Solomon Dodaşvili

Solomon Dodaşvili
Solomon Dodaşvilinin saxlanılmış tək şəkli
Doğum tarixi	17 may 1805(1805-05-17)
Vəfat tarixi	20 avqust 1836(1836-08-20) (31 yaşında)
Vəfat yeri	Kirov, Vyatka qəzası[d], Vyatka quberniyası[d], Rusiya imperiyası
Vəfat səbəbi	vərəm
Dəfn yeri	Mtatsminda panteonu[d]
Vətəndaşlığı	Rusiya imperiyası
Təhsili	Sankt-Peterburq Dövlət Universiteti
Fəaliyyəti	filosof, ictimai xadim
Əsərlərinin dili	gürcü və rus dilləri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Solomon İvanoviç Dodaşvili (gürc. სოლომონ დოდაშვილი);17 may 1805 – 20 avqust 1836, Kirov) — gürcü yazıçısı, pedaqoq, ictimai xadim, filosofu.

Həyatı

Kasıb kəndli keşişinin oğlu idi. Tiflisdəki ilahiyyat məktəbini bitirdikdən sonra tövsiyə məktubu ilə Sankt-Peterburqa gəlir. İ.Xelaşvilinin dəstəyinivə himayəsini görür.

1827-ci ildə Sankt-Peterburq Universitetini bitirib. Dekambristlərə yaxın idi. 1828-1832-ci illərdə "Ədəbi Əlavə" ilə birlikdə "Tpilisis utskebani" ("Tiflis Vedomosti") qəzetinin redaktoru olur. Zadəgan ailəsi sui-qəsdində iştirak etdiyi üçün 1832-ci ildə tutuldu və Vyatkaya sürgün edildi və orada sürgündə olarkən A.İ.Herzenlə tanış olur.

Dodaşvili vərəmdən vəfat edir. 1994-cü ildə külləri Tiflisdəki Mtatsminda panteonuna köçürülür.

Solomon Dodaşvilinin qəbri

Elmi baxışları

Bir filosof olaraq materializmə yaxınlaşmağa başladı, lakin özünü Kant fəlsəfəsinin bəzi fikirlərindən tamamilə azad etmədi. Məntiqlə bağlı əsəri 1827-ci ildə rus dilində "Dodayev-Maqarski" təxəllüsü ilə nəşr edilmişdir. Dodaşvili qeyd edirdi ki, ağılın obyekti dünyadır, düşüncə qaydalarının asılı olduğu bir çox obyekt materializmi burada ifadə olunur, lakin məntiq qanunlarının apriori olduğunu iddia edəndə, məkan və zamanın mənşəyini zehinə borclu olduğunu bildirir ki, bu da artıq Kantian idealizmidir. O, məntiqi ümumbəşəri və əvəzolunmaz düşüncə qanunları, müəyyən bir həqiqətdən "ziddiyyət və qarışıqlıq olmadan" nəticə çıxarmaq qaydaları haqqında elm kimi təyin edir. Dodaşvili məntiqə "elmi baxış" verdiyi üçün Aristoteli və Bekonu yüksək qiymətləndirirdi. Dodaşviliyə görə əsas düşüncə forması mühakimədir, lakin bəzən onu idealist şəkildə şərh edir və ümumiyyətlə onu bir təkliflə eyniləşdirir. O, bir anlayışı bir hökmün nəticəsi olaraq, şeylərin əsas xüsusiyyətlərinin məcmusu olaraq təyin edir, ancaq ona vizual xüsusiyyətlər bəxş edir. Solomon Dodaşvili N. Barataşvilinin müəllimi, gürcü romantikləri qalaktikasının dostu və həmkarı idi.

Soyadı

Dodaşvili soyadı dövlət kəndlilərinin soyadı idivə 1684-cü ildən bəri tanınır. O vaxta aid sənədlərdən birində aşağıdakılar qeyd olunur:

Mən, Dodaşvili Papuna, alqı-satqı kitabını təhvil verirəm və bu məktubu Xoronikona yazıram ტობ.

Orijinal mətn  (gürc.)  

ნასყიდობის წიგნი და ფიცი დაგიწერე და მოგეც მე დოდაშვილმა პაპუნამა... დაიწერა წიგნი ესე ქორონიკონსა ტობ.

