Robert Kerl

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Robert Kerl
ing. Robert Floyd Curl Jr.
Doğum tarixi 23 avqust 1933(1933-08-23)[1][2][…]
Vəfat tarixi 3 iyul 2022(2022-07-03)[3] (89 yaşında)
Vəfat yeri
Elm sahəsi kimya
İş yerləri
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları Kimya üzrə "Nobel" mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Robert Floyd Kerl (23 avqust 1933[1][2][…] – 3 iyul 2022[3], Hyuston, Texas) — Amerikalı kimyaçı və Pitzer-Şlumberger təbiət elmləri professoru və Rays Universitetində kimya professoru idi.[4] O, 1996-cı ildə Riçard Smolli (həmçinin Rays Universitetindən) və Sasseks Universitetindən Harold Kroto ilə birlikdə bakminsterfulleren nanomaterialının və dolayısıyla fulleren sinfinin kəşfinə görə Kimya üzrə Nobel Mükafatına layiq görülüb.

Gənclik illəri və təhsili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

R. Kerl ABŞ-ın Texas ştatının Alice şəhərində bir keşiş ailəsinin oğlu olaraq anadan olub.[5][6] Atasının missioner fəaliyyəti ilə əlaqədar ailəsi bir neçə dəfə Texasın cənub və cənub-qərbinə köçdü və orada böyük Kerl Metodist Xəstəxanasının San Antonio Tibb Mərkəzinin açılmasına kömək etdi.[7][8] Doqquz yaşında ona alınan "kimya dəsti" ilə kimyaya olan marağı artdı və xatırladır ki, o, anasının çini plitəsinin üzərində azot turşusu qaynayanda o, anasının çini plitəsinin üzünü xarab etmişdi.[9] Texas ştatının San Antonio şəhərindəki Tomas Cefferson Liseyini bitirib.[10] Orada orta məktəbdə yalnız bir il kimyadan dərs keçilirdi, son kursda kimya müəllimi ona işləmək üçün xüsusi layihələr verdi.[11] Kerl 1954-cü ildə Rays İnstitutunda (indiki Rays Universiteti) Bakalavr dərəcəsini almışdır.[12] Onu, məktəbin professor-müəllim heyətinin, futbol komandasının nüfuzu cəlb edirdi, həm də həmin vaxt təhsil haqqı yox idi.[13] 1957-ci ildə Berkli Kaliforniya Universitetində kimya üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsini almışdır.[14] R. Kerl Berklidə Kimya Kollecinin o zamanlar dekanı olan Kennet Pitzerin laboratoriyasında çalışmış və bütün həyatını onunla keçirmişdir. R. Kerlinin diplom işi disiloksanın bağlanma bucağını təyin etmək üçün infraqırmızı spektroskopiyanı yerinə yetirməyi əhatə edirdi.[15][16]

Elmi karyerası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kerl, Harvard Universitetində elmi işçi idi və E. B. Uilson ilə birlikdə burada molekulların bağlarının fırlanma maneələrini öyrənmək üçün mikrodalğalı spektroskopiyadan istifadə etdi.[17] Daha sonra 1958-ci ildə Rays Universitetinin kimya fakültəsinə daxil oldu.[18] Kerlin ilk araşdırması xlor dioksidin mikrodalğalı spektroskopiyasını əhatə etmişdi.[19] Onun tədqiqat proqramı həm eksperimenti, həm də nəzəriyyəni əhatə edirdi, ilk növbədə mikrodalğalı spektroskopiya və tənzimlənən lazerlərdən istifadə edərək sərbəst radikalların aşkarlanması və təhlilinə yönəldilmişdir. O, bu müşahidələrdən onların incə və yüksək incə quruluşu haqqında nəzəriyyəni, eləcə də quruluşu və reaksiyalarının kinetikası haqqında məlumatı inkişaf etdirmək üçün istifadə etmişdi.[20]

