Jump to content

Pagkakaiba sa mga pagbabago kan "Greater East Asia Co-Prosperity Sphere"

Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
Browse history interactively
← Mas lumaMas bago →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ShiminUfesoj (urulay | ambag)
11,480 edits
ShiminUfesoj (urulay | ambag)
11,480 edits
Linya 34: Linya 34:


An pagkilyab kan Ikaduwang Gubat Pankinaban sa Europa an nagtao nin pagkakataon sa mga Hapones na magibo an mga mawuton kan Greater East Asia Co-Prosperity Sphere, ning mayong makabuluhan na pagtulod poon sa mga kapangyarihan kan Sulnopanon asin Sina.<ref>William L. O'Neill, ''A Democracy at War'', p. 62.</ref> Kaakibat kaini an pasakyada sa mga teritoryo kan Habagatan-Subangan na Asya tanganing kuanon an saindang natural na yaman. Kun dai nagkikita an mga teritoryo, aagdahon kan mga Hapon an saindang mga nasasakupan, kabali an mga nasa kadagaan na Hapon, na tiuson an "pagdudusa sa ekonomiya" asin pugulan an pagluwas nin materyal sa kaiwal. Arog pa man kaito, ipinangadal ninda an moral na superyoridad nin paglinang kan sarong "espirituwal na kakanyahan" imbes na inuton an materyal na pakinabang arog kan mga kapangyarihan na Sulnopanon.<ref name=":3" />
An pagkilyab kan Ikaduwang Gubat Pankinaban sa Europa an nagtao nin pagkakataon sa mga Hapones na magibo an mga mawuton kan Greater East Asia Co-Prosperity Sphere, ning mayong makabuluhan na pagtulod poon sa mga kapangyarihan kan Sulnopanon asin Sina.<ref>William L. O'Neill, ''A Democracy at War'', p. 62.</ref> Kaakibat kaini an pasakyada sa mga teritoryo kan Habagatan-Subangan na Asya tanganing kuanon an saindang natural na yaman. Kun dai nagkikita an mga teritoryo, aagdahon kan mga Hapon an saindang mga nasasakupan, kabali an mga nasa kadagaan na Hapon, na tiuson an "pagdudusa sa ekonomiya" asin pugulan an pagluwas nin materyal sa kaiwal. Arog pa man kaito, ipinangadal ninda an moral na superyoridad nin paglinang kan sarong "espirituwal na kakanyahan" imbes na inuton an materyal na pakinabang arog kan mga kapangyarihan na Sulnopanon.<ref name=":3" />

Matapos an pagtulod kan mga Hapones sa [[Indotsinang Pranses]] kadtong 1940, midbid na naglalaom na nin ganap an Hapon sa lain na mga nasyon para sa natural na yaman, nagsugo an [[Presidente kan Estados Unidos|Presidente kan US]] na si [[Franklin D. Roosevelt]] an pagpapangalad sa kalakalan sa bakal asin lana, mga hilaw na materyales na importante sa paghihinguwa kan Hapon sa gubat.<ref name="Columbia">{{cite web |url= http://afe.easia.columbia.edu/special/japan_1900_power.htm |title= Japan's Quest for Power and World War II in Asia |website= Asia for Educators, Columbia University |access-date=31 July 2021}}</ref> Kun mayong pag-import kan bakal asin lana, dai makakalaban nin haloy an militar kan Hapon.<ref name="Columbia"/> Bilang resulta kan embargo, nagdesisyon an Hapon na sakyadahon an mga kolonya kan Briton asin Olandes sa Habagatan-subangan na Asya poon 7 sagkod 19 kan Disyembre 1941, na kinukua an mga hilaw na materyales na kaipuhan para sa paghihinguwa sa gubat.<ref name="Columbia"/> Nagin matrayumpo an mga paghihinguwa na ini, na nagpahayag an politikong Hapones na si [[Nobusuke Kishi]] sa paagi nin brodkast sa radyo na an halawig na mapagkukuanan, magagamit para sa paggamit kan mga Hapones sa mga bagong nasakop na teritoryo.<ref>{{cite web |title=Japan's New Order and Greater East Asia Co-Prosperity Sphere: Planning for Empire |url=https://apjjf.org/2011/9/49/Janis-Mimura/3657/article.html |access-date=31 July 2021 |website=The Asia-Pacific Journal – Japan Focus|date=6 December 2011 }}</ref>

