Payong pinakupos

Payong pinakupos (Yaon mahihiling sa Ripley's Believe it or Not Odditorium, Nweba York (2012)

Payong pinakupos (Yaon mahihiling sa Ripley's Believe it or Not Odditorium, Nweba York (2012)

An payong pinakupos payo na inutas sa hawak, pinasadit sa espesyal na pagproseso. Napapasadit arog na sana kan aranghita, an payo nasirbeng tropeo, darupi', o bilang parte sa sarong ritwal o panribay nin produkto

Sinasabing an pagpugot asin pagpakupos payo lakop sa iba-ibang rona kan kinaban, alagad mas naadalan asin nabantog na marhay an pagpakupos'payo sa norte-solnopan na rona kan Amasonang kadlagan, orog na sa Peru asin Ecuador. Sa lugar na ini, an mga tribu midbid na gayo sa praktis nin pagpakupos'payo, iyo an tribung Shuar, Achuar, Huambisa asin Aguaruna asin sinda nabibisto sa pangkagabsan na apod na Jibaro. Sa mga Shuar, an pinakupos'payo inaapod na tsantsa

Proseso

Sarong payong pinakupos, sa hitsura siya dayuhan. Mahihiling sa Ripley's Believe it or Not Odditorium, Nweba York

An proseso nin pagpakupos payo napoon sa paghukab kan bungo sa payo. Nasi'si' sa likod kan loong asin hinhaklas an banga kairiba an kublit saka laman sa bungo kaini. Dangan mga pisog kan sarong bungang kahoy sinosoksok sa irarom kan takobtakob saka ini tinatahi na matikom. An nguso man tinitikom paagi nin pagtusok kaini nin mga tunok. Anoman na taba kinakaros na matukal sa laman kan payo. Dangan ngarig magporma, sarong bilog na kahoy an sinosoksok sa linukab na lalawgon. An linukab na ining kublit asin laman ginaga'ga' sa tubig na may mga buntog na mga manlaenlaen na dahon na igwa nin tannin. Ini inaalang sa laog paagi nin paggogo igdi nin mga mainit na gapo asin baybay manta na ini kinukumol-kumol ngane mabalik an hitsura kan pandok. An kublit ginuguragod sa abo kan uring ngane umitom. Mga pansamnong biraybitay an tinatarakod sa lalawgon. Sa tradisyon na tinutubod, an pagsara kan mga mata, nguso saka pagkaag pasak sa dungo asin paggosgos kan kublit nin uring, ginigibo ngarig dai makaluwas an muisak, an espiritu na pwedeng bumalos sa parapakupos.

Am mga pinakupos na payo namimidbid sa saindang pagkayakmo', tarabingi na lalawgon, sungad na dungo', asin pagkurumos kan gilid nin angog. An mga ini resulta kan prosesong pagkupos.

Sa mga Jibaro, an praktis nin pagpakupos sinusundan nin urugmahan sa pagkuyog sa sarong importanteng mga ritwal. Sa mga Jibarong kawad, an praktis na ini sarong ritwal na napatotoo kan saindang pagkalalake.

Mga Jibaro nakuanan retrato ni Robert Ripley (Yaon sa saray kan Ripley's Believe it or Not Odditorium)

Kahulogan

Dati an praktis nin pagpakupos'payo rapot sa seremonyang relihiyoso ta an pagtubod kun pinapakupos an payo kan kaiwal an espiritu kaini nagigin tubodtubod na sana sa parapakupos. Ini nalilikay an pagbalos kan kalag kan ginadan na kaiwal.

An mga Shuar nagtutubod sa tolong pundamental na espritu:

• Wakani - natural sa tawo kaya nadanay ini maski gadan na.
• Arutam - literalmente "kapangyarihan" o "bisyon", nataong proteksyon sa biglang kagadanan.
• Muisak - mapambalos na espiritu, natunga kun an sarong maydarang arutam ginagadan.

Ngane an muisak dai magamit an poder, pinupugot ninda an payo saka pinapakupos. An praktis na ini nasirbeng patanid sa mga kaiwal.

Pagtunga kan mga arog'arog o pekeng payong pinakupos

Pekeng pinakupos, mahihiling sa The Knight Bus at London, Universal Studios, Florida

Kan an mga puti nagdadarayo na sa lugar kan Jibaro poon mga taon 1850 ta naghaharanap kan payong pinakupos, orog na nagdakul an pamumugot asta ngane an iba na bako man tunay na Jibaro naglaog na sa negosyo nin pagtinda kan mga pekeng payong pinakupos. Mas amay pa sa 1870, igwa nang nagpapabakal kaini nin mga peke sa Colombia asin sa Panama. An gobyerno man kan Peru asin Ecuador nagkasararo na maontok an pagbariwas sa mga payo. Alagad, an iba man, orog na an mga taxidermista, nakua sa mga bangkay sa mga ospital na mayo nang nahingako o maski ngani an mga payo kan ukay ngane igwa sana ikatangro sa mga kolektor.

Alagad, an sarong adbenturero na si F.W Up De Graff, ini an sinabi: "Igwa (ngaya) sa Panama nin paragibong pinakupos na payo pero risa man na ginibo nin eksperto ta an sisi sa likod kan payo malinigon an tahi alagad an sa Jibaro, magaspang an pagtahi ta darakulang lubid an ginagamit asin an sa peke dai ngani marisa an sinisi'an.... Sa Panama, an mga turista sa sobrang hogophogop makabakal, maski ngane payo na nin ukay binabakal sa presyong 25 dolyar." ( F.W Up de Graff p.283)

Mga panluwas na takod

• Head Hunting: History of the Shuar Archived 2021-01-26 at the Wayback Machine.
• Picture of a shrunken head from the Buchenwald concentration camp Archived 2013-05-10 at the Wayback Machine.
• An mga Jibaro

Toltolan

sinasabi