Nobel mükafatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

R. Kerlenin Rays institutundakı tədqiqatlarına infraqırmızı və mikrodalğalı spektroskopiya sahələri daxil idi.[21] R. Kerlin araşdırması Riçard Smollini 1976-cı ildə əməkdaşlıq etmək niyyəti ilə Rays İnstitutuna gəlməyə ruhlandırdı.[22] 1985-ci ildə Kerl ilə Harold Kroto əlaqə saxladı və o, qırmızı nəhəng ulduzlarda karbon zəncirlərinin əmələ gəlməsini modelləşdirmək və öyrənmək üçün R. Smolli tərəfindən yaradılmış lazer şüasından istifadə etmək istədi. R. Smolli və R. Kerl əvvəllər bu cihazdan silisium və germanium kimi yarımkeçiriciləri öyrənmək üçün istifadə etmişdilər. Onlar ilkin olaraq bu yarımkeçirici materiallarla apardıqları təcrübələri dayandırmaq istəmirdilər ki, öz avadanlıqlarını Krototun karbonla apardığı təcrübələrdə də istifadə etsinlər, amma sonda təslim oldular. Onlar həqiqətən də axtardıqları uzun karbon zəncirlərini tapdılar, həm də 60 karbon atomundan ibarət gözlənilməz bir məhsul da kəşf etdilər.[23] 11 gün ərzində komanda onun strukturunu tədqiq etdi və təyin etdi və memar Bakminster Fullerin məşhur olduğu geodeziya qübbələri ilə oxşarlığını qeyd edərək ona bakminsterfulleren adını verdi. Bu kəşf yalnız həndəsi cəhətdən bağlı olan və qırılan rabitəsi olmayan kütləvi spektroqrafdakı tək yüksək zirvəyə əsaslanaraq kimyəvi cəhətdən təsirsiz bir maddəni göstərirdi.[24] R. Kerl cihazda karbon buxarının saxlanması üçün optimal şəraitin müəyyən edilməsinə və spektroqrafın öyrənilməsinə cavabdeh idi.[25] R. Kerl qeyd etdirdi ki, Jeyms R. Hit və Şon S. Braen öz işlərinə görə Smolli və Kroto qədər tərifə layiq idilər.[26] 1996-cı ildə Nobel Mükafatını qazandıqdan sonra Kerl nanotexnologiyanın qızğın tərəfdarına çevrilmiş Smollidən və elm təhsilinə marağını inkişaf etdirmək üçün şöhrətindən istifadə edən Krotodan daha sakit bir yol tutdu. Onun düşüncələrinə görə "Nobel mükafatını qazandıqdan sonra ya alim məruzəçisi olmaq, ya da yeni bir tədqiqat layihəsi üçün ideyanız olmalıdır və onu reallaşdırmaq üçün yeni şöhrətinizdən istifadə edərək resurslar əldə etməlisiniz. Və ya " Mən etdiyim işi sevirəm və bunu etməyə davam etmək istəyirəm" deyə bilərsiniz.[27] Təvazökarlığına sadiq qalaraq, Prezident Rays ondan Nobel mükafatı elan edildikdən sonra nə istədiyini soruşduqda, ofisinə və laboratoriyasına daha yaxın yerdə velosiped dayanacağının quraşdırılmasını xahiş etdi.[28]

Sonrakı tədqiqatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

R. Kerlin sonrakı tədqiqatlarında ən çox fiziki kimya, genotipləşdirmə və DNT sıralama vasitələrinin inkişafı yer tuturdu, bundan başqa kvant kaskad lazerlərindən istifadə etməklə qaz qatqıları üçün fotoakustik sensorların yaradılmasıdayer alırdı. Universitetin fəxri professoru, Pitzer-Şlumberger Təbiət Elmləri üzrə Fəxri Professor və Rays Universitetində Kimya üzrə Fəxri Professor[29][30] R. Kerl 2008-ci ildə 74 yaşında təqaüdə çıxdı.[31]

Şəxsi həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

R. Kerl 1955-ci ildə Conelli Uipple ilə evləndi və iki övladı oldu. O, sadə və təvazökar olduğundan velosipedi ilə ofisinə və laboratoriyasına gedərdi və hər həftə Rays Bridge komandası ilə oyun oynayardı. R. Kerl 3 iyul 2022-ci ildə Hyustonda 88 yaşında vəfat etdi.[32][33][34][35][36]