Bilang parte kan paggubat sa Pasipiko, an [[Propaganda sa Hapon kadtong Ikaduwang Gubat kan Sino-Hapon asin Ikaduwang Gubat Pankinaban|propaganda kan Hapon]], nag-iba nin mga pariralang arog kan "Asya para sa mga Asyatiko!" asin pinag-ulayan an pangangaipuhan na "patalingkason" an mga kolonya kan Asya gikan sa kontrol kan mga kapangyarihan nin Sulnopanon.<ref name="rhodes248">Anthony Rhodes, ''Propaganda: The art of persuasion: World War II'', p. 248, 1976, Chelsea House Publishers, New York</ref> Pinlano man nindang baguhon an hegemonya kan mga Tsino sa merkado nin agrikultura sa Habagatan Subangan na Asya kaiba an mga imigrante kan Hapon tanganing mapakusog an importansya kan ekonomiya kaini, kung sain an dating, hinahamak kan mga subong na Asyanong taghabagatan-sulnopan.<ref name=":3" /> An kadaugan kan mga Hapones na darahon an padagos na [[Ikaduwang Gubat kan Sino-Hapon]] sa sarong marikas na konklusyon, medyo binabasol sa kakulangan kan mga mapagkukuanan; Sinasabi sa propagandang ini kan Hapon, huli sa paghabo kan mga kapangyarihan na Sulnopanon na magtao nin militar kan Hapon.<ref>James L. McClain, ''Japan: A Modern History'' p 471 {{ISBN|0-393-04156-5}}</ref> Bagaman ta an mga nagrarakyada na pwersa nin Hapon kun nugad nakaako nin masiglang pag-ako sa mga teritoryong nabihag dai pa man na nahaloy sa Asya huli ta sa anti-Western asin nugad-nugad na anti-Chinese sentiment,<ref name=":3" /> an kasunod na kalupitan nin militar kan Hapon an nagkawsa nin dakol sa mga nangingirukan sa mga rehiyon na idto na ituring an Hapon na urog kasahol ikan sa saindang mga dating kolonyal na namamayo.<ref name="rhodes248"/> Ipigsugo kan pamayuhan kan Hapon na mahigpit na pangaputan an mga ekonomiya kan mga sinasakop na teritoryo para sa paggibo kan mga hilaw na materyales para sa paghihinguwa kan Gubat nin Hapones; sarong kaapil nin gabinete an nagpahayag, "Daing mga paghihigpit. Pagsasadiri sinda kan kaiwal. Maninigo tang ku'non an mga inio, gibuhon an anuman na gusto nyato".<ref>James L. McClain, ''Japan: A Modern History'' p 495 {{ISBN|0-393-04156-5}}</ref> Halimbawa, susog sa mga pagtatantya, sa irarom kan pananakop kan mga Hapones, dai malagpas sa 100,000 na trabahador na Burmesnon asin Indyanong Malayo an nagadan mantang itinutugdok an [[Agihan-riles kan Burma|Agihan-riles nin Burma-Siam]].<ref>{{cite thesis |last=Mori |first=Takato |date=2006 |title='Co-Prosperity' or 'Commonwealth'?: Japan, Britain and Burma 1940-1945|type=PhD |page=4 |publisher=ProQuest LLC|url=https://core.ac.uk/download/pdf/46518898.pdf |access-date=31 July 2021}}</ref> Ang mga Hapones kun nugad, iniligtas an mga pugrong etniko, arog kan mga imigranteng Tsino, kun sinusuportahan ninda an paghihinguwa sa gubat, anuman an katapatan kan huri. <ref name=":3" />

Pagbabago puon kaitong 01:00, 3 Abril 2024

Mga kaapil kan Espero sa Pag-uswag sa Dakilang Subangan na Asya asin mga teritoryo na inukopa kan soldados na Hapon kan 1942; teritoryo na kinokontrol sa pinakasagad na taas. An mga alyansang Axis na Thailand asin Azad Hind kan Hapon sa magabat na pula; pigsakop na mga teritoryo/mga estado nin kliyente sa mas magian na pula. Korea, Taiwan, Kwantung, asin Karafuto (Habagatan na Sakhalin) na kun sain integral na mga parte kan Hapon.
Greater East Asia Co-Prosperity Sphere
Pangaran na Hapones
Kanaだいとうあきょうえいけん
Kyūjitai大東亞共榮圈
Shinjitai大東亜共栄圏

