі Калумбам^[1].

Уплыў падзеі на сучасны свет

Тэорыя малога ледавіковага перыяду выступае адным з найбольш моцных аргументаў у руках праціўнікаў канцэпцый антрапагеннага глабальнага пацяплення і парніковага эфекту. Яны сцвярджаюць, што сучаснае пацяпленне — гэта натуральны выхад з малога ледавіковага перыяду XIV—XIX стагоддзяў, які, магчыма, прывядзе да аднаўлення тэмператур малога кліматычнага оптымуму X—XIII стагоддзяў ці нават Атлантычнага оптымуму. У сувязі з гэтым, паводле іх меркавання, няма нічога дзіўнага ў тым, што ў пачатку XXI стагоддзя сярэднегадавыя тэмпературы рэгулярна перавышаюць «кліматычную норму», бо самі «кліматычныя нормы» былі напісаны пад стандарты адносна халоднага XIX стагоддзя^[2]^[3].

Зноскі

↑ Выпальванне лясоў было асноўнай формай гаспадаркі дакалумбавай Амерыкі. Выміранне індзейцаў прывяло да спынення масавых штогадовых пажараў у Заходнім паўшар’і і скарачэння выкідаў CO₂ у атмасферу. Адначасова разрастанне амерыканскіх лясоў прывяло да рэзкага пашырэння фотасінтэзу і, адпаведна, скарачэння ўтрымання CO₂ у атмасферы Зямлі. Гл. кароткае рэзюмэ з кнігі «1493: адкрыццё Новага Света, створанага Калумбам» Чарльза Мана^[en] і артыкулы «The anthropogenic greenhouse era began thousands of years ago» Уільяма Рудымана^[en]
↑ Глобальное потепление или ледниковый период? // АиФ Томск, № 34 (33), 22 августа 2007 г.
↑ Ледниковый период // Вокруг света, № 4 (2751), Апрель 2003

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Малы ледавіковы перыяд
Малы ледавіковы перыяд — дак. фільм
Малы ледавіковы перыяд 13-16 стагоддзяў пачаўся з-за вывяржэнняў вулканаў
Малы ледавіковы перыяд у Еўропе Архівавана 2 лістапада 2014.

[1] Выпальванне лясоў было асноўнай формай гаспадаркі дакалумбавай Амерыкі. Выміранне індзейцаў прывяло да спынення масавых штогадовых пажараў у Заходнім паўшар’і і скарачэння выкідаў CO₂ у атмасферу. Адначасова разрастанне амерыканскіх лясоў прывяло да рэзкага пашырэння фотасінтэзу і, адпаведна, скарачэння ўтрымання CO₂ у атмасферы Зямлі. Гл. кароткае рэзюмэ з кнігі «1493: адкрыццё Новага Света, створанага Калумбам» Чарльза Мана^[en] і артыкулы «The anthropogenic greenhouse era began thousands of years ago» Уільяма Рудымана^[en]

[2] Глобальное потепление или ледниковый период? // АиФ Томск, № 34 (33), 22 августа 2007 г.

[3] Ледниковый период // Вокруг света, № 4 (2751), Апрель 2003

[1]

[2]

[3]