Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti — Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa görə Azərbaycan dilinin təsdiq olunmuş orfoqrafiya normalarına hüquqi, fiziki və vəzifəli şəxslər əməl etməli, Azərbaycan Respublikasının ərazisindəki bütün kütləvi informasiya vasitələri (mətbuat, televiziya, radio və s.), kitab nəşri və digər nəşriyyat işi ilə məşğul olan qurumlar Azərbaycan dilinin normalarına riayət olunmasını təmin etməlidirlər.[1] "Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dili haqqında" Qanuna əsasən, Orfoqrafiya lüğəti ən geci 5 ildən bir təkmilləşdirilməli və nəşr edilməlidir.

Haqqında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orfoqrafiya (düzgün yazı) qaydaları sözlərin və onların bütün qrammatik formalarının düzgün yazılışını müəyyənləşdirir.[2]

Azərbaycanda ilk dəfə orfoqrafiya lüğəti latın qrafikası ilə 1929-cu ildə nəşr edilib. Sovet dövründə bundan sonra 1940, 1960, 1975-ci ildə orfoqrafiya lüğətləri kirilcə nəşr olunub. 1975-ci ilin lüğətində 58 min söz olub.

"Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydaları" "Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 yanvar 2003-cü il tarixli Fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 may 2004-cü il tarixli Fərmanına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dil Komissiyası ilə razılaşdırıldıqdan sonra Nazirlər Kabinetinin 5 avqust 2004-cü il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmişdir. Orfoqrafiya lüğəti AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Elmi Şurasının 10 mart 2004-cü il tarixli qərarı ilə təsdiq olunmuşdur.[3]

29 illik fasilədən sonra ilk dəfə orfoqrafiya lüğəti 2004-cü ildə çap edilib. 2004 nəşri Müstəqillik dövrünün və müasir latın qrafikalı Azərbaycan əlifbası ilə ilk orfoqrafiya lüğəti olub.2004-cü ilin nəşrində sözlərin sayı 22 min söz artırılaraq 80 minə çatdırılıb[4].

2004-cü ildə nəşr olunmuş lüğətdən sonra, növbəti lüğət 2012-ci ildə nəşr olunsa da, Prezident Administrasiyası tərəfindən kitabdakı ciddi qüsurlara görə isə AMEA Dilçilik İnstitutunun nəşrə məsul əməkdaşlarına xəbərdarlıq edilib və Orfoqrafiya lüğətinin 2012-ci il nəşrinin ləğv edilməsi və satışdan yığışdırılması haqqında göstəriş verilmişdir[5].

2021-ci il nəşri Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 16 aprel 2019-cu il tarixli qərarı ilə təsdiqlənmiş və 3 noyabr 2020-ci il tarixli 438 nömrəli qərarı ilə müəyyən dəyişiklik edilmiş "Azərbaycan dilinin orfoqrafiya normaları" əsasında hazırlanmış ilk nəşrdir. Lüğətə 90 minə yaxın söz daxil edilmişdir. Lüğətin bu nəşrində "hörümçək" sözünün olmayıb, "spayder" sözünün olması tənqid olunub.[6][7]

Qanunlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin "Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydaları"nın təsdiq edilməsi və Azərbaycan əlifbasında bəzi dəyişikliklər edilməsi haqqında" 24 iyul 1958-ci il tarixli qərarı.

Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin "Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydaları"nın 8-ci maddəsinin dəqiqləşdirilməsi haqqında" 6 aprel 1959-cu il tarixli qərarı.

"Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydaları" "Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 yanvar 2003-cü il tarixli Fərmanı.

"Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydaları" "Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 yanvar 2003-cü il tarixli Fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında" 26 may 2004-cü il tarixli Fərmanı.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 5 avqust 2004-cü il tarixli qərarı ilə təsdiqlənmiş dilinin orfoqrafiya qaydaları".

Nəşrlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətinin 6-cı nəşri (2013)
  • Azərbaycan İmla Lüğəti. 1-ci nəşr, 1929[8]
  • Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. 2-ci nəşr, 1940[9]
  • Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. 3-cü nəşr, 1960[10]
  • Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. 4-cü nəşr, 1975[11] (58 min söz)
  • Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. 5-ci nəşr, 2004[12] (75 min söz)
  • Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. 6-cı nəşr, 2013[13] (105 min söz, 5 min coğrafiya, şəxs, təşkilat adı və pul vahidi)
  • Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. 7-ci nəşr, 2021[14] (84 min söz, 3 min coğrafiya adı)

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında Azərbaycan Respublikasinin Qanunu [ölü keçid] Maddə 13, Maddə 18
  2. ↑ Orfoqrafiya lüğəti qələm dünyasının konstitusiyasıdır: Konstitusiya isə qüsursuz olmalıdır / N. Əhmədli // Azərbaycan. — 2005
  3. ↑ "Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti. Bakı, "Lider nəşriyyat", 2004, 728 səh". 2021-05-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-24.
  4. ↑ "İsmayıl Məmmədov: "Sözlərin yazılışında hərc-mərclik var"". 2010-09-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-23.
  5. ↑ "AMEA-nın DİLÇİLİK İNSTİTUTUNA XƏBƏRDARLIQ EDİLİB". 2013-02-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-09-14.
  6. ↑ "Hörümçək və spayder məsələsi: "Dilimizin lüğət korpusu yoxdur…" — Etiraz". 2023-06-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-19.
  7. ↑ "Dilçilik İnstitutu: "Lüğətin siqnal variantında "hörümçək" sözü olub"". 2022-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-19.
  8. ↑ Xuluflu, Vəli. Azərbaycan İmla Lüğəti. Bakı: Azərnəşr. 1929.
  9. ↑ Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. Bakı: Azərnəşr. 1940.
  10. ↑ Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası. 1960.
  11. ↑ Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası: Elm. 1975.
  12. ↑ Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu: Lider. 2004. səh. 723. ISBN 9789952717002.
  13. ↑ Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. Bakı: Şərq-Qərb. 2013. səh. 840. ISBN 9789952320138.
  14. ↑ Azərbaycan Dilinin Orfoqrafiya Lüğəti. Bakı: Elm. 2021. səh. 756. ISBN 9789952523379.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin oxu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Azərbaycan_dilinin_orfoqrafiya_lüğəti&oldid=7790632"