Ніл Армстранг

Ніл (або Нэйл) Олдэн Армстранг (англ.: Neil Alden Armstrong; 5 жніўня 1930 — 25 жніўня 2012) — амерыканскі астранаўт, першы зямлянін, ступіўшы на Месяц (21 ліпеня 1969) у рамках месяцавай экспедыцыі карабля «Апалон-11».

Ніл Армстронг
англ.: Neil Armstrong
Першы чалавек на Месяцы Ніл Армстронг
Краіна:	ЗША
Воінскае званне:	малодшы лейтэнант
Экспедыцыі:	Джэміні-8, Апалон-11
Дата нараджэння:	5 жніўня 1930(1930-08-05)[…]
Месца нараджэння:	Wapakoneta[d], Auglaize County[d], Агая, ЗША[…]
Дата смерці:	25 жніўня 2012(2012-08-25)[…] (82 гады)
Месца смерці:	Цынцынаці, акруга Гамільтан[d], Агая, ЗША
Аўтограф:
Узнагароды:	Авіяцыйны медаль, Прэзідэнцкі медаль Свабоды Медаль за выдатную службу, НАСА Касмічны медаль пашаны Кангрэса Прэзідэнцкі медаль Свабоды Паветраны медаль
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Фотаздымак экіпажа касмічнага карабля Апалон-11. Злева направа Армстранг, Майкл Колінз і Баз Олдрын.

Першы крок чалавека на Месяцы

Дзяцінства і юнацкасць

Ніл Армстранг нарадзіўся ў горадзе Уапаканета, штат Агая, у сям’і Стывена Армстранга (англ.: Stephen Koenig Armstrong) і Віёлы Энгель (англ.: Viola Louise Engel). Ён меў шатландска-ірландскае і нямецкае паходжанне. У яго былі малодшыя сястра і брат: Джун (англ.: June) і Дзін (англ.: Dean). Бацька, Стывен Армстранг, працаваў аўдытарам на ўрад штата, і пасля нараджэння Ніла сям’я часта пераязджала з горада ў горад: яны паспелі пажыць у дваццаці розных гарадах да таго, як канчаткова аселі ў Уапаканеце (штат Агая) ў 1944 годзе. К таму часу Ніл ужо быў актыўным удзельнікам руху байскаўтаў Амерыкі, дзе ён у канчатковым выніку дасягнуў самага высокага рангу Eagle Scout (байскаўты Амерыкі). Быўшы сталым, ён таксама атрымаў ад іх узнагароды Distinguished Eagle Scout Award і Silver Buffalo Award.

У 1947 годзе Ніл пачаў вывучаць авіяцыйную прамысловасць у Універсітэце Пердзью, дзе ён уступіў у студэнцкія братэрствы Phi Delta Theta і Kappa Kappa Psi. У сваёй сям’і ён стаў другім чалавекам, які пайшоў у коледж. Яго таксама бралі і ў Масачусецкі тэхналагічны інстытут, але адзіны знаёмы яму інжынер (які там вучыўся) адгаварыў яго ад навукі там, аргументуючы тым, што за добрай адукацыяй зусім неабавязкова ехаць у Масачусетс. Аплату яго навучання ў коледжы ўзяла на сябе дзяржава (Holloway Plan), а ўзамен Ніл абавязваўся адслужыць 3 гады ў войску пасля двух гадоў навучання (астатнія 2 гады вучобы заканчваліся ўжо пасля службы). У першыя два гады вучобы Ніл атрымваў сярэднія ацэнкі.

Адукацыя

• У 1947 годзе скончыў сярэднюю школу ў горадзе Уапаконета.
• У час навучання ў старэйшых класах займаўся ў гарадской авіяшколе. Першую ліцэнзію пілота-курсанта атрымаў раней заканчэння школы і раней, чым вадзіцельскія правы.
• З 1947 па 1955 гады (з перапынкам 1949—1952 гг.) вучыўся ў Універсітэце Пердзью ў горадзе Уэст-Лафает, штат Індыяна, дзе атрымаў ступень бакалаўра навук па авіяцыйнай тэхніцы.
• У 1970 годзе атрымаў ступень магістра навук па аэракасмічнай тэхніцы ва Універсітэце Паўднёвай Каліфорніі.

