Чартызм

Чартызм (англ.: Chartism ← charter — хартыя) — сацыяльны і палітычны рух у Англіі ў 1836—1848 гг., які атрымаў імя ад пададзенай у 1839 годзе парламента петыцыі, якая называлася хартыяй ці Народнай хартыяй. Чартызм можна лічыць папярэднікам сацыял-дэмакратыі, хоць сацыялістычныя ідэі ў ім былі вельмі слабыя.

Непасрэднай прычынай, якая стварыла чартысцкі рух, былі прамысловыя крызісы 1825 і 1836 гадоў і створанае імі беспрацоўе 1825—1830 і 1836—1840 гадоў, якая распаўсюдзілася пераважна на Ланкашыр, але захапіла таксама і іншыя часткі Англіі. заработную плату астатніх. Беспрацоўе выклікала яшчэ ў 1820-х гадах доўгі шэраг працоўных бунтаў у розных гарадах Ланкашыра, якія суправаджаліся рабаваннем булачных і ежы ў крамах.

Рух буржуазіі, які прывёў да парламенцкай рэформы 1832 года, знайшоў гарачую падтрымку і ў працоўных масах, але поспех гэтага руху зусім не задаволіў працоўных. Чартысты спадзяваліся, што рэфармаваны паводле іх жаданняў парламент здолее знайсці дакладныя сродкі для ўхілення сацыяльных бед, супраць якіх яны пратэставалі. Для іх пабудаваны на прынцыпе ўсеагульнага галасавання парламент павінен быў з’явіцца арганізацыяй мас для абароны іх эканамічных інтарэсаў. Гэта было працоўным рухам у Англіі за палітычныя правы.