Mükafat və fəxri fərmanları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Robert F Curl Jr // Encyclopædia Britannica (ing.).
  2. ↑ 1 2 Robert F.  Curl // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  3. ↑ 1 2 https://news.rice.edu/news/2022/nobel-laureate-beloved-rice-professor-robert-curl-dead-88.
  4. ↑ "Роберт Ф. Керл". Химический факультет Университета Райса. Проверено 19 июля 2016г.
  5. ↑ Роберт Ф. Керл-младший
  6. ↑ Кэри, Чарльз В. младший (2006). Американские учёные . Нью-Йорк, штат Нью-Йорк: факты в архиве. стр. 79–80. ISBN 978-0-8160-5499-2. Проверено 19 июля 2016 г.
  7. ↑ Памела (2001). "Роберт Флойд Керл-младший". . В Наринсе, Бригам (ред.). Выдающиеся ученые с 1900 года по настоящее время. Фармингтон-Хиллз, Мичиган: Группа Гейла. стр. 503–4. ISBN 978–0787617523.
  8. ↑ "Роберт Ф. Керл-младший — Биографический". Нобелевская премия.org. Нобель Медиа АБ. 1996 год. Проверено 12 июля 2014г.
  9. ↑ Бергер, Эрик (29 июня 2008 г.). "Легендарный профессор Райс Роберт Керл уходит на пенсию". Хрон. Проверено 12 июля 2014г.
  10. ↑ "Выпускники TJHS: доктор Роберт Флойд Керл-младший '50" . Ассоциация выпускников средней школы Томаса Джефферсона. 5 августа 2013 года . Проверено 12 июля 2014 г.
  11. ↑ "Роберт Ф. Керл-младший — Биографический". Нобелевская премия.org. Нобель Медиа АБ. 1996 год. Проверено 12 июля 2014г.
  12. ↑ Роберт Ф. Керл-младший
  13. ↑ "Роберт Ф. Керл-младший — Биографический". Нобелевская премия.org. Нобель Медиа АБ. 1996 год. Проверено 12 июля 2014г.
  14. ↑ Роберт Ф. Керл-младший
  15. ↑ Памела (2001). "Роберт Флойд Керл-младший". . В Наринсе, Бригам (ред.). Выдающиеся ученые с 1900 года по настоящее время. Фармингтон-Хиллз, Мичиган: Группа Гейла. стр. 503–4. ISBN 978–0787617523.
  16. ↑ "Роберт Ф. Керл-младший — Биографический". Нобелевская премия.org. Нобель Медиа АБ. 1996 год. Проверено 12 июля 2014г.
  17. ↑ "Роберт Ф. Керл-младший — Биографический". Нобелевская премия.org. Нобель Медиа АБ. 1996 год. Проверено 12 июля 2014г.
  18. ↑ Памела (2001). "Роберт Флойд Керл-младший". . В Наринсе, Бригам (ред.). Выдающиеся ученые с 1900 года по настоящее время. Фармингтон-Хиллз, Мичиган: Группа Гейла. стр. 503–4. ISBN 978–0787617523.
  19. ↑ "Роберт Ф. Керл-младший — Биографический". Нобелевская премия.org. Нобель Медиа АБ. 1996 год. Проверено 12 июля 2014г.
  20. ↑ "Роберт Ф. Керл: почетный профессор университета, почетный профессор естественных наук Питцера-Шлюмберже, почетный профессор химии". Химический факультет Университета Райса. Проверено 12 июля 2014г.
  21. ↑ Памела (2001). "Роберт Флойд Керл-младший". . В Наринсе, Бригам (ред.). Выдающиеся ученые с 1900 года по настоящее время. Фармингтон-Хиллз, Мичиган: Группа Гейла. стр. 503–4. ISBN 978–0787617523.
  22. ↑ "Ричард Э. Смолли, Роберт Ф. Керл-младший и Гарольд В. Крото". Институт истории науки. Июнь 2016 года. Проверено 21 марта 2018г.
  23. ↑ "Ричард Э. Смолли, Роберт Ф. Керл-младший и Гарольд В. Крото". Институт истории науки. Июнь 2016 года. Проверено 21 марта 2018г.
  24. ↑ Керл, Роберт Ф. (июль 1997 г.). "Рассвет фуллеренов: эксперимент и гипотеза". Обзоры современной физики. 69(3): 691–702. Бибкод:1997РвМП…69..691С. дои:10.1103/RevModPhys.69.691.
  25. ↑ Памела (2001). "Роберт Флойд Керл-младший". . В Наринсе, Бригам (ред.). Выдающиеся ученые с 1900 года по настоящее время. Фармингтон-Хиллз, Мичиган: Группа Гейла. стр. 503–4. ISBN 978–0787617523.
  26. ↑ "Роберт Ф. Керл-младший — Биографический". Нобелевская премия.org. Нобель Медиа АБ. 1996 год. Проверено 12 июля 2014г.
  27. ↑ "Роберт Ф. Керл-младший — Биографический". Нобелевская премия.org. Нобель Медиа АБ. 1996 год. Проверено 12 июля 2014г.
  28. ↑ Роберт Ф. Керл (1933–2022), Nature, 17 августа 2022 г.
  29. ↑ "Роберт Ф. Керл". Химический факультет Университета Райса. Проверено 19 июля 2016г.
  30. ↑ "Роберт Ф. Керл: почетный профессор университета, почетный профессор естественных наук Питцера-Шлюмберже, почетный профессор химии". Химический факультет Университета Райса. Проверено 12 июля 2014г.
  31. ↑ Бергер, Эрик (29 июня 2008 г.). "Легендарный профессор Райс Роберт Керл уходит на пенсию". Хрон. Проверено 12 июля 2014г.
