Ульрыка Элеанора Дацкая

Ульрыка Элеанора Дацкая
Каралева-кансорт Швецыі 1680 — 1693
Папярэднік	Гедвіга Элеанора Гольштэйн-Готарпская
Пераемнік	Фрэдрык I
Нараджэнне	11 верасня 1656(1656-09-11)[…] Капенгаген, Данія, Каралеўства Данія
Смерць	26 ліпеня 1693(1693-07-26)[…] (36 гадоў) Karlberg Palace[d], камуна Сольна, лен Стакгольм, Швецыя
Месца пахавання	царква Рыдархольмена
Род	Ольдэнбургская дынастыя[d]
Бацька	Фрэдэрык III
Маці	Sophie Amalie of Brunswick-Lüneburg[d]
Муж	каля Карл XI
Дзеці	Гедвіга Сафія Шведская, Prince Gustaf of Sweden[d], Prince Ulrik[d], Prince Karl Gustav of Sweden[d], Карл XII і Ульрыка Элеанора
Веравызнанне	лютэранства
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ульрыка Элеанора Дацкая і Нарвежская (дацк.: Ulrika Eleonora af Danmark; нар. 11 верасня 1656 — 26 ліпеня 1693) — каралева Швецыі як жонка караля Карла XI. Па-шведску яе называюць Ulrika Eleonora den äldre (Ульрыка Элеанора Старэйшая), каб адрозніваць яе ад дачкі, будучай каралевы.

Жыццё

Ранняе жыццё і шлюб

Ульрыка прынцэса Даніі партрэт П’ера Сіньяка

Ульрыка была дачкой караля Даніі Фрыдрыка III і яго жонкі каралевы Сафі Амаліі з Брунсвік-Люнэбурга. Яна атрымала строгае выхаванне пад наглядам маці. Ёй выкладалі некалькі розных моў, і яна, як паведамлялася, была добрай вучаніцай малявання і жывапісу.

У 1675 годзе яна была заручана са шведскім каралём Карлам XI. Мэта шлюбу, з пункту гледжання Швецыі, заключалася ў тым, каб перашкодзіць Даніі заключыць саюз з ворагамі Швецыі. Яе брат, кароль Даніі, не быў у захапленні ад заручыны, але ён пакінуў рашэнне на маці, якая вельмі жадала, каб яно прайщло, бо гэта дасць Ульрыцы статус каралевы. Заручыны былі абвешчаныя 13 ліпеня 1675 года.

Падчас сканскай вайны паміж Даніяй і Швецыяй у 1675—1679 гадах ёй было прапанавана разарваць заручыны. Яе брат кароль разарваў іх за яе ў 1676 годзе, але яна сама працягвала лічыць сябе заручанай. Прынц Аранскі ў 1676 годзе, а потым Леапольд I, Імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі, яе лічыў магчымай нявестай, але яна адмовілася. Падчас вайны яна набыла рэпутацыю вернасці сваёй будучай радзіме, праявіўшы дабрыню да шведскіх зняволеных: яна заклала свае ювелірныя вырабы, нават заручальны пярсцёнак, каб набыць ежу, рэчы і лекі для ваеннапалонных Швецыі. Яна таксама адмовілася ўдзельнічаць ва ўрачыстасцях, арганізаваных у гонар перамогі Даніі над Швецыяй.

Падчас мірных перамоваў паміж Швецыяй і Даніяй у 1679 годзе шлюб паміж ёй і Карлам XI быў на парадку дня і ратыфікаваны 26 верасня 1679 года. Шлюбны кантракт быў падпісаны 6 лютага 1680 года, і калі шведскі прадстаўнік Ёхан Герансан Гіленстыерна вярнуўся ў Швецыю, ён вярнуў Ульрыку ў Швецыю дадому. Падчас аднаго са святкаванняў у гонар яе шлюбу на начным небе з феерверкам было напісана яе імя і імя жаніха. Адзін з гледачоў звярнуў увагу, што той, чыё імя вымерла першым, той, хто памрэ першым. Калі яе імя згасла ўпершыню, яна заявіла, што спадзяецца, што гэта сапраўды так, бо не можа перажыць свайго мужа.