— Центральный Государственный Исторический Архив; Фонд 1457; тетрадь VI; стр. 1106 - 1110

Zaal Çiçinadze yazır ki, Solomon Dodaşvilinin atası kəndli keşişi idi., V. Orbeliani məktubların birində Dodayevin kəndli olduğunu qeyd edir. Dodaşvilinin sosial mənşəyi haqqında maraqlı məlumatlar 1821-ci il sənədlərində yer alıb. Sənəddə xüsusi olaraq bildirilir:

— Siqnaq uezdi, Maqaro kəndi, keşiş, əyalət kəndlilərindən,İohan oğlu Solomon Dodayev .

Doğum tarixi ilə bağlı fikirlər

Solomon Dodaşvilinin doğum tarixi ilə bağlı bir neçə variant var, lakin əksər müəlliflərə görə ən çox ehtimal olunan tarix 17 may 1805-ci ildir. 1802, 1803, 1804, 1806 və hətta 1815-ci il tarixləri də alternativ tarixlər hesab olunur. Solomon Dodaşvili şəxsiyyətinin ən böyük tədqiqatçılarından biri olan M.Qotsadze qeyd edir ki, bir çox sənədlərdə bir çox düzəlişlər vardır ki, bu da onun fikrincə, məlumatın şifahi ötürülməsinin, səhv çapların və bəzən təxmini hesablamaların nəticəsidir. İlk dəfə 1875-ci ildə mətbuatda Solomon Dodaşvilinin adı çəkildi. O dövrün mətbuatında, "Dodayev 1805-ci ildə anadan olub" - deyə yazılmışdı. Dodaşvili ailəsinin saxladığı bir sənədə görə, "solomon 1805-ci ilin mayında dünyaya gəlib." Bundan əlavə, Dodaşvilinin özünün yazdlğı sənəddə 1805-ci il versiyasının lehinə danışır - 7 fevral 1833-cü ildə Dodaşvili yazırdı: "28 yaşım var.". Майские именины Андроника праздновались 17 мая Mayın 17-də Andronikin ad günü qeyd edilirdi. Yuxarıda göstərilənlərə əsaslanaraq M.Qotsadze əminliklə qeyd edir ki, Dodaşvili 17 may 1805-ci ildə anadan olmuşdur.

Ailəsi

Solomon Dodaşvilinin ailəsi geniş idi. Ailə haqqında ən maraqlı məlumatlar Gürcüstanın Tarixi Muzeyinin kolleksiyası, S fondu, 22-ci əlyazmada, Vyatka Qubernatorluğunun arxivindəki bir sənəddə var. 22 nömrəli əlyazmanın baş səhifəsində Dodaşvili ailəsi haqqında aşağıdakı məlumatlar verilmişdir: İohanın uşaqları - Solomon, Stefan, (Maykl və Nikolas körpəlikdə öldü), İase, Pridon idi. Həyat yoldaşları- Aqafya, Melaniya və Nino idilər. Solomon 1805-ci ildə dünyaya gəldi. Uşaqları - İohan 21 sentyabr 1829-cu ildə (1831-ci il avqustun 1-də Ninanın qızı), Konstantin 1832-ci ilin dekabrında anadan olub. Yelena Solomonun həyat yoldaşıdır.

Vyatka arxivindəki sənəddə, bir qədər əlavələrlə oxşar məlumatlar verir: "Onunla birlikdə yaşayan bir arvadı, iki azyaşlı uşağı və bir qızı var, atası, anası, üç qardaşı, üç bacısı, Siqnaq rayonunda yaşayır. Maqaro kəndi və Senatda xidmət edən başqa bir qardaşı vardır."

Solomon Dodaşvilinin atası keşiş idi və savadlı insan idi. Keşikçidağ monastırında oxuyub, burada I Anton Katolikosun ritorikasını və ilahiyyat moaiyəzələrini dinləyib. O, elmi atasından öyrənmişdi. Solomonun anasının adı Barbara idi və ömrünün sonunda ağır xəstəliyə düçar olmuşdu.

Ədəbiyyat

• Абашник В. А. Харьковская университетская философия (1804—1920). — Харьков: Бурун и К, 2014. — Том 1. — С. 171—174.
• Кукава Т.Г. Выдающийся грузинский мыслитель // Вопросы философии.1956. № 2.
• Нуцубидзе, Шалва Исакович История грузинской философии. Тбилиси, 1960.Гл.35.
• Пустарнаков В.Ф. Университетская философия в России. СПб.: Изд-во Русского Христианского гуманитарного института, 2003. С. 383-384.