Сатэліт (палітыка)

Сатэліт (ад лац.: Satelles) — дзяржава, фармальна незалежная, але якае знаходзіцца пад палітычным і эканамічным уплывам іншай дзяржавы і карыстаецца яго пратэкцыянізмам на міжнароднай арэне. У савецкай гістарыяграфіі тэрмін ужываўся да дзяржаў, якія ваявалі ў другой сусветнай вайне на боку Германіі і ў цэлым Антыкамінтэрнаўскага пакта (Венгрыя, Румынія, Балгарыя, Фінляндыя, Тайланд).

У заходняй геапалітычнай школе тэрмін «дзяржава-сатэліт» ужываецца як правіла да ўсіх без выключэння дзяржаў Варшаўскага дагавора, Кубы, Паўночнай Карэі і іншых краін, якія былі ў той ці іншай ступені падкантрольнымі Савецкаму Саюзу. У дачыненні да дзяржаў, якія трапілі пад уплыў ЗША (Паўднёвая Карэя, Тайвань, дарэвалюцыйныя Куба і Іран, Паўднёвы В’етнам) ужываецца больш паліткарэктны тэрмін «дзяржава-кліент» (англ.: Client state). Аднак шматлікія з такіх «дзяржаў-кліентаў» ЗША нярэдка з’яўляюцца звычайнымі дзяржавамі-сатэлітамі ЗША (напрыклад, дарэвалюцыйныя Куба і Паўднёвы В’етнам). Іншыя такія дзяржавы, як, напрыклад, Тайвань і Паўднёвая Карэя, сапраўды з’яўляюцца дзяржавамі-кліентамі ЗША.

Савецкія сатэліты

Пасля Першай сусветнай вайны

У рамках рэвалюцыі 1921 г. мангольскія рэвалюцыянеры з дапамогай савецкіх чырвонаармейцаў выгналі войскі белага генерала Рамана Унгерна, а таксама канчаткова пакончылі з суверэнітэтам Кітая. Аднак савецкі ўплыў у далейшым толькі ўзмацнялася, і ў 1924 годзе была абвешчаная Мангольская Народная Рэспубліка, якая, нягледзячы на дэклараваныя суверэнітэт і незалежнасць, з’яўлялася савецкім сатэлітам па 1990 год .

Тувінскай Народная Рэспубліка, якая абвясціла сваю незалежнасць ў 1921 годзе, з’яўлялася сатэлітам СССР аж да свайго добраахвотнага далучэння ў 1944 годзе.

Іншым раннім савецкім сатэлітам ў Азіі была Далёкаўсходняя рэспубліка.

Пасля Другой сусветнай вайны

Да канца Другой Сусветнай вайны вялікая частка краін усходняй і цэнтральнай Еўропы была занятая савецкімі войскамі, і там прысутнасць СССР захавалася і пасля заканчэння ваенных дзеянняў, што дало падставу з’явіцца на свет тэрміну Савецкая імперыя. Да савецкіх сатэлітаў у Еўропе адносяць наступныя краіны :

СССР (чырвоны), яго сатэліты (ружовы) і часовыя саюзнікі (бэзавы і аранжавы)

• Народная Рэспубліка Албанія (1944—1960)
• Польская Народная Рэспубліка (1944—1989)
• Народная Рэспубліка Балгарыя (1946—1990)
• Румынская Народная Рэспубліка (1947—1989)
• Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка (1948—1989)
• Германская Дэмакратычная Рэспубліка (1949—1990)
• Вугорская Народная Рэспубліка (1949—1989)

Народная Сацыялістычная Рэспубліка Албанія пад кіраўніцтвам сталініста Энвера Хаджы ў 1960 годзе разарвала адносіны з СССР з-за які стартаваў там працэсу дэсталінізацыі. У перыяд з 1945 па 1948 год Албанія і Югаславія былі сябрамі Усходняга блока.

Федэратыўная Народная Рэспубліка Югаславія часам паказваецца як савецкі сатэліт аж да 1948 года, калі адбыўся канфлікт паміж Ціта і Сталіным. Пасля гэтага офіс Коминформ пераехаў з Бялград а ў Бухарэст, а Югаславія стала адным з ініцыятараў стварэння Руху недалучэньня.

Дэмакратычная рэспубліка Афганістан можа таксама быць аднесена да сатэлітам СССР: з 1978 па 1991 год цэнтральнае ўрад у Кабул е ўваходзіла ў камуністычны блок і падтрымлівалася савецкімі войскамі.

Усходне-Туркестанская Рэвалюцыйная рэспубліка, якая існавала з 1944 па 1950 год, з’яўлялася савецкім сатэлітам, у выніку ўвайшлі у склад КНР.

Сіметрычна план Маршала, маецца на ўвазе дапамогу ЗША ў пасляваенным аднаўленні Заходняй Еўропы ў абмен на антыкамуністычную і праамерыканскую палітыку, выбудаваў сістэму дзяржаў, якія апынуліся палітычна, эканамічна і ў ваенным дачыненні пад амерыканскім уплывам і ў складзе НАТА:

• Вялікабрытанія
• Грэцыя
• Данія
• Ісландыя
• Іспанія (з 1982 года)
• Італія
• Люксембург
• Нідэрланды
• Нарвегія
• Партугалія
• Францыя (выходзіла з ваенных структур НАТА ў 1966—2009 гг.)
• ФРГ
• Турцыя

Аналагічныя структуры, замацоўвалі амерыканскі ўплыў, ствараліся ў іншых рэгіёнах: Сеат ў Паўднёва-Усходняй Азіі, Сэнт на Блізкім Усходзе, АНЗЮС ў Акіяніі. Асобныя дагаворы замацоўвалі амерыканскі ўплыў у Японіі, Паўднёвай Карэі і на Тайвані.

Літаратура

• Langley, Andrew (2006), The Collapse of the Soviet Union: The End of an Empire, Compass Point Books, ISBN 0-7565-2009-6
• Merkl, Peter H. (2004), German Unification, Penn State Press, ISBN 0-271-02566-2
• Olsen, Neil (2000), Albania, Oxfam, ISBN 0-85598-432-5
• Rajagopal, Balakrishnan (2003), International law from below: development, social movements, and Third World resistance, Cambridge University Press, ISBN 0-521-01671-1
• Rao, B. V. (2006), History of Modern Europe Ad 1789–2002: A.D. 1789–2002, Sterling Publishers Pvt. Ltd, ISBN 1-932705-56-2
• Wettig, Gerhard (2008), Stalin and the Cold War in Europe, Rowman & Littlefield, ISBN 978-0-7425-5542-6
• Wood, Alan (2005), Stalin and Stalinism, Routledge, ISBN 978-0-415-30732-1