Əfəndi

Əfəndi (fars. آفندی‎ ərəb. أفندي‎ türk. efendi, qaz. әпенді, başq. әфәнде, efendi, tatar. әфәнде, әfәnde — ağa, hökmdar, müasir yunancadan αφέντης - hökmdar, rəis) — XV-XX əsrlərdə Osmanlı İmperiyasında və bəzi başqa Şərq ölkələrində titul və zabit rütbəsi.

Tarixi

Əvvəlcə sultana qədər zadəganlara nəzakətli müraciət kimi də “əfəndi” forması işlədilmiş və bu mənada “çələbi” ifadəsini əvəz etmişdir. XIX əsrdən etibarən sultan ailəsinin üzvlərinə, ruhani rəhbərlərə və məmurlara əfəndi kimi müraciət edilir - "əfəndi" titulu onların adlarından dərhal sonra istifadə edilirdi (məsələn, Ənvər əfəndi). “Əfəndi” forması qadınlara – “xanım-əfəndi”, kişilərə – “bəy-əfəndi” kimi, habelə bəzən əcnəbilərə və qeyri-müsəlmanlara müraciət edərkən də işlənirdi. Osmanlı İmperiyasında savadsız ağalardan fərqli olaraq bütün savadlı vətəndaşlar da əfəndi sayılırdı.

Osmanlı İmperiyasının hərbi iyerarxiyasında əfəndi hərbi rütbəsi Avropada təqribən leytenant rütbəsinə uyğun gəlirdi. Bunun ardınca “ağa”, “bəy” və “paşa” titulları gəlirdi. Hökumətin 29 noyabr 1934-cü il tarixli qərarı ilə Türkiyədə, 1953-cü ildə isə Misirdə əfəndi hərbi rütbəsi ləğv edilib. 1918-ci ilə qədər əfəndi titulunu Alman Şərqi Afrikasındakı müstəmləkə qoşunlarının yerli zabitləri də daşıyırdı.

Müasir sufizmdə bəzi təriqətlərin dərvişləri şeyxlərinə müraciət edərkən əfəndi titulundan istifadə edirlər.

Şimali Qafqaz və Bosniya xalqları arasında (məsələn, Rusiyada müsəlmanlar arasında qəbul edilən “Həzrət” xitabına bənzəyən