Ваенная служба

Служыў у ВМС ЗША ў Льюіскім даследчцкім цэнтры лётчыкам выпрабавальнікам, выпрабоўваў рэактыўныя самалёты, браў удзел у Карэйскай вайне, у якой здзейсніў 78 баявых вылетаў на знішчальніку-бамбардзіроўшчыку Grumman F9F Panther і быў адзін раз збіты. Атрымаў Авіяцыйны медаль і дзве Залатыя зоркі.

Касмічная падрыхтоўка

У кастрычніку 1958 года быў залічаны ў групу пілотаў, якія рыхтаваліся да палётаў на эксперыментальным ракетаплане North American X-15. У лістападзе 1960 года здзейсніў свой першы палёт на ракетаплане. Усяго да ліпеня 1962 года здзейсніў сем палётаў на гэтых апаратах, але ні разу не дасягнуў адзнакі ў пяцьдзясят міль, якая лічылася ў ВПС ЗША мяжой космасу. Адначасова займаўся адпрацоўкай пасадкі праектаванага X-20 Dyna Soar на адмыслова абсталяваных самалётах-трэнажорах F-102A і F5D. У ліпені 1962 года расчараваўся ў ракетапланах і пайшоў з праекта за паўтара года да яго поўнага закрыцця. У верасні 1962 года прайшоў конкурс з двухсот пяцідзесяці прэтэндэнтаў, быў залічаны ў 2-і набор астранаўтаў НАСА і пачаў рыхтавацца да палёту ў космас.

Касмічныя палёты

У сакавіку 1966 года быў камандзірам экіпажа касмічнага карабля «Джэміні-8». У час гэтага палёту ён і астранаўт Дэвід Скот ажыццявілі першую стыкоўку двух касмічных караблёў (з беспілотнай ракетай-цэллю «Аджэна»). Палёт быў перапынены датэрмінова з-за сур’ёзнага збою ў рабоце сістэмы рухавікоў арыентацыі карабля, што пагражаў жыццю астранаўтаў.

Высадка на Месяц

Асноўны артыкул: Апалон-11

Першая фатаграфія, зробленая Нілам Армстрангам пасля выхаду на паверхню Месяца.

[[:File:|]] [[File:|180px|noicon]]

---

Праблемы з праслухоўваннем? Дапамога.

Олдрын зняў Армстранга адразу па вяртанні ў спускальны модуль. Рэдкі здымак Армстранга, які не хавае сваіх эмоцый.

У ліпені 1969 года камандаваў экіпажам касмічнага карабля «Апалон-11», галоўным заданнем якога была першая ў гісторыі пасадка на Месяц. 20 ліпеня стаў першым чалавекам, які ступіў на паверхню Месяца. Ступаючы на паверхню Месяцы, Армстранг прамовіў гістарычную фразу (Гл. Гукавая цытата):

Гэта адзін маленькі крок для чалавека, але гіганцкі скок для ўсяго чалавецтва.

Армстранг і яго напарнік Баз Олдрын здзейснілі выхад на паверхню Месяца працягласцю 2 гадзіны 31 хвіліна 40 секунд.

Візіт у СССР

Маленькі сцяг СССР, які пабыў на Месяцы, а над ім — ёмістасць з месяцавым грунтам у экспазіцыі Мемарыяльнага музея касманаўтыкі на ВДНГ у Маскве.

Ніл Армстранг і Валянціна Церашкова, чэрвень 1970.