Ульрыка Элеанора была папулярная ў Даніі дзякуючы сваёй дабрачыннасці. Калі яна адправілася ў Швецыю, яе брат Крысціян V пакінуў Фрэдэрыксборг, падчас чаго вярнуў ёй каштоўнасці, якія яна заклала на карысць шведскіх ваеннапалонных, у тым ліку яе заручальны пярсцёнак. Развітаўшыся з ім, яна сказала, што не думае, што больш ніколі яго не ўбачыць, але: «паколькі мяне цяпер лічаць пешкай міру паміж Даніяй і Швецыяй, я прашу ў Бога міласці выканаць гэты цудоўны абавязак так, каб мае паводзіны маглі садзейнічаць знішчэнню варожасці паміж гэтымі двума народамі і замест гэтага назаўсёды аб’яднаць іх у дружбу».

У Хельсінгёры, дзе яна развіталася з маці і сёстрамі, яна падзякавала датчанам на развітанне:

«Дзякуй! Ад усяго сэрца дзякуй! Няхай мяне таксама з гэтага часу ў Даніі будуць успамінаць з такой жа пяшчотай, і хай Бог дасць мне міласць жыць так, каб пры апошняй разлуке за мной ішла любоў падданых!»

Каралева

Ульрыка Элеанора Давіда Клокера Эрэнстраля 1686

Ульрыка Элеанора прыбыла ў Хельсінгбарг у Швецыі 4 мая 1680 года, дзе яе віталі каралева ўдова, шведскі двор і мясцовая арыстакратыя. Праз два дні яна сустрэлася і выйшла замуж за Карла ў маёнтку Скотарп 6 мая 1680 года. Вяселле было паспешным і адносна простай у прысутнасці вузкага кола прыдворных. Прычынай гэтага было тое, што кароль, які ў гэты час знаходзіўся ў напружаных адносінах з Францыяй, хацеў пазбегнуць прысутнасці пасла Францыі Фёкера і мог зрабіць гэта толькі ў тым выпадку, калі час і месца цырымоніі можна было б трымаць у сакрэце дастаткова доўга для таго, каб пасол не мог прысутнічаць. Афіцыйна цырымонія павінна была адбыцца ў Хальмстадзе, а Ульрыка Элеанора павінна была толькі правесці ноч у Скотарпе, але замест гэтага, пасля яе прыбыцця яна была спешна выдана замуж. 25 лістапада 1680 года яна была каранавана каралевай у Царкве Святога Мікалая ў Стакгольме.

Першапачаткова Карл XI быў расчараваны яе знешнім выглядам і спытаў Ёхана Гіленстыерну, ці не мог бы ён быць абраны больш прыгожай супругай, на што яму быў дадзены адказ: «Ваша светласць убачыць, што унутры яе ёсць анёл». Ульрыку Элеанору апісвалі як рэлігійную, цярплівую, мяккую і дабрачынную, у меру прыгожую і з простай годнасцю. Грамадскасць яе прыняла з энтузіязмам, бо яе разглядалі як надзею і сімвал трывалага міру. Яе папулярнасць павялічылася за кошт асабістых заслуг. Перад прыездам у Стакгольм яна зрабіла спрыяльнае ўражанне адвагі, правёўшы некаторы час у каралеўскіх рэзідэнцыях за горадам, чакаючы афіцыйнага ўезду ў сталіцу і каранацыі. Падарожнічаючы па Меларэне паміж Кёпінгам і Кунгсэрам, лодка Каролус наехала на камень і амаль патанула. З гэтай нагоды яна супакоіла паніку, сказаўшы: «Будзьце спакойны, не крычыце так! Калі мы памрэм, гэта будзе воляй Божай, і Божая воля будзе выканана!»