  32. ↑ Джейд Бойд (4 июля 2022 г.). "Нобелевский лауреат, любимый профессор Райс Роберт Керл умер в возрасте 88 лет" . Университет Райса . Проверено 5 июля 2022 г.
  33. ↑ Дуррани, Джейми (5 июля 2022 г.). "Нобелевский лауреат по химии Роберт Керл умер в возрасте 88 лет" . Химический мир . Проверено 26 июля 2022 г.
  34. ↑ Мерфи, Брайан (6 июля 2022 г.). "Роберт Керл, лауреат Нобелевской премии по химику за открытие "бакиболла", умер в возрасте 88 лет" . Вашингтон Пост . Проверено 26 июля 2022 г.
  35. ↑ Чанг, Кеннет (20 июля 2022 г.). "Роберт Ф. Керл-младший, лауреат Нобелевской премии по химии, умер в возрасте 88 лет" . Нью-Йорк Таймс . Проверено 26 июля 2022 г.
  36. ↑ "Роберт Ф. Керл младший." . Британская энциклопедия . Проверено 12 июля 2013 г.
  37. ↑ "Справочник по записям Нобелевской премии Университета Райса, 1978–2006 гг., Объем 1996 UA 123". Университет Райса. Архивировано изоригинала15 января 2008 года. Проверено 19 июля 2016г.
  38. ↑ Харгиттай, Иштван; Харгиттай, Магдольна (2000). Откровенная наука . Лондон: Издательство Имперского колледжа. стр. 375–388. ISBN 978–1860941511. Проверено 18 июля 2016 г.
  39. ↑ "Справочник по записям Нобелевской премии Университета Райса, 1978–2006 гг., Объем 1996 UA 123". Университет Райса. Архивировано изоригинала15 января 2008 года. Проверено 19 июля 2016г.
  40. ↑ Харгиттай, Иштван; Харгиттай, Магдольна (2000). Откровенная наука . Лондон: Издательство Имперского колледжа. стр. 375–388. ISBN 978–1860941511. Проверено 18 июля 2016 г.
  41. ↑ Унрау, Лия (5 мая 1997 г.). "Профессор Университета Райса Керл избран членом Национальной академии наук" . Новости и СМИ Университета Райса . Проверено 19 июля 2016 г.
  42. ↑ "Обладатели Золотой пластины Американской академии достижений" . www.achievement.org . Американская академия достижений .
  43. ↑ "Профессор доктор Роберт Флойд Керл". Встречи Нобелевских лауреатов в Линдау. Проверено 19 июля 2016г.
  44. ↑ "Американская академия искусств и наук" . Университет Райса . Проверено 19 июля 2016 г.
  45. ↑ "Справочник по записям Нобелевской премии Университета Райса, 1978–2006 гг., Объем 1996 UA 123". Университет Райса. Архивировано изоригинала15 января 2008 года. Проверено 19 июля 2016г.
  46. ↑ "Роберт Ф. Керл младший – биографический". Нобелевская премия.org. Проверено 19 июля 2016г
  47. ↑ "Профессор доктор Роберт Флойд Керл". Встречи Нобелевских лауреатов в Линдау. Проверено 19 июля 2016г.
  48. ↑ "Справочник по записям Нобелевской премии Университета Райса, 1978–2006 гг., Объем 1996 UA 123". Университет Райса. Архивировано изоригинала15 января 2008 года. Проверено 19 июля 2016г.
  49. ↑ "Справочник по записям Нобелевской премии Университета Райса, 1978–2006 гг., Объем 1996 UA 123". Университет Райса. Архивировано изоригинала15 января 2008 года. Проверено 19 июля 2016г.
  50. ↑ "Профессор доктор Роберт Флойд Керл". Встречи Нобелевских лауреатов в Линдау. Проверено 19 июля 2016г.
  51. ↑ "Справочник по записям Нобелевской премии Университета Райса, 1978–2006 гг., Объем 1996 UA 123". Университет Райса. Архивировано изоригинала15 января 2008 года. Проверено 19 июля 2016г.
  52. ↑ "Лауреаты 2015 года". Американское химическое общество, отдел истории химии. Школа химических наук Университета Иллинойса Урбана-Шампейн. 2015. Проверено 1 июля 2016г.
  53. ↑ "Награда за прорыв в области химической промышленности"(PDF). Американское химическое общество, отдел истории химии. Школа химических наук Университета Иллинойса Урбана-Шампейн. 2015. Проверено 1 июля 2016г.
  54. ↑ "Справочник по записям Нобелевской премии Университета Райса, 1978–2006 гг., Объем 1996 UA 123". Университет Райса. Архивировано изоригинала15 января 2008 года. Проверено 19 июля 2016г.
  55. ↑ "Профессор доктор Роберт Флойд Керл". Встречи Нобелевских лауреатов в Линдау. Проверено 19 июля 2016г.
  56. ↑ [[[:en:Robert Curl]] "Arxivlənmiş surət"] (#bad_url). 2024-02-04 tarixində Curl%5d%5d arxivləşdirilib (#bad_url). İstifadə tarixi: 2024-02-28.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Kerl&oldid=7587390"