Амаль праз год пасля свайго палёту на Месяц, у маі—чэрвені 1970 года, Ніл Армстранг пабываў з візітам у СССР. 24 мая ён прыбыў у Ленінград, дзе ў складзе дэлегацыі з трыццаці двух кіроўных супрацоўнікаў і навуковых спецыялістаў НАСА ўзяў удзел у XIII штогадовай канферэнцыі Камітэта па касмічных даследаваннях (КАСПАР) пры Міжнародным савеце па навуцы, якая праходзіла 20—29 мая. Удзельнікі канферэнцыі бурнымі авацыямі віталі Армстранга, які выступіў з вялікім дакладам пра першую высадку людзей на Месяц і свае ўражанні ад знаходжання і працы на месяцавай паверхні. У дні форума ахова з вялікімі цяжкасцямі стрымлівала ахвотнікаў выказаць Армстрангу сваё захапленне. Агенцтва Асашыэйтэд прэс пісала, што гэта быў хвалюючы і незвычайны прыём, якога ў Савецкім Саюзе рэдка ўдастойваюцца замежныя госці. Разам з тым, шырокай публіцы пра візіт астранаўта было амаль нічога невядома. За пяць дзён знаходжання Армстранга ў Ленінградзе толькі адна мясцовая газета напісала пра яго. І толькі ўжо ў час візіту савецкім бокам было прынята рашэнне пра яго падаўжэнне.

Пасля заканчэння канферэнцыі, 30—31 мая, Ніл Армстранг у суправаджэнні савецкіх касманаўтаў Георгія Берагавога і Канстанціна Феакцістава наведаў Новасібірск, адкуль прыбыў у Маскву. 2 чэрвеня 1970 года Армстранг сустрэўся са Старшынёй Савета міністраў СССР Аляксеем Касыгіным і падарыў яму маленькую ёмістасць з узорамі месяцавага грунту і невялікі сцяг СССР, які разам з астранаўтамі і са сцягамі больш чым 130 іншых дзяржаў пабываў 20—21 ліпеня 1969 года на паверхні Месяцы. Касыгін сказаў, што заўсёды будзе захоўваць гэты гасцінец як знак вялікага дасягнення. 3 чэрвеня Армстранг выступіў у Акадэміі навук СССР. У Маскве ўвага прэсы да астранаўта была вялікай. Армстранг расказаў карэспандэнтам, што найболей чуллівымі і хвалюючымі для яго ў час усяго знаходжання былі сустрэчы з Валянцінай Гагарынай і Валянцінай Камаровай, удовамі загінулых савецкіх касманаўтаў. Візіт завяршыўся 5 чэрвеня 1970 года.

Пасля НАСА

Пакінуў працу ў NASA у 1971 годзе, пасля чаго да 1979 года выкладаў ва Універсітэце Цынцынаці. З 1985 па 1986 год быў членам Нацыянальнага камітэта па касманаўтыцы. У 1986 годзе быў віцэ-старшынёй следчай камісіі, што вывучала акалічнасці страты шатла «Чэленджэр». Займаўся бізнесам, узначальваў кампанію AIL Systems, Inc. (Deer Park, N.Y.). У 1992-2002 гадах займаў пасаду прэзідэнта кампаніі па вытворчасці авіёнікі AIL Technologies.

У 1999 годзе ўзяў удзел у тэлевізійным праекце «» як эксперт.

Узнагароды

Ніл Армстранг (злева каля прэзідэнта Абамы) і яго калегі па лёце — Майкл Колінз (у цэнтры) і Баз Олдрын (злева) на прыёме ў авальным кабінеце Белага дома па нагодзе 40-годдзя палёту на Месяц.

Н. Армстранг меў мноства ўзнагарод, найвышэйшымі з якіх з’яўляюцца:

• 1969 — Прэзідэнцкі медаль Свабоды
• 1978 — Касмічны медаль пашаны Кангрэса
• 2009 — Залаты медаль Кангрэса ЗША

Уключаны ў Залу славы астранаўтаў. У лік узнагарод уваходзіць Вашынгтонская прэмія (1980).

Асабістае жыццё

Быў жанаты з Джэнэт Шэран (Janet Shearon) з 1956 да іх разводу ў 1994 годзе, у шлюбе нарадзіліся сыны Марк і Эрык, а таксама дачка Карэн, якая памерла ў раннім узросце. Пасля 1994 года жаніўся другі раз з Кэрал Хелд Найт (Carol Held Knight) і пражыў з ёй аж да сваёй смерці ў 2012 годзе. Жыў у штаце Агая. Лічыў сябе дэістам.

Смерць

7 жніўня 2012 года Армстрангу была зроблена аперацыя аортакаранарнага шунціравання. Аднак 25 жніўня з-за ўскладненняў пасля аперацыі ён сканаў.