Ульрыка Элеанора таксама хутка атрымала папулярнасць, адправіўшы амаль увесь дацкі антураж назад у Данію, заявіўшы, што ёй больш нічога не трэба ад Даніі і што муж і яго міністры забяспечаць яе. Карл XI забяспечыў ёй уласны двор і вялікую дапамогу з маёнткаў. Дацкі пасол Енс Юэль (дыпламат), які быў накіраваны для забеспячэння асабістых інтарэсаў, пратэставаў супраць яе настойлівай адмовы ад усяго, што магло б быць ёй на карысць. Яна пагадзілася, каб ёй далі ўласны суд, хаця яна адзначыла, што была б рада проста займацца хатняй гаспадаркай караля, але яна сама ўзяла на сябе ініцыятыву адмовіцца ад права кантраляваць сваю ўласную эканоміку і адмовіцца ад кіравання яе пасага, перадаўшы гэта права чыноўнікам манарха. Калі Юэль пратэставаў супраць таго, што яна занадта моцна прагнулася, паказала сябе пакорлівай і аддавала ўласнае права на незалежнасць, яна адказала: «Паколькі я не жадаю нічога, акрамя таго, што правільна, кароль і яго чыноўнікі ніколі не змогуць адмовіць у тым, што я ад іх прашу, не зганібіўшы ўласнае імя. Акрамя таго, я спадзяюся, што гэтая мая паблажлівасць палегчыць далейшыя перамовы з Даніяй» і Юэль не змог пратэставаць.

Смерць князя Ульрыка ў 1685 годзе паводле малюнка Давіда Клокера Эрэнстраля

Пры каралеўскім двары Ульрыка Элеанора была змешчана ў цень сваёй цешчы. У той час як недавер паміж Даніяй і Швецыяй, выкліканы сканскай вайной, працягваўся, Гедвіг Элеанора і ўрад Швецыі не прынялі ідэі сына ажаніцца на дацкай прынцэсе. Хоць яго шлюб і быў апісаны як шчаслівы, Карл XI працягваў ставіць маці перад жонкай. Цешча Ульрыкі Элеаноры ніколі не здавала нявестцы пасаду каралевы. Па прыбыцці Ульрыкі Элеаноры ў Хельсінгборг яе свякруха прапанавала ёй самае бачнае месца ў вагоне пры іх ад’ездзе з гавані, але Ульрыка Элеанора настойвала на тым, каб заняць самае сціплае месца. Пасля гэтага яе свякроў працягвала манапалізаваць галоўнае месца ў рангу ва ўсіх выпадках, напрыклад, ставіўшы сябе побач з каралём Карлам XI за сталом і на прыёмах, і ідучы побач з ім у працэсіі, пакідаючы другое лепшае месца месца да Ульрыкі Элеаноры. Сам кароль, прызвычаіўшыся заўсёды ставіцца да маці з паслухмянасцю і павагай, прыстасаваўся да гэтага. Кароль заўсёды называў Ульрыку Элеанору «маёй жонкай», а маці — «Каралевай»; у першую чаргу ён выказаў павагу маці, а ў другую жонцы. Памятаючы пра гэта, замежныя паслы заўсёды наведвалі Гедвіг Элеанору, а потым Ульрыку Элеанору, аддаючы пашану каралеўскай сям’і. Гэта выхоўвалася ў прыдворных колах, якія выступалі за саюз паміж Швецыяй і Гольштэйн-Готарпам супраць Даніі, і ўказвала на той факт, што ў Даніі маці Ульрыкі Элеаноры таксама паставіла сябе перад дачкой сваёй нявесткі і таксама тое, што Гедвіг Элеанора была не толькі каралевай, але і раней рэгентам.

