Карловы Вары

Карловы Вары
	Карловы Вары
	чех Karlovy Vary
Байраҡ	Герб
Нигеҙләү датаһы	1350
Рәсми атамаһы	Karlovy Vary, Statutární město Karlovy Vary һәм Karlsbad
ХФА-лағы транскрицияһы	/ˈkarlovɪ ˈvarɪ/
Кем хөрмәтенә аталған	Карл IV (Изге Рим империяһы императоры)
Дәүләт	Чехия
Административ үҙәге	Карловарский край[d] һәм Карловы Вары[d]
Административ-территориаль берәмек	Карловы Вары[d] һәм Karlovy Vary (administrative district)[d]
Сәғәт бүлкәте	Үҙәк Европа йәйге ваҡыты[d], UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Историческая область	Богемия[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Огрже[d] һәм Тепла[d]
Геомәғлүмәттәр	Data:Map of Karlovy Vary, Karlovy Vary District.map
Хөкүмәт башлығы	Андреа Пфеффер Ферклова[d]
Ойоштороу-хоҡуҡ формаһы	городской или административный округ Праги[d]
Халыҡ һаны	49 353 кеше (1 ғинуар 2024)
Йорттар һаны	5218
Административ рәүештә бүленә	Bohatice[d], Cihelny[d], Čankov[d], Doubí[d], Drahovice[d], Dvory[d], Hůrky[d], Olšová Vrata[d], Путширн[d], Rosnice[d], Rybáře[d], Sedlec[d], Stará Role[d], Tašovice[d] һәм Karlovy Vary[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	447 метр
Туғандаш ҡала	Баден-Баден, Кассино[d], Бернкастель-Кус, Омск, Варберг[d], Карлсбад[d], Эйлат[d], Кусацу[d] һәм Локарно[d]
Милке	КВ Арена[d]
Штаб-фатирҙың урынлашыуы	Карловы Вары
Сиктәш	Hory[d], Otovice[d], Březová[d], Нова-Роле[d], Sadov[d], Kolová[d], Mírová[d], Děpoltovice[d], Dalovice[d], Jenišov[d], Андельска Гора[d], Горни-Славков[d], Pila[d], Stanovice[d], Šemnice[d] һәм Локет[d]
Мираҫ статусы	Бөтә донъя мираҫының өлөшө[d]
Майҙан	59,081798 км²
Почта индексы	360 01–364 64
Электрон почта	posta@mmkv.cz
Рәсми сайт	mmkv.cz
Һәйкәлдәр исемлеге	Q12052112?
Иң тәүге яҙма ваҡыты	1350 һәм 1349
Средний возраст	45,8
Номер тамғаһы коды	K
Категория для почётных граждан субъекта	Category:Honorary citizens of Karlovy Vary[d]
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Карловых Варах[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Karlovy Vary[d]
	Карловы Вары Викимилектә

Карловы Вары - (чех Karlovy Vary - Карлови Вари), (Karlsbad - Карлсбад)^[21]^[22]^[23] элгәре — Карлсбад (нем. Karlsbad^[24]) — Чех Республикаһының курорт статусына эйә ҡала.

Төп мәғлүмәттәр

Богемия тарихи өлкәһендә Огрже, Ролава, Тепла йылғалары ҡойған урында урынлашҡан. Халҡы: 49 864 кеше ( 2014 йыл)^[25].

Карловы Вары шифалы сифаттары менән билдәле ҡайнар сығанаҡтарға бай курорт булараҡ дан тота^[26]. Ер өҫтөнә 12 шифалы сығанаҡ сыға, улар химик составы буйынса оҡшаш, әммә углекислый газ төрлө кимәлдә һәм температураһы 30-ҙан 72 градус эҫелеккә етә.

Тағы ла бер сығанаҡ - № 13 — «Бехеровка» ликёры тип шаярталар бында.

Карловы Варының шифалы һыуҙарына 18-се быуат башында уҡ Урыҫ правослау сиркәүе күҙ һала, батшаға хаттар яуҙыралар.

Билдәле рус яҙыусыларынан был курорттта дауаланған һәм йәшәгәндәрҙән - кенәз Пётр Андреевич Вяземский. 1852 йылда тәүге тапҡыр килеп, дөйөм алғанда бер нисә йыл йәшәй, уға шиғырҙар бағышлай һәм көндәлектәр алып бара. Бында Н. В. Гоголь дә дауаланған.

Халҡы

1869—2009 йылдарҙа халыҡ һаны динамикаһы:

Йыл	1869	1880	1890	1900	1910	1921	1930
Халҡы	14 185	22 318	28 629	42 653	52 808	53 112	63 506
Йыл	1950	1961	1970	1980	1991	2001	2009
Халҡы	41 136	50 034	52 310	56 992	56 054	53 358^[27]	53 691

Курорт факторҙары

Минераль сығанаҡтар

Хәҙерге ваҡытта Карловы Варыла ошондай сығанаҡтар ҡулланыла:

№	Чехса атама	Урыҫса атама	Темпера- тура	Тасуирлама
1	Vřídlo	Вржидло	72 °C	Был гейзер етештереүсәнлеге — минутына яҡынса 2000 литр минераль һыу. Бөгөн был берҙән-бер дауаланыу өсөн ҡойоноу сығанағы. Дауаланыр һыу курстары өсөн дә ҡулланыла. Колоннадала дөйөм алғанда 5 вазаға сығанаҡ ағыҙыла, уларҙың температураһы 72, 50 и 30 °C. Ер аҫтынан һыу бағанаһы баҫымы күтәрелеү арҡаһында 12 м бейеклеккә атыла ала.
2	Karla IV.	Карла IV	64 °C	Бәлки был сығанаҡтың дауалау үҙенсәлектәре Карл IV-сенең курорт төҙөтөү ҡарары ҡабул итеүгә йоғонто яһағандыр ҙа. Карловы Варыны асыу сығанаҡ өҫтөндәге рельефта һүрәтләнгән.
3	Zámecký dolní	Нижний замковый	55 °C	Ҡәлғәнең түбәнге сығанағы дөйөм ҡулланыуға баҙар майҙанына сығарылған.
4	Zámecký horní	Верхний замковый	55 °C	Ғәмәлдә бер сығанаҡ тураһында һүҙ бара, уның һыуы ике вазаға сығарылған. Әммә диңгеҙ кимәленән бейеклеге айырмаһы арҡаһында үрге шишмәһендә CO₂ миҡдары һәм температураһы башҡараҡ.
5	Tržní	Рыночный	62 °C	Сығанаҡ асылғаны бирле (1838) бер нисә тапҡыр юғалып, яңынан сыҡҡан. Бер нисә скважина эшләнгән, шуға ла курорт табиптары бөгөн дә һыу сығанағын тәҡдим итеүе мөмкин.
6	Mlýnský	Мельничный	56 °C	XVI быуаттан уҡ шифахана маҡсаттарында файҙаланыла. Элек башлыса ванналарға ҡойолған.
7	Rusalka	Русалка	60 °C	XVI быуаттан 1945 йылға тиклем Яңы сығанаҡ исемен йөрөтә. Ул хатта Тирмән сығанағынан да ҙурыраҡ ихтыяж менән файҙаланған.
8a	Kníže Václav I	князя Вацлава I	65 °C	Был шифалы һыу сығанағы карловар тоҙо етештереү өсөн ҡулланыла. Ике вазанан сығарыла.
8b	Kníže Václav II	князя Вацлава II	58 °C	Вацлав II сығанағы колоннада алдында оркестр соҡорона ҡаршы яҡта аға.
9	Libuše	Либуши	62 °C	Дүрт бәләкәй сығанаҡты ҡушып яһалған
10	Skalní	Скальный	53 °C	1845 йылға тиклем Тепла йылғаһына төшкән. Хәҙер Тирмән колоннадаһына сығарылған.
11	Svoboda	Свобода	60 °C	XIX быуаттың икенсе яртыһында III Лазнины төҙөгәндә асылған.
12	Sadový	Садовый	47 °C	XIX быуат уртаһында Хәрби шифахана төҙөгәндә табылған.
15	Hadí	Змеиный	30 °C	2001 йылдан минералдары башҡа сығанаҡтарға ҡарағанда кәмегән, мәгәр CO артҡан₂. Баҡса колоннадаһы алдындағы йылан һыны ауыҙынан сығып тора.

Төп тәбиғи дауалау факторҙары — сығанаҡтарҙың углекислый сульфатлы натрийлы термаль, гидрокарбонат натрийлы, составында кальций, калий, магний, тимер, литий, бром һәм башҡа матдәләргә бай булыуы. Минераллылығы 7 г/л тиклем. Башлыса һыу сығанаҡтарының химик составы бер төрлө, углерод диоксиды (0,37 - 0,75 г/л тиклем ) һәм температураһы менән генә айырыла.Тирмән сығанағында һыу радонлы (яҡынса 1 нКи/л)^[28].

Дауалау факторҙары

Курортта ашҡаҙан -эсәк ауырыуҙарын, бауыр һәм үт юлдарын, шулай уҡ матдәләр алмашыныуы боҙолоу (шәкәр диабеты, һимереү һәм башҡа) сирҙәрен дауалайҙар. Курорт поликлиникаһы, бальнеодауахана, һыу эсеү галереяһы, айырым сығанаҡтар бюветтары, күп һанлы ҡунаҡханалар, шифаханалар һәм пансионаттар эшләй. Дауалау учреждениеларында дауалау физкультураһы, массаждың төрлө төрҙәре, электр, яҡтылыҡ һәм йылылыҡ менән дауалау, (шул иҫәптән ләм ванналары һәм аппликация) киң ҡулланыла. Һауала йөрөр өсөн терренкур бар дозировать — 100 километрҙан ашыу юлдар һалынған^[28].

Ҡаланың курортн өлөшөндә ике фуникулёр бар: Lanovka Imperial — «Империал» отеленә һәм «Диана» башняһына күтәрә.

Башҡорт матбуғатында

"Башҡортостан" гәзитенең бер нисә һанында яҙыусы Гүзәл Ситдиҡованың "Карл Вары -Ҡайнаҡтар" тигән мәҡәләләр циклы сыға (2007, ноябрь). Бында тәржемәсе Карловы Вары атамаһы - Карл IV исеме менән бәйле булыуын, уның ҡайнар сығанаҡ табып, уның ярҙамында аяғының һыҙлауы баҫылыуын аңлағанын, һәм артабан был урындарҙың дауалау үҙенсәлеге киң танылыуын бәйән итә. Вары (чехса вари) - ҡайнар һыу тип тәржемә ителә. Йәғни, Карлдың ҡайнар һыуҙары. Ситдиҡова боронғо төрки шишмә-ҡайнаҡ (ҡайнар тигәнгә ауаздаш та) һүҙе менән бәйләп, шундай тәржемә тәжрибәһе эшләп ҡарай ^[29]