Сям’я першага чалавека, які ступіў на Месяц, выступіла з заявай, у якім, у прыватнасці, гаворыцца:

Ніл Армстранг быў таксама міжвольна амерыканскім героем, які служыў сваёй краіне з гонарам, як баявы лётчык вайскова-марскога флота, лётчык выпрабавальнік і астранаўт…

Смуткуючы ў сувязі са стратай вельмі добрага чалавека, мы ў той жа час славім яго выдатнае жыццё і спадзяёмся, што для маладых людзей ва ўсім свеце яно паслужыць прыкладам таго, як трэба працаваць, каб увасобіць свае мары ў рэальнасць, як трэба жадаць даследаваць і рассоўваць межы і самааддана служыць справе, большай, чым уласнае жыццё.

Да тых, хто, магчыма, спытае, як яны могуць аддаць даніну павагі Нілу, у нас ёсць простая просьба. Ушануйце яго прыклад служэння, дасягненняў і сціпласці, і ў наступны раз, калі ў ясную ноч вы выйдзеце на вуліцу і ўбачыце Месяц, што ўсміхаецца вам, падумайце пра Ніла Армстранга і падміргніце яму.

Арыгінальны тэкст (англ.)  

Neil Armstrong was also a reluctant American hero [and had] served his nation proudly, as a navy fighter pilot, test pilot, and astronaut…

While we mourn the loss of a very good man, we also celebrate his remarkable life and hope that it serves as an example to young people around the world to work hard to make their dreams come true, to be willing to explore and push the limits, and to selflessly serve a cause greater than themselves.

For those who may ask what they can do to honor Neil, we have a simple request. Honor his example of service, accomplishment and modesty, and the next time you walk outside on a clear night and see the moon smiling down at you, think of Neil Armstrong and give him a wink.

Ніл Армстронг і Майкл Колінз, уганараваныя ўрадам Бразіліі ў 1969 годзе.

Прэзідэнт ЗША Барак Абама з нагоды скону Нілу Армстранга заявіў, што ён стаіць у шэрагу найбольшых амерыканскіх герояў не толькі свайго часу, але ўсіх часоў.

Свае пачуцці выказалі і калегі Армстранга, члены экіпажа «Апалона-11». Баз Олдрын заявіў, што ён вельмі засмучаны весткай пра смерць. «Я ведаю, — дадаў Олдрын, — што мільёны смуткуюць разам са мной з нагоды страты сапраўднага амерыканскага героя і лепшага лётчыка, якога я калі-небудзь ведаў».

А астранаўт Майкл Колінз, у сваю чаргу, сказаў вельмі проста: «Ён быў лепшым, і мне яго будзе страшна не хапаць».

14 верасня 2012 года прах Ніла Армстранга пахавалі на дне Атлантычнага акіяна.

Цытаты

Армстранг ва ўзросце 28 гадоў.

• Пра асабістую адвагу:

Божа мой, я цярпець не магу небяспеку.

Арыгінальны тэкст (англ.)  

For heaven’s sake, I loathe danger

• Аб сабе:

Я заўсёды быў і застануся інжынерам-«батанікам», неразлучным з алоўкамі і лагарыфмічнай лінейкай, народжаным пад другім законам тэрмадынамікі, загартаваным у даведніках, закаханым у паралелаграм сіл, ператвораным па Лапласу і жыву па законах нелінейнай гідрадынамікі.

Арыгінальны тэкст (англ.)  

I am, and ever will be, a white-socks, pocket-protector, nerdy engineer, born under the second law of thermodynamics, steeped in steam tables, in love with free-body diagrams, transformed by Laplace and propelled by compressible flow