Гэта стварала некаторую напружанасць паміж ёй і яе свякрухай, але адкрытага канфлікту ніколі не было. Аднак у ліпені 1686 года Ульрыка Элеанора пакінула Стакгольм, калі Карл XI наведваў краіну, і пасялілася ва Упсальскім замку разам з каралеўскімі дзецьмі і сваім дваром, заявіўшы, што будзе там не толькі на лета. Прычынай на самай справе было яе незадавальненне адносінамі паміж мужам і свякрухай. Тым часам яе муж разам з маці падарожнічаў па краіне. У жніўні яны наведалі яе і беспаспяхова спрабавалі пераканаць вярнуцца ў Стакгольм. Пасля візіту свякрухі у верасні яна, нарэшце, вярнулася. Пазней у тым самым годзе яна звязалася з біскупам Самуілам Вірэеніем і папрасіла яго выступіць пасрэднікам і прымусіць караля афіцыйна заявіць, якія памылкі яна магла зрабіць. Аднак пра гэты канфлікт больш нічога не вядома. Ульрыка Элеанора пагадзілася з тым, што перад ёю быў прысвоены ранг яе цешчы, але заявіла, што ёй не падабаецца, што гэта азначае, што яе прыдворныя таксама стаяць ніжэй за свякроў. Яе асабістае сямейнае жыццё з мужам і дзецьмі было апісана як шчаслівае. Яе муж ніколі не здраджваў ёй. На ўласным смяротным ложы ў 1697 годзе ён сказаў маці, што не быў шчаслівы з таго часу, як памерла яго жонка. Аднак пры жыцці Ульрыка Элеанора ніколі не складалася ў добрых адносінах са сваёй цешчай, якую ў свой час называла «Д’яблам майго шлюбу».

Сям’я Ульрыкі Элеаноры, 1690-я гады

Кволае здароўе і шмат цяжарнасцей часта перашкаджалі ўдзельнічаць ва ўрачыстасцях. У 1688 годзе яна планавала наведаць сваю сям’ю ў Даніі, але слабае здароўе прымусіла яе адмовіцца ад гэтай ідэі. На дачы Карлбергскага палаца яна атрымлівала асалоду ад шчаслівага сямейнага жыцця ўдалечыні ад двара і праявіла цікавасць да жывапісу. Яна цікавілася тэатрам і танцамі, выступала заступніцай аматарскага тэатра пры двары. Узімку 1683-84, група жанчын прыдворных выканалі шведскую прэм’еру Іфігеніі па Расіна ў корце па яе просьбе. У п’есе, Джоана Элеанора Дэлагардзі выступала у ролі Іфігеніі, Амалія Кёнігсмарк як Ахіла, Аўрора Кёнігсмарк як Клітамнестрэ, Аўгуста Врангель як Агамемнона і Эбой Марыя Дэлагардзі як Эрыфіла. Гэта расцэньваецца як значная падзея — першая п’еса ў Швецыі, якую выконвае ўвесь жаночы склад, і як увядзенне французскага класіцызму ў Швецыі. Мабыць, сама Ульрыка Элеанора хацела прыняць удзел, але яе цяжарнасць у той час зрабіла гэта немагчымым. Яе асабістае кола інтымных сяброў улічвае: яе асабістага спаведніка Ёхана Карлберга, яе гаспадыню мантый графіня Марыя Элізабэт Стэнбок, яе дацкіх фрэйлін Сафію Амалію Маршалк і Ганну Марыю Клодт. Яна таксама загадала наведаць швагра і сястру герцага і герцагіню Гольштэйн-Готарп .

