Vedalar
Vedalar və ya Veda təlimi — Hindistanın ən qədim tarixə malik əsas və geniş yayılmış dinlərindən biri. Bir sıra dinlər, xüsusilə brahmanizm, hinduizm, caynizm, buddizm və siqhizm bu təlim əsasında formalaşmışdır.
Etimologiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]"Veda" sözü "bilmək", "bilik", "görmək"[1][2] deməkdir, bu söz xüsusi ali elm və mərifət mənasında işlədilir. Bu söz "Riqveda"da yalnız bir dəfə işlənilmişdir.[3]. Veda zözü qədim Hind -Avropa dillərində "u̯eidos", yunan dilində "(ϝ)εἶδος" - ("forma"), rus dilində - ведать, отведать - ("görmək", "dadmaq"), ingilis dilində - wit, witness, wisdom, vision (sonuncu söz: latın dilindəki video, videre), alman dilində - wissen ("bilmək", "bilik", norveç dilində - viten ("bilik"), isveç dilində - veta ("bilmək"), polyak dilində - wiedza ("bilik"), latın dilində - video ("mən görürəm"), çex dilində - vím ("mən bilirəm") və ya vidím ("mən görürəm"), holland dilində - weten ("bilmək") mənasında izah olunur. Veda bəzi mənbələrdə "Apaverşiya", yəni "fövqəl-insan" da adlandırılır.
Müqəddəs kitablar
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veda təlimində dörd dini kitab vardır[4]: Birinci kitab olan "Riqveda"nın əsаs himnlərinin yаrаnmаsını е.ə. II minilliyin sоnunа, vаhid vеdаlаr məcmuəsinin tərtibаtını е.ə. II-I minilliklərə аid еdirlər. Vedalar əvvəllər kahinlər vasitəsilə ustad-şagird üslubunda və şifahi şəkildə söylənərək sonrakı nəsillərə ötürülürdü. Hindusların inancına görə, bu nəğmələr heç bir məxluq, şair təfəkkürünün məhsulu deyil və onlar yalnız qeyri-adi bir varlıqdan, vəhydən qaynaqlanır. Vedaların ən qədimi və önəmlisi olan Riqvedada (bilik, himnləri bilmə) tanrılara 1028 nəğmə (himn, ilahi) həsr olunmuşdur. Ən uzun olanı 191 ilahidən ibarət birinci və 43 ilahidən ibarət olan onuncudur. Riqvеdanın digərlərindən fərqi onun yüksək səslə oxunması və burada olan şükür, arzu və bəddua tərzindəki duaları əhatə еtməsidir. Bu nəğmələr ən çox Veda dövrünün tanrıları İndra, sonra Aqni və daha sonra isə Varunaya ünvanlanır. Hinduslar müasir dövrdə də veda nəğmələrini sübh və axşam çağları, toy mərasimlərində xeyir-dua məqsədilə oxuyurlar.
Tanrılara ibadət və onlara nəzir-niyaz etmək üçün lazım olan dua və ilahilərdən təşkil olunmuş Sama Veda[5][6] nəğmə oxumaq anlamına gəlir. Qurban əsnasında söylənən, yüksək səslə oxunan ilahilər Riqvedadan götürülmüşdür.
Yacurvedada Riqveda nəğmələrinin bir çoxunun məzmunu əks olunmuşdur. Bu kitab qurbanlıq mərasimlərində təkrarlanan zikrlərdən ibarətdir. Hər iki veda Riqvedadan sonra yaranmışdır.
Asarvaveda (Acurveda və ya Atharveveda) vedaların dördüncü və sonuncu kitabıdır. E.ə VII-VI əsrlərə aid olan Atharveveda digər üç kitabla müqayisədə fərqli üsluba malikdir. 730 himndən ibarət olan kitab sehr və cadugərlik məsələlərində şər qüvvələrinə qələbə çalmaq məqsədilə yazılmış müxtəlif magik nəğmələr toplusundan ibarətdir.
Bu dörd vedadan hər biri öz növbəsində iki müstəqil hissəyə- Samhita və Brahmanaya bölünür. Samhita dedikdə, müxtəlif mərasimlərdə, xüsusilə qurbanlıq mərasimlərində veda kahinləri tərəfindən oxunan nəğmələr toplusu nəzərdə tutulur.
Qurbanlıq mərasimlərində, adətən əsas aparıcı kahin olan brahman əvvəlcə Asarvavedadan bir parçanı oxuyur, sonra huteri adlı başqa kahin Riq Vedadan müəyyən nəğmələri ifa edir. Bundan sonra, üçüncü kahin, yəni adqateri Sama Vedadan bəzi nəğmələri əzbərdən deyir, dördüncü kahin adhuvariyu qurbanlıq hədiyyələri oda qurban edərək Yacurvedadan dualar oxuyur və ibadət mərasimi sona çatır.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Monier-Williams, 2006. səh. 1015; Apte, 1965. səh. 856
- ↑ "The American Heritage® Dictionary of the English Language: Fourth Edition. 2000". 2008-07-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-22.
- ↑ RV 8.19.5, translated by Griffith as «ritual lore» yáḥ samídhā yá âhutī / yó védena dadâśa márto agnáye / yó námasā svadhvaráḥIAST Geldner’s translation of the same passage has Wissen «knowledge». K.F. Geldner. Der Rig-Veda, Harvard Oriental Series 33-37, Cambridge 1951
- ↑ Radhakrishnan, Moore, 1957. səh. 3; Witzel, Michael, «Vedas and UpaniṣadsIAST», in: Flood, 2003. səh. 68
- ↑ MacDonell, 2004. səh. 29-39
- ↑ Witzel, M., «The Development of the Vedic Canon and its Schools : The Social and Political Milieu Arxivləşdirilib 2020-08-04 at the Wayback Machine» in Witzel, 1997. səh. 257-348
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Веды — статья в энциклопедии .Кругосвет
- «Риг-веда» Arxivləşdirilib 2009-04-12 at the Wayback Machine в переводе на русский язык. Т. Я. Елизаренковой
- «Атхарва-веда» Мандалы I—VII (из XX) в переводе на русский язык. Т. Я. Елизаренковой