Цікавыя факты

• Армстранг вылучаўся сярод іншых лётчыкаў-выпрабавальнікаў сваёй вылучнай вытрымкай і спакоем, завошта атрымаў мянушку «Ледзяны капітан» (англ.: Ice Commander).
• Фраза пры высадцы на Месяц была складзена загадзя (That’s one small step for a man, but one giant leap for mankind), аднак ад хвалявання Армстранг прапусціў няпэўны артыкль перад словам man, што добра чутнае ў запісе. Такім чынам, сэнс фразы перакруціўся: слова man без артыкля азначае не асобны чалавек, а чалавек, як від, чалавецтва.
• Па словах сябра дзяцінства Армстранга, фраза пра два розныя крокі была навеяная дзіцячай гульнёй Mother May I?, у якой трэба рабіць вялікія ці маленькія крокі наперад. * У 2011 годзе Армстранг у інтэрв’ю часопісу Esquire сказаў: «Астранаўты не паміраюць па суботах. Прынамсі, я не ведаю ніводнага выпадку». Астранаўт сканаў праз год 25 жніўня ў суботу.
• Ніл Армстранг разам з Уолтэрам Канінгэмам і Харысанам Шмітам быў адным з нешматлікіх грамадзянскіх астранаўтаў, занятых у праграме Апалон. Армстранг і Канінгэм, у мінулым ваенныя, на момант прыняцця на працу ў НАСА ужо пайшлі з актыўнай службы, Шміт жа ніколі не служыў ва ўзброеных сілах ЗША.
• У гонар яго названы невялікі кратар на Месяцы, які знаходзіцца недалёка ад месца пасадкі «Апалона-11», і пераназваны астэроід 1982 PC у «(6469) Армстранг».

Гл. таксама

• Баз Олдрын
• Майкл Колінз
• Спіс узнагароджаных Залатым медалём Кангрэса

Літаратура

• Hansen, James R. First Man: The Life of Neil A. Armstrong. — Simon & Schuster, 2005. — ISBN 0-7432-5631-X.
• Barbree, Jay (2014). Neil Armstrong: A Life of Flight. New York: Thomas Dunne Books. ISBN 978-1250040718.
• Kirk, Mass Communication Specialist 1st Class Amy. Astronaut Legend Neil Armstrong Receives Naval Astronaut Wings (нявызн.)(недаступная спасылка). U.S. Naval Forces Central Command (11 сакавіка 2010). Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2011. Праверана May 14, 2011.
• Sherrod, Robert. Men for the Moon (нявызн.)(недаступная спасылка). NASA (30 ліпеня 1975). Архівавана з першакрыніцы 18 верасня 2018. Праверана 13 ліпеня 2016.
• Thompson, Milton O. (1992). At The Edge Of Space: The X-15 Flight Program. Washington, D.C.: Smithsonian Books. ISBN 978-1560981077.
• NASA Honors Neil Armstrong With Exploration Award (нявызн.)(недаступная спасылка). NASA (18 красавіка 2006). Архівавана з першакрыніцы 2 чэрвеня 2015. Праверана December 5, 2014.
• Cambridge Biographical Dictionary (1990). Cambridge: Cambridge University Press.
• Chaikin, Andrew (1995). A Man on the Moon : The Voyages of the Apollo Astronauts. Penguin books. ISBN 978-0140241464.
• Cornish, Scott. Neil Armstrong Signature Exemplars (нявызн.). CollectSpace.com. Праверана May 14, 2011.
• Francis, French; Burgess, Colin (2007). "A Challenging Journey to Tranquility, 1965–1969". In the Shadow of the Moon.
• Hansen, James R. (2005). First Man: The Life of Neil A. Armstrong. Simon & Schuster. ISBN 978-0743256315.
• Jones, Eric. One Small Step (нявызн.)(недаступная спасылка). Apollo 11 Lunar Surface Journal. NASA (1995). Архівавана з першакрыніцы 2 студзеня 2013. Праверана May 14, 2001.
• Kranz, Gene (2000). Failure is not an Option: Mission Control From Mercury to Apollo 13 and Beyond. Simon & Schuster. ISBN 978-0783556758.
• Nelson, Craig (2009). Rocket Men: The Epic Story of the First Men on the Moon. New York, New York: John Murray. ISBN 978-0-670-02103-1.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: ref паўтарае значэнне па змоўчанні (спасылка)
• Smith, Andrew (2005). Mondust: In Search of the Men Who Fell to Earth. London: Bloomsbury. ISBN 0-7475-6368-3.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ніл Армстранг
• Космическая энциклопедия
• Сайт НАСА Архівавана 1 мая 2005. (англ.)
• Сайт НАСА Архівавана 26 мая 2011. (англ.)
• Нил Армстронг, «Исследование лунной поверхности»