Хасэ Артэга-і-Гасэт

Хасэ Артэга-і-Гасэт
па-гішпанску: José Ortega y Gasset
Імя пры нараджэньні	па-гішпанску: José Ortega y Gasset
Дата нараджэньня	9 траўня 1883(1883-05-09)[…]
Месца нараджэньня	Мадрыд, Гішпанія
Дата сьмерці	18 кастрычніка 1955(1955-10-18)[…] (72 гады)
Месца сьмерці	Мадрыд, Гішпанія
Кірунак	навэсэнтызм[d]
Вучні	Antonio Rodríguez Huéscar[d]

Хасэ́ Артэ́ґа-й-Ґасэ́т (па-гішпанску: José Ortega y Gasset; 9 траўня 1883, Мадрыд — 18 кастрычніка 1955, тамсама) — гішпанскі філёзаф. Лічыцца галоўным стваральнікам пэрспэктывізму (філязофскай дактрыны, якая аналізуе тое, як людзі па-рознаму ўспрымаюць розныя рэчы).

Жыцьцяпіс

Паходзіў зь сям’і галоўнага рэдактара газэты «El Imparcial» («Бесстароньні»), журналіста й пісьменьніка Хасэ Артэгі Мунільі. Навучаючыся ў каледжы айцоў-езуітаў «Мірафлорэс дэль Пала» ў горадзе Малага, ён бездакорна авалодаў лацінай і старагрэцкай мовай. У 1904 г. Хасэ Артэга-і-Гасэт закончыў Мадрыдзкі дзяржаўны ўнівэрсытэт Камплютэнсэ, абараніўшы доктарскую дысэртацыю «El Milenario» («Тысячагодзьдзе»). Пасьля гэтага сем гадоў правёў ва ўнівэрсытэтах Нмеччыны, аддаючы перавагу Марбурскаму ўнівэрсытэту, дзе ў той час выкладаў Герман Коэн.

Вярнуўшыся ў Гішпанію, Артэга-і-Гасэт атрымаў прызначэньне ў сваю alma mater, дзе выкладаў да 1936 г., калі ў Гішпаніі пачалася грамадзянская вайна.

У 1923 г. ён заснаваў пэрыёдык «Revista de Occidente» («Заходні часопіс»), які паслужыў справе «выраўноўваньня Пірэнэяў» — эўрапеізацыі Гішпаніі, ізаляванай ад тагачаснага культурнага працэсу. Як перакананы рэспубліканец Артэга-і-Гасэт выступаў у якасьці лідэра інтэлектуальнай апазыцыі падчас дыктатуры Прыма дэ Рывэры (1923—1930 гг.), адыграў істотную ролю ў зрынаньні караля Альфонса XIII, быў адным з заснавальнікаў «Рэспубліканскай асацыяцыі Інтэлігенцыя» (1931) і абіраўся цывільным губэрнатарам Мадрыду. Таму пасьля пачатку грамадзянскай вайны яму давялося пакінуць краіну. У цэлым крытычна настроены да рэжыму гішпанскага дыктатара Франсіска Франка, ён, аднак, з часам усё больш актыўна крытыкаваў і палітычную плятформу даўнейшых рэспубліканцаў.

Вярнуўшыся ў Мадрыд у 1948 г., Хасэ Артэга-і-Гасэт разам з Хуліянам Марыясам стварыў Гуманітарны інстытут, дзе таксама выкладаў да пачатку 1950-х гг.

Беларускі пераклад

• Штудыі пра любоў і каханьне / Пераклад Л. Баршчэўскага. Менск: Энцыкляпэдыкс, 2024.

Найважнейшыя працы

• «Разважаньні пра Дон Кіхота» (1914).
• «Псыхалягічныя даследаваньні» (1914—1915, апубл. у 1982)
• «El Espectador» (збор эсэ і артыкулаў, тт. I—VIII, 1916—1934).
• «Тэма нашага часу» (1921—1923).
• «Бесхрыбетная Гішпанія» (1921).
• «Атлянтыды» (1924).
• «Дэгуманізацыя мастацтва» (1929).
• «Што такое філязофія?» (1929; апубл. у 1957).
• «Кант» (1929—1931).
• «Што такое пазнаньне?» (1929—1931, апубл. у 1984)
• «Бунт масаў» (1930).
• «Лекцыі пра мэтафізіку» (1932—1933, апубл. у 1966)
• «Viva la República!» (1933).
• «Эцюды пра любоў і каханьне» (нямецк. выд. 1933; ісп. выд. 1941; бел. пераклад 2024)
• «Стан навукі й гістарычнага розуму» (1934—1935).
• «Разважаньні пра тэхніку» (1939).
• «Гісторыя як сыстэма» (1941).
• «Пра гістарычную рацыю» (1944).
• «Ідэя Ляйбніца аб прынцыпе і эвалюцыі дэдуктыўнай тэорыі» (1947).
• «Чалавек і народ» (1949—1950, апубл. у 1956).
• «Гоя» (апубл. у 1958).
• «Вэляскес» (апубл. у 1959).
• «Арыген і эпілёг да філязофіі» (апубл. у 1960).

Вонкавыя спасылкі

• Фундацыя імя Артэґа-й-Ґасэта. (анг.)