Арата

Каменны арол — артэфакт Джырофцкай культуры

Ара́та — міфічная краіна, узгаданая ў шумерскай эпічнай літаратуры.

Эпас

Арата ўзгадваецца ў шумерскіх эпічных творах, прысвечаных валадарам старажытнага Урука, Энмеркару і Лугальбандзе, якія згодна падлікаў сучасных даследчыкаў, маглі кіраваць у першай палове 3 тысячагоддзя да н. э. Некаторыя навукоўцы лічаць, што вусная форма апавяданняў была складзена ўжо ў перыяд Джэмдзет-Наср.

У паэме «Энмеркар і валадар Араты», запісанай прыблізна ў пачатку 2 тысячагоддзя да н. э. паведамляецца, што Энмеркар звярнуўся да багіні Інаны за дазволам захапіць краіну Арату, каб сабраць там даніну з каштоўных металаў і камяняў для будаўніцтва храма Энкі. Інана ў адказ параіла адправіць пасланца праз Элам, каб запатрабаваць даніну. Энменкар так і зрабіў. Яго пасланец прыбыў у Арату, але валадар гэтай краіны адмовіўся падпарадкавацца Уруку. Ён запатрабаваў вялікую колькасць збожжа наўзамен за металы і камяні. Энмеркар даслаў збожжа, але валадар Араты пажадаў, каб ён сам забраў тое, што патрабуе. Валадар Урука з’явіўся ў Араце і ў выніку вымусіў аддаць яму даніну. Важны матыў паэмы — сцверджанне, што Інана, якая прывяла валадара Араты да ўлады, перайшла на бок Урука, і Энменкар здолеў даказаць гэта.

Дзве часткі эпаса пра Лугальбанду апавядаюць пра далёкі паход урукцаў у Арату. Падчас ваеннай экспедыцыі Лугальбанда захварэў і быў пакінуты ў пячоры, дзе быў вымушаны заклікаць да волі багоў, каб акрыяць. Цудоўная птушка Анзу дапамагла яму з неверагоднай хуткасцю вярнуцца дадому. Лугальбанда звярнуўся да Інаны, і тая дала яму параду, як захапіць Арату, пасля чаго герой зноў з неверагоднай хуткасцю здолеў пераправіцца ў далёкую краіну.

У адной з версій эпаса пра Гільгамеша ён атрымоўвае ад бога Уту памагатых, пра якіх кажацца, што яны ведалі шлях нават у Арату. У рэдкіх запісах, што былі зроблены, як лічыцца, пазней за складанне эпічных твораў, Арата ўзгадвалася як міфічная багатая і дабраслаўлёная краіна. Так, Шульгі, валадар трэцяй дынастыі Ура, параўноўваў скарбы свайго палаца са скарбамі Араты.

Ідэнтыфікацыя

Нягледзячы на тое, што Арата магла быць цалкам прыдуманай краінай, або яе вобраз увабраў у сябе рысы многіх горных краін каля Месапатаміі, даследчыкі не аднойчы спрабавалі атаесамляць яе з канкрэтным рэгіёнам. У калянавуковай біблейскай і армянскай гістарыяграфіі Арата часам атаесамляецца з Армянскім нагор’ем. У 2007 г. іранскі археолаг Юсэф Маджыдзадэ выказаў гіпотэзу, што шумеры і акадцы называлі Аратай Джырофцкую культуру. Аднак ні той, ні іншы погляды не з’яўляюцца агульнапрынятымі.

Цяжкасць з усталяваннем месцазнаходжання Араты заключана ў тым, што ў эпічных творах паведамляецца толькі тое, што частка наземнага шляху да гэтай краіны вяла на поўнач праз горную мясцовасць. Далейшы кірунак да яе можа быць толькі меркаваным.

Літаратура

Vanstiphout, H. Epics of Sumerian Kings: The Matter of Aratta. — Atlanta: Society of Biblical Literature, n.d.

Спасылкі