An Greater East Asia Co-Prosperity Sphere (Hapon: 大東亞共榮圈, Hepburn: Dai Tōa Kyōeiken), midbid man sa GEACPS,[1] iyo an unyon nin pan-Asyano na binabalo na itugdas kan Imperyong Hapon. Sa inot, sakop kaini an Hapon (kabali an nakatakod na Korea), Manchukuo, asin Sina, alagad sa pagtulod kan Gubat sa Pasipiko, kaiba man digdi an mga teritoryo sa Habagatan-Subangan na Asya.[2] An termino, inot na minukna kan Ministro para sa Takudang Panluwas na si Hachirō Arita kadtong Hunyo 29, 1940.[3]

An mga isinuhestyon na mawoton kan unyon na ini, tanganing masiguro an pang-ekonomiyang pagsasadiri asin kooperasyon sa mga kaapil na estado, kaiba na an paglaban sa impluwensya kan imperyalismong Sulnopanon asin komunismong Sobyet.[4] Sa katotoohan, nahiling ini kan mga militarista asin nasyonalista na sarong mabisang gamit sa propaganda para isagibo an hegemonya kan Hapon.[3] An huring diskarte, mahihiling sa sarong dokumento na iniluwas kan Ministry of Health and Welfare kan Hapon, [[Sarong Pagsisiyasat kan Pankinaban na Panundon kabali an Yamato Rac, na nagtulod kan mga teoryang supremasismo nin lahi.[5] Araatubangan na iniladawan kan mga tagapagtaram kan Hapon na an Great East Asia Co-Prosperity Sphere na sarong aparato para sa "pag-uswag kan lahing Hapones."[6] Kan matapos an Ikaduwang Gerang Pankinaban, an Greater East Asia Co-Prosperity Sphere, iyo an nanikuanan nin kritisismo asin pangungutya.[7]

Pagpapauswag kan konsepto

Mga Panginot na artikulo: Nasyunalismong Hapon asin Propaganda sa Hapon sa kasagsagi kan Ikaduwang Gubat kan Sino-Hapon asin Ikaduwang Gubat Pankinaban
An 1935 propaganda poster kan Manchukuo na nagtutulod nin pagkakasaro sa tanga kan Hapon, Tsino, asin Manchu. An kapsyon poon wala patoo, nagsasambit na: "Sa tabang kan Hapon, Sina, asin Manchukuo, manimatuninong an kinaban." An mga wayaway na pinapahiling iyo an, wala patoo: an "Limang Lahi sa Irarom kan Sarong Unyon" na wayaway kan Sina, an wayaway kan Hapon, asin an wayaway kan Manchukuo.

An konsepto kan pinagsarong Asya sa irarom kan pamamatanda kan Hapon, naggamot kadtong ika-16 na siglo. Halimbawa, isinuhestyon ni Toyotomi Hideyoshi na gibuhon na "saro" an Sina, Korea, asin Hapon. Nagbutwa an mga modernong konsepto kadtong 1917. Sa panahon nin paglilitis kan Lansing-Ishii Agreement, Ipinaliwanag kan Hapon sa mga tagatanaw sa Sulnopan na an saindang ekspansyonismo sa Asya iyo an kaarog kan Doktrinang Monroe kan Estados Unidos.[3] An konseptong ini, nanimpluwensya sa pagbilog kan konseptong Greater East Asia Co-Prosperity, kun sain ikinukumparar man an mga Soldados nin Hapon sa Roosevelt Corollary.[2] Saro sa mga rason kun tano pinapusog kan Hapon an imperyalismo, tangani masimbag an mga isyung panlaog arog kan sobrang populasyon asin kakapusan sa mapagkukuanan. An saro pang rason iyo an mapaglabanan an Sulnopan[3]

Kan Nobyembre 3, 1938, isinuhestyon kan Pamayong Ministro na si Fumimaro Konoe asin Ministro para sa Panluwas na Takodan na si Hachirō Arita an pagbilog kan Bagong Orden sa Subangan na Asya (東亜新秩序[8] Tōa Shin Chitsujo), na limitado sa Hapon, Sina, asin an tawutawuhan na estado nin Manchukuo.[9] Nagtutubid sinda na an unyon, igwang 6 na mawuton:[3]

  1. Permanenteng kapusugan kan Subangan na Asya
  2. Pakikipagtaid-harongan asin internasyonal na hustisya
  3. Pinagsugpon na depensa kontra sa Komunismo
  4. Pagmukna nin sarong bagong kultura
  5. Pagkakasararo kan ekonomiya asin pagtatarabangan
  6. Katuninungan sa bilog na kinaban