Ульрыка Элеанора не мела палітычнага ўплыву на Карла XI, які палічыў за лепшае абмяркоўваць дзяржаўныя справы са сваёй маці, а не з жонкай. Аднойчы яна паспрабавала аказаць палітычны ўплыў на Карла XI. Падчас Вялікай рэдукцыі (вяртання) да кароны графстваў, феадальных зямель і вялікіх панстваў шляхты (большасць з іх багата аддавала каралева Крысціна) Ульрыка спрабавала выступіць ад імя людзей, маёмасць якіх была канфіскавана каронай. Але кароль проста сказаў ёй, што прычына, па якой ён ажаніўся з ёй, не ў тым, што ён хоча яе палітычнай парады. Замест гэтага яна дапамагала людзям, маёмасць якіх была канфіскавана, таемна кампенсуючы іх з уласнага бюджэту. Звычайным метадам, якім яна карысталася, было купляць каштоўнасці і іншыя прадметы, якія прадавалі збяднелыя дваране, а потым аддаваць іх ім ці іх сваякам. Упэўненасць Карла XI ў ёй з цягам часу ўзрастала: у 1690 годзе ён назваў яе будучым рэгентам, пакуль яго сын ня стане паўналетнім.

Ульрыка Элеанора найбольш вядома сваёй вялікай дабрачыннай дзейнасцю. Яна заснавала вялікую колькасць дабрачынных устаноў, якімі кіравала Сафія Амалія Маршалк. Вядома, што Ульрыка Элеанора закладвала ўласнаю маёмасць для фінансавання сваіх дабрачынных праектаў. Яе найбольш вядомымі праектамі былі «Tapetskolan vid Karlberg», школа габеленаў пры палацы Карлберг, заснаваная ў 1688 годзе, дзе дзяўчаты-сіроты атрымлівалі адукацыю па вырабе габелена ў трох незамужніх фінскіх дваран пад кіраўніцтвам Ганны Марыі Шмілаў; «Drottninghuset» (Дом каралевы), дом для бедных удоў у Стакгольме, заснаваны ў 1686 годзе, і дом для бедных у Кунгсхольмене. Яна фінансавала збожжавыя і дапамогу, якая будзе распаўсюджвацца ў раёнах, якія пакутуюць ад няўдалых ураджаяў і голаду, такіх як Фінляндыя ў 1687 годзе, Эстонія ў 1688, Даларна ў 1691 і Інгрыя. Яна таксама аплаціла медыцынскія рахункі для вялікай колькасці людзей у Стакгольме. У 1682 годзе яна даручыла Ёхану фон Хорну і Урбану Ернэ арганізаваць акушэрства і навуковае акушэрства ў Швецыі, але яна памерла да таго, як праца магла быць завершана: аднак у 1697 годзе Ёхан фон Хорн выдаў першую кнігу на тэму акушэрства пры падтрымцы ўласнай акушэркі Ульрыкі Катарыны Венцін. Ульрыка падтрымлівала вялікую колькасць людзей рэгулярнымі надбаўкамі з асабістага бюджэту, напрыклад, салдатам-інвалідам і іх жонкам, тым хто перайшоў у пратэстантызм з іудаізму, ісламу і каталіцызму, асабліва жанчынам. Сярод іх былі таксама французскія гугеноты. У 1693 яна падтрымала 17 000 чалавек.

Смерць

Труна Ульрыкі Элеаноры ў царкве Рыдархольмен

У 1690 годзе аслабленая родамі Ульрыка Элеанора пацярпела ад не дыягнаставанай хваробы, якая лічылася смяротнай і з гэтага моманту яе часта абмяжоўвалі тыднямі ў ложку. Лекары рэкамендавалі ёй паехаць у гарачыя ванны Германіі. На гэтыя мэты былі выдзелены сродкі, але яна заявіла, што ў Швецыі яна знаходзіцца ў Божай руцэ, як і ў Германіі, і замест гэтага выкарыстоўвае грошы на дабрачыннасць.

Яна памерла ў палацы Карлберга 26 ліпеня 1693 года, правёўшы зіму 1692-93 у ложку. На смяротным ложку яна папрасіла дзяцей не ганарыцца, а разглядаць іх высокае становішча як спосаб дапамагчы іншым; каб пазбегнуць ліслівасці і гонару; ніколі не слухаць плётак, і калі яны іх пачуюць, заклікаць паклёпнікаў, слухаць іх тлумачэнні і лічыць гэта праўдай. Яна папрасіла мужа праявіць міласэрнасць да ахвяраў рэдукцыі: пасля смерці яна пераказала імёны многіх асобных ахвяр рэдукцыі і папрасіла яго праявіць міласэрнасць, кожны раз заканчваючы сказ словамі: «Вы паабяцаеце мне так?» Яна таксама папрасіла простае пахаванне, а сродкі выдзеленыя на гэта аддаць бедным. На яе смяротным ложы Карл XI паведамляў: «Тут я пакідаю палову сэрца».

