Азбука Морзэ: розьніца паміж вэрсіямі

Зьмест выдалены Змесціва дададзена

Лінейны

Вэрсія ад 01:03, 27 сьнежня 2023

А́збука Мо́рзэ або код Морзэ — спосаб перадачы тэксту на адлегласьці пасьлядоўнасьцю сыгналаў, як то выбліскамі сьвятла, сумесьсю кропак і працяжнікаў, пстрычак і г. д., якія могуць быць лёгка распазнаныя навучаным прымальнікам інфармацыі, якую яму перадаюць. Азбука Морзэ была названая ў гонар Сэм’юэла Морзэ, аднаго з стваральнікаў тэлеграфа і гэтага коду.

Міжнародны код Морзэ ўзгадняе коды 26-ці асноўных лацінскіх літараў(en) a—z, арабскіх лічбаў і некаторых знакаў пунктуацыі і працэдурных словаў(d), якія перадаюцца праз пасьлядоўнасьць «кропак» і «працяжнікаў»^[1]. Паколькі іншыя мовы могуць адрозьнівацца альфабэтамі ад лацінскага, у гэтых мовах прынятыя пашырэньні стандартнага коду Морзэ.

Кожны сымбаль (літара, лік, знак пунктуацыі) кадуецца ўнікальнай пасьлядоўнасьцю кропак і працяжнікаў. Пры перадачы інфармацыі працягласьць працяжніка прынятая роўнай трайной працягласьці кропкі. Пасьля кожнай кропкі ці працяжніка ідзе паўза, па даўжыні роўная кропцы. Працягласьць цішыні паміж сымбалямі ў слове роўная тром кропкам (аднаму працяжніку), а паміж словамі — сямі кропкам. Даўжыня кропкі зьяўляецца базавай адзінкай часу пры перадачы зьвестак^[1].

Азбука Морзэ застаецца вельмі папулярнай сярод радыёаматараў. Хоць у большасьці краін дазволу на радыёперадачы для аматараў не патрэбна, у Беларусі аматарскае радыё падлягае ліцэнзаваньню.^[2]

Мінуўшчына

Ужо ў пачатку XIX стагодзьдзя ў Эўропе экспэрымэнтавалі зь перадачай электрычных сыгналаў рознымі спосабамі: як з дапамогай статыкі, так і Вольтавага слупа. Пасьля адкрыцьця ў 1820 року Гансам Крыстыянам Эрстэдам электрамагнэтызму і ў 1824 Ўільямам Стэрджэнам электрамагніту пачаліся распрацоўкі ў галіне электрычнай тэлеграфіі. Першыя тэлеграфныя сыстэмы мелі адну іголку, што рабіла канструкцыю простай і надзейнай. Аднак хуткасьць перадачы была нізкай, бо прымач мусіў то паглядаць на іголку, то запісваць паведамленьне.

У ЗША маляр Сэм’юэл Морзэ, фізык Джозэф Гэнры і інжынэр Альфрэд Вэйл распрацавалі электрычны тэлеграф, які мог перадаваць натуральную мову электрычнымі імпульсамі і паўзамі. Прымач, атрымаўшы электрычны сыгнал, з дапамогай электрамагніту рухаў убок асадку па папяровай стужцы, якая падавалася ўперад гадзіньнікавым мэханізмам. Калі сыгнал спыняўся, спружына адводзіла асадку, і гэтая частка стужкі заставалася пустою.

Першую азбуку Морзэ прыдумаў прыкладна ў 1837 року. Пачаткова ён плянаваў кадаваць толькі лічбы, а літары расшыфроўваць праз даведнік шыфраў. Але ў 1840 року Альфрэд Вэйл дадаў у код літары і знакі прыпынку, пры гэтым ён улічыў частасьць выкарыстаньня літараў у ангельскай мове. Сымбалі складаліся з «кропак» і «працяжнікаў», і літары, якія сустракаліся найчасьцей, шыфраваліся карацейшымі іх спалучэньнямі. Упершыню гэты код быў выкарыстаны ў 1844 року і стаў называцца наземным, амэрыканскім або чыгуначным кодам Морзэ.

Неўзабаве карыстальнікі коду Морзэ заўважылі, што могуць самастойна адрозьніць кропкі ад працяжнікаў, а таму канструкцыя з шпулькай і паперай не спатрэбілася. Пазьней для лягчэйшага запамінаньня азбукі Морзэ прыдумалі мнэманічныя назвы для кожнай пасьлядоўнасьці кропак і працяжнікаў.

У 1848 року нямецкі журналіст Фрыдрых Клемэнс Герке значна дапрацаваў шыфр Морзэ, адкінуўшы гукі і паўзы рознай працягласьці, канчаткова пакінуўшы толькі кропкі і працяжнікі. Але найперш у ягоным варыянце, названым «Гамбурскай азбукай», былі ўдасканаленыя шыфры асобных сымбаляў і дадаліся коды для нямецкіх літараў з умляўтам ды літары ch. У 1851 року сыстэму Герке пачалі выкарыстоўваць у Нямеччыне і Аўстрыі.

У 1865 року менавіта на базе гэтага варыянту была распрацаваная Міжнародная азбука Морзэ. Для літараў o ды p коды ўзялі з сыстэмы Карла Аўгуста фон Штайнгайля, увялі новы код для літары j (у Герке яна не адрозьнівалася ад i), а таксама зьмянілі коды літараў x, y ды z. Такім чынам, ад арыгінальнай азбукі Морзэ ў міжнародным стандарце засталіся нязьменнымі толькі чатыры літары: e, h, k ды n.

Крыніцы

^ ^а ^б ^в International Morse code Recommendation ITU-R M.1677-1 (анг.) International Telecommunication Union
^ Синюк Е.. Радиолюбители vs спецслужбы: кто кого "подслушивает"? (рас.) // TUT.BY, 1 лістапада 2011 г.

Вонкавыя спасылкі

Аляксандар Уліцёнак. Беларусь марзяначная… // Свободные новости Плюс Праверана 27 сьнежня 2023 г.

Гэта — накід артыкула. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго.

[itu-1] а ^б ^в International Morse code Recommendation ITU-R M.1677-1 (анг.) International Telecommunication Union

[2] Синюк Е.. Радиолюбители vs спецслужбы: кто кого "подслушивает"? (рас.) // TUT.BY, 1 лістапада 2011 г.

[1]

[2]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
-[[Файл:International Morse Code.svg|thumb|Пералік кодаў Морзэ для літараў лацінскага альфабэту і лічбаў.<ref name="itu" />]]
+[[Файл:International Morse Code.svg|значак|Пералік кодаў Морзэ для літараў лацінскага альфабэту і лічбаў.<ref name="itu" />]]
-'''Азбука Морзэ''' або '''код Морзэ''' — спосаб перадачы [[тэкст]]у пасьлядоўнасьцю сыгналаў, як то выбліскамі сьвятла, сумесьсю кропак і працяжнікаў, пстрычак і г. д., якія могуць быць лёгка распазнаныя навучаным прымальнікам інфармацыі, якую яму перадаюць. Азбука Морзэ была названая ў гонар [[Сэм’юэл Морзэ|Сэм’юэла Морзэ]], аднаго з стваральнікаў [[тэлеграф]]а і гэтага коду.
+'''А́збука Мо́рзэ''' або '''код Морзэ''' — спосаб перадачы [[тэкст]]у на адлегласьці пасьлядоўнасьцю сыгналаў, як то выбліскамі сьвятла, сумесьсю кропак і працяжнікаў, пстрычак і г. д., якія могуць быць лёгка распазнаныя навучаным прымальнікам інфармацыі, якую яму перадаюць. Азбука Морзэ была названая ў гонар [[Сэм’юэл Морзэ|Сэм’юэла Морзэ]], аднаго з стваральнікаў [[тэлеграф]]а і гэтага коду.
-Міжнародны код Морзэ ўзгадняе коды літар {{артыкул у іншым разьдзеле|Базавы лацінскі альфабэт ISO|базавага лацінскага альфабэту ISO|en|ISO basic Latin alphabet}}, [[арабскія лічбы|арабскіх лічбаў]] і невялікага набору знакаў пунктуацыі і працэдурных словаў, якія перадаюцца праз пасьлядоўнасьць «кропак» і «працяжнікаў».<ref name="itu" /> Паколькі іншыя мовы могуць адрозьнівацца альфабэтамі ад лацінскага, які складаецца з 26 літараў, у гэтым мовах прынятыя пашырэньні стандартнага коду Морзэ.
+'''Міжнародны код Морзэ''' ўзгадняе коды {{артыкул у іншым разьдзеле|Базавы лацінскі альфабэт ISO|26-ці асноўных лацінскіх літараў|en|ISO basic Latin alphabet}} '''{{Усё ў капітэль|A}}'''—'''{{Усё ў капітэль|Z}}''', [[арабскія лічбы|арабскіх лічбаў]] і некаторых знакаў пунктуацыі і {{Не перакладзена|працэдурны знак Морзэ|працэдурных словаў|d|Q7250609}}, якія перадаюцца праз пасьлядоўнасьць «[[Кропка (знак прыпынку)|кропак]]» і «[[працяжнік]]аў»<ref name="itu" />. Паколькі іншыя мовы могуць адрозьнівацца альфабэтамі ад лацінскага, у гэтых мовах прынятыя пашырэньні стандартнага коду Морзэ.
-Кожны сымбаль (літара, лік, знак пунктуацыі) адпавядае ўнікальнаму шэрагу кропак і працяжнікаў. Пры перадачы інфармацыі працягласьць працяжніка прынятая як тры працягласьці кропкі. Пасьля кожнай кропкі ці працяжніка ідзе паўза, па даўжыні роўная кропцы. Кожны сымбаль аддзяляецца ад другога цішынёй, роўнай тром кропкам (аднаму працяжніку), а два словы аддзяляюцца «прагалам», роўным сямі кропкам. Даўжыня кропкі зьяўляецца базавай адзінкай часу пры перадачы зьвестак.<ref name="itu" />
+Кожны сымбаль (літара, лік, знак пунктуацыі) кадуецца ўнікальнай пасьлядоўнасьцю ''кропак'' і ''працяжнікаў''. Пры перадачы інфармацыі працягласьць працяжніка прынятая роўнай трайной працягласьці кропкі. Пасьля кожнай кропкі ці працяжніка ідзе паўза, па даўжыні роўная кропцы. Працягласьць цішыні паміж сымбалямі ў слове роўная тром кропкам (аднаму працяжніку), а паміж словамі — сямі кропкам. Даўжыня кропкі зьяўляецца базавай адзінкай часу пры перадачы зьвестак<ref name="itu" />.
 Азбука Морзэ застаецца вельмі папулярнай сярод [[радыёаматар]]аў. Хоць у большасьці краін дазволу на радыёперадачы для аматараў не патрэбна, у Беларусі аматарскае радыё падлягае ліцэнзаваньню.<ref>{{навіна|url=http://news.tut.by/society/256749.html|загаловак=Радиолюбители vs спецслужбы: кто кого "подслушивает"?|выдавец=[[TUT.BY]]|мова=ru|аўтар=Синюк Е.|дата публікацыі=1 лістапада 2011}}</ref>
+== Мінуўшчына ==
+Ужо ў пачатку XIX стагодзьдзя ў Эўропе экспэрымэнтавалі зь перадачай электрычных сыгналаў рознымі спосабамі: як з дапамогай [[Статычная электрычнасьць|статыкі]], так і [[Вольтаў слуп|Вольтавага слупа]]. Пасьля адкрыцьця ў 1820 року [[Ганс Крыстыян Эрстэд|Гансам Крыстыянам Эрстэдам]] [[электрамагнэтызм]]у і ў 1824 [[Ўільям Стэрджэн|Ўільямам Стэрджэнам]] [[электрамагніт]]у пачаліся распрацоўкі ў галіне [[Электрычны тэлеграф|электрычнай тэлеграфіі]]. Першыя тэлеграфныя сыстэмы мелі адну іголку, што рабіла канструкцыю простай і надзейнай. Аднак хуткасьць перадачы была нізкай, бо прымач мусіў то паглядаць на іголку, то запісваць паведамленьне.
+У ЗША маляр [[Сэм’юэл Морзэ]], фізык [[Джозэф Гэнры]] і інжынэр [[Альфрэд Вэйл]] распрацавалі электрычны тэлеграф, які мог перадаваць натуральную мову электрычнымі імпульсамі і паўзамі. Прымач, атрымаўшы электрычны сыгнал, з дапамогай электрамагніту рухаў убок асадку па папяровай стужцы, якая падавалася ўперад гадзіньнікавым мэханізмам. Калі сыгнал спыняўся, спружына адводзіла асадку, і гэтая частка стужкі заставалася пустою.
+Першую азбуку Морзэ прыдумаў прыкладна ў 1837 року. Пачаткова ён плянаваў кадаваць толькі лічбы, а літары расшыфроўваць праз даведнік шыфраў. Але ў 1840 року Альфрэд Вэйл дадаў у код літары і знакі прыпынку, пры гэтым ён улічыў частасьць выкарыстаньня літараў у [[Ангельская мова|ангельскай мове]]. Сымбалі складаліся з «кропак» і «працяжнікаў», і літары, якія сустракаліся найчасьцей, шыфраваліся карацейшымі іх спалучэньнямі. Упершыню гэты код быў выкарыстаны ў 1844 року і стаў называцца ''наземным'', ''амэрыканскім'' або ''чыгуначным кодам Морзэ''.
+Неўзабаве карыстальнікі коду Морзэ заўважылі, што могуць самастойна адрозьніць кропкі ад працяжнікаў, а таму канструкцыя з шпулькай і паперай не спатрэбілася. Пазьней для лягчэйшага запамінаньня азбукі Морзэ прыдумалі мнэманічныя назвы для кожнай пасьлядоўнасьці кропак і працяжнікаў.
+У 1848 року нямецкі журналіст [[Фрыдрых Клемэнс Герке]] значна дапрацаваў шыфр Морзэ, адкінуўшы гукі і паўзы рознай працягласьці, канчаткова пакінуўшы толькі кропкі і працяжнікі. Але найперш у ягоным варыянце, названым «Гамбурскай азбукай», былі ўдасканаленыя шыфры асобных сымбаляў і дадаліся коды для [[Нямецкі альфабэт|нямецкіх літараў]] з [[умляўт]]ам ды літары '''{{Усё ў капітэль|CH}}'''. У 1851 року сыстэму Герке пачалі выкарыстоўваць у Нямеччыне і Аўстрыі.
+У 1865 року менавіта на базе гэтага варыянту была распрацаваная Міжнародная азбука Морзэ. Для літараў '''{{Усё ў капітэль|O}}''' ды '''{{Усё ў капітэль|P}}''' коды ўзялі з сыстэмы [[Карл Аўгуст фон Штайнгайль|Карла Аўгуста фон Штайнгайля]], увялі новы код для літары '''{{Усё ў капітэль|J}}''' (у Герке яна не адрозьнівалася ад '''{{Усё ў капітэль|I}}'''), а таксама зьмянілі коды літараў '''{{Усё ў капітэль|X}}''', '''{{Усё ў капітэль|Y}}''' ды '''{{Усё ў капітэль|Z}}'''. Такім чынам, ад арыгінальнай азбукі Морзэ ў міжнародным стандарце засталіся нязьменнымі толькі чатыры літары: '''{{Усё ў капітэль|E}}''', '''{{Усё ў капітэль|H}}''', '''{{Усё ў капітэль|K}}''' ды '''{{Усё ў капітэль|N}}'''.
 == Крыніцы ==
-{{Крыніцы|refs=
+{{Крыніцы|refs =
 <ref name="itu">{{спасылка|url=http://www.itu.int/rec/R-REC-M.1677-1-200910-I/|загаловак=International Morse code Recommendation ITU-R M.1677-1|праект=[[Міжнародны тэлекамунікацыйны зьвяз|International Telecommunication Union]]|мова=en}}</ref>
 }}
 == Вонкавыя спасылкі ==
-* {{навіна|url=http://old.sn-plus.com/!_old-site_!/arhive/may/3/str/1-12.htm|загаловак=Беларусь марзяначная…|выдавец=Свободные новости Плюс|аўтар=Уліцёнак А.}}
+* {{Навіна|аўтар = Аляксандар Уліцёнак|загаловак = Беларусь марзяначная…|спасылка = https://archive.ph/2013.06.30-080955/http://old.sn-plus.com/!_old-site_!/arhive/may/3/str/1-12.htm|выдавец = Свободные новости Плюс|дата публікацыі = |дата доступу = 27 сьнежня 2023|копія = |дата копіі = }}
 {{Накід}}
-[[Катэгорыя:Сувязь]]
+[[Катэгорыя:Тэлеграфія]]
+[[Катэгорыя:Наборы сымбаляў]]
+[[Катэгорыя:Гісторыя радыё]]
+[[Катэгорыя:Гісторыя тэлекамунікацыяў]]
+[[Катэгорыя:Вынаходніцтвы ЗША]]
+[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1848 годзе]]
+[[Катэгорыя:Радыёаматарства]]