An pagkalabo kan mga punto sa itaas, epektibo sa paggibo kan mga tawo na minauyon na marhay sa militarismo asin kolaborasyonismo.[3]

Kadtong Hunyo 29, 1940, rinibayan nin pangaran ni Arita an unyon na Greater East Asia Co-Prosperity Sphere, na ipighayag niya sa paagi nin adres sa radyo. Sa ngurang ni Yōsuke Matsuoka, urog na tinawan nin doon ni Arita an mga aspeto kan ekonomiya. Kadtong Agosto 1, pinalawig ni Konoe, na maggamit pa nanggad nin orihinal na pangaran, an saklaw kan unyon tanganing iiba an mga teritoryo kan Habagatan -Subangan na Asya.[3] Kadtong Nobyembre 5, pinapusog giraray nin Konoe na sarong bloke nin yen kan Hapon–Manchukuo–Sina[10] na magpapadagos asin 'maniperpekto'.[3]

Uusipon

Mga Panginot na artikulo: Kolonyal na Imperyo nin Hapon asin Uusipon nin militar kan Hapon #Shōwa era asin World War II (1926–1945)

An pagkilyab kan Ikaduwang Gubat Pankinaban sa Europa an nagtao nin pagkakataon sa mga Hapones na magibo an mga mawuton kan Greater East Asia Co-Prosperity Sphere, ning mayong makabuluhan na pagtulod poon sa mga kapangyarihan kan Sulnopanon asin Sina.[11] Kaakibat kaini an pasakyada sa mga teritoryo kan Habagatan-Subangan na Asya tanganing kuanon an saindang natural na yaman. Kun dai nagkikita an mga teritoryo, aagdahon kan mga Hapon an saindang mga nasasakupan, kabali an mga nasa kadagaan na Hapon, na tiuson an "pagdudusa sa ekonomiya" asin pugulan an pagluwas nin materyal sa kaiwal. Arog pa man kaito, ipinangadal ninda an moral na superyoridad nin paglinang kan sarong "espirituwal na kakanyahan" imbes na inuton an materyal na pakinabang arog kan mga kapangyarihan na Sulnopanon.[4]

Matapos an pagtulod kan mga Hapones sa Indotsinang Pranses kadtong 1940, midbid na naglalaom na nin ganap an Hapon sa lain na mga nasyon para sa natural na yaman, nagsugo an Presidente kan US na si Franklin D. Roosevelt an pagpapangalad sa kalakalan sa bakal asin lana, mga hilaw na materyales na importante sa paghihinguwa kan Hapon sa gubat.[12] Kun mayong pag-import kan bakal asin lana, dai makakalaban nin haloy an militar kan Hapon.[12] Bilang resulta kan embargo, nagdesisyon an Hapon na sakyadahon an mga kolonya kan Briton asin Olandes sa Habagatan-subangan na Asya poon 7 sagkod 19 kan Disyembre 1941, na kinukua an mga hilaw na materyales na kaipuhan para sa paghihinguwa sa gubat.[12] Nagin matrayumpo an mga paghihinguwa na ini, na nagpahayag an politikong Hapones na si Nobusuke Kishi sa paagi nin brodkast sa radyo na an halawig na mapagkukuanan, magagamit para sa paggamit kan mga Hapones sa mga bagong nasakop na teritoryo.[13]

Bilang parte kan paggubat sa Pasipiko, an propaganda kan Hapon, nag-iba nin mga pariralang arog kan "Asya para sa mga Asyatiko!" asin pinag-ulayan an pangangaipuhan na "patalingkason" an mga kolonya kan Asya gikan sa kontrol kan mga kapangyarihan nin Sulnopanon.[14] Pinlano man nindang baguhon an hegemonya kan mga Tsino sa merkado nin agrikultura sa Habagatan Subangan na Asya kaiba an mga imigrante kan Hapon tanganing mapakusog an importansya kan ekonomiya kaini, kung sain an dating, hinahamak kan mga subong na Asyanong taghabagatan-sulnopan.[4] An kadaugan kan mga Hapones na darahon an padagos na Ikaduwang Gubat kan Sino-Hapon sa sarong marikas na konklusyon, medyo binabasol sa kakulangan kan mga mapagkukuanan; Sinasabi sa propagandang ini kan Hapon, huli sa paghabo kan mga kapangyarihan na Sulnopanon na magtao nin militar kan Hapon.[15] Bagaman ta an mga nagrarakyada na pwersa nin Hapon kun nugad nakaako nin masiglang pag-ako sa mga teritoryong nabihag dai pa man na nahaloy sa Asya huli ta sa anti-Western asin nugad-nugad na anti-Chinese sentiment,[4] an kasunod na kalupitan nin militar kan Hapon an nagkawsa nin dakol sa mga nangingirukan sa mga rehiyon na idto na ituring an Hapon na urog kasahol ikan sa saindang mga dating kolonyal na namamayo.[14] Ipigsugo kan pamayuhan kan Hapon na mahigpit na pangaputan an mga ekonomiya kan mga sinasakop na teritoryo para sa paggibo kan mga hilaw na materyales para sa paghihinguwa kan Gubat nin Hapones; sarong kaapil nin gabinete an nagpahayag, "Daing mga paghihigpit. Pagsasadiri sinda kan kaiwal. Maninigo tang ku'non an mga inio, gibuhon an anuman na gusto nyato".[16] Halimbawa, susog sa mga pagtatantya, sa irarom kan pananakop kan mga Hapones, dai malagpas sa 100,000 na trabahador na Burmesnon asin Indyanong Malayo an nagadan mantang itinutugdok an Agihan-riles nin Burma-Siam.[17] Ang mga Hapones kun nugad, iniligtas an mga pugrong etniko, arog kan mga imigranteng Tsino, kun sinusuportahan ninda an paghihinguwa sa gubat, anuman an katapatan kan huri. [4]

  1. ↑ Matthiessen, Sven (2015). Japanese Pan-Asianism and the Philippines from the Late Nineteenth Century to the End of World War II: Going to the Philippines Is Like Coming Home?. BRILL. ISBN 9789004305724. 
  2. ↑ 2.0 2.1 William L. O'Neill, A Democracy at War: America's Fight at Home and Abroad in World War II. Free Press, 1993, p. 53. ISBN 0-02-923678-9
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 Colegrove, Kenneth (1941). "The New Order in East Asia". The Far Eastern Quarterly 1 (1): 5–24. doi:10.2307/2049073. https://www.jstor.org/stable/2049073. 
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 W. Giles, Nathaniel (2015). "The Greater East Asia Co-Prosperity Sphere: The Failure of Japan's 'Monroe Doctrine' for Asia". Undergraduate Honors Theses (295): 2–34. https://dc.etsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1265&context=honors. 
  5. ↑ Dower, John W. (1986). War Without Mercy: Race & Power in the Pacific War (1st ed.). New York: Pantheon Books. pp. 262–290. ISBN 039450030X. OCLC 13064585. 
  6. ↑ "The Greater East Asia Co-Prosperity Sphere" (PDF). United States Central Intelligence Agency. 10 August 1945. Retrieved 31 July 2021. 
  7. ↑ "Greater East Asia Co-Prosperity Sphere". A Dictionary of World History. Oxford University Press. Retrieved 31 July 2021. 
  8. ↑ 第二次近衛声明
  9. ↑ Institute of Southeast Asian Studies (2006), Asian security reassessed, pp. 48-49, 63, ISBN 981-230-400-2
  10. ↑ James L. McClain, Japan: A Modern History p 460 ISBN 0-393-04156-5
  11. ↑ William L. O'Neill, A Democracy at War, p. 62.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 "Japan's Quest for Power and World War II in Asia". Asia for Educators, Columbia University. Retrieved 31 July 2021. 
  13. ↑ "Japan's New Order and Greater East Asia Co-Prosperity Sphere: Planning for Empire". The Asia-Pacific Journal – Japan Focus. 6 December 2011. Retrieved 31 July 2021. 
  14. ↑ 14.0 14.1 Anthony Rhodes, Propaganda: The art of persuasion: World War II, p. 248, 1976, Chelsea House Publishers, New York
  15. ↑ James L. McClain, Japan: A Modern History p 471 ISBN 0-393-04156-5
  16. ↑ James L. McClain, Japan: A Modern History p 495 ISBN 0-393-04156-5
  17. ↑ Mori, Takato (2006). 'Co-Prosperity' or 'Commonwealth'?: Japan, Britain and Burma 1940-1945 (PDF) (PhD). ProQuest LLC. p. 4. Retrieved 31 July 2021. 
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Greater_East_Asia_Co-Prosperity_Sphere&oldid=272969"