Пасля сваёй смерці графіня Дэлагардзі адзначыла: «Я не веру, што які-небудзь кароль быў так аплаканы, як Яе Вялікасць. Тут ёсць аднадушны плач і туга, і ўсе апранаюцца ў жалобу, так што ва ўсім горадзе больш няма чорнай тканіны, якую можна купіць». Ульрыка Элеанора ў гісторыі атрымала святую рэпутацыю, прыкладам якой з’яўляецца словы Франса Фердынанда Карлсана: «Рэдка калі на трон саджалі больш сімпатычную істоту. Яна думала пра ўсіх, акрамя сябе».

З яе смерцю звязана добра вядомая старая легенда. Легенда сцвярджае, што ў той час, калі каралева ляжала на смяротным ложы ў палацы Карлберг, яе любімая фрэйліна і гаспадыня мантый графіня Марыя Элізабэт Стэнбок ляжала хворай у Стакгольме . У ноч, калі каралева памерла, графіня Стэнбок наведала Карлберг і была прынята адна ў пакой, у якім знаходзілася цела каралевы. Адказны афіцэр, капітан Штормкранц, зазірнуў у адтуліну для ключоў і ўбачыў графіню і каралеву, якія размаўлялі ў акне пакоя. Ён быў настолькі ўзрушаны выглядам, што пачаў кашляць крывёю. Графіня, а таксама карэта, на якой яна прыехала, у наступны момант не стала. Калі справа была расследавана, стала вядома, што графіня ў той дзень ляжала ў цяжкім стане і не вызджала з горада. Кароль загадаў, каб справа далей не ўзгадвалася. Якім бы ні было тлумачэнне, гэта праўда, што графіня Стэнбок памерла ад хваробы праз пару тыдняў пасля каралевы, і капітан Штормкранц таксама, неўзабаве пасля таго, як, паводле яго слоў, адбылася падзея.

Карл XI не паважаў яе жадання простага пахавання. Аднак ён заплаціў роўную суму сваіх выдаткаў бедным. Ён абвясціў пра два гады жалобы ў каралеўскім двары, а калі перыяд скончыўся ў 1695 годзе, ён адмовіўся ажаніцца, нягледзячы на ціск на гэта.

Дзеці

• Гедвіга Сафія Шведская (26 чэрвеня 1681 — 22 снежня 1708), выйшла замуж 12 мая 1698 г. Фрыдрыхам IV, герцагам Гольштэйн-Готарпскім .
• Кароль Карл XII (17 чэрвеня 1682 — 30 лістапада 1718).
• Густаў (14 чэрвеня 1683 — 26 красавіка 1685).
• Ульрык (2 жніўня 1684 — 8 чэрвеня 1685).
• Фрыдрых (7 кастрычніка 1685 — 22 кастрычніка 1685).
• Карл Густаў (27 снежня 1686 — 13 лютага 1687).
• Каралева Ульрыка Элеанора (23 студзеня 1688 — 24 лістапада 1741), выйшла замуж 24 сакавіка 1715 года за прынца Фрыдрыха Гесэн-Касельскага. 

Спасылкі

• «Ulrika Eleonora». vol 13 of Bra böckers lexikon. (ed. Jan-Öjvind Swahn). 25 vols.Bokförlaget Bra Böcker AB, 1986. (In Swedish)
• Anteckningar om svenska qvinnor (In Swedish)
• Carl Grimberg: Svenska Folkets underbara öden IV. 1660—1707 (The wonderful destinys of the Swedish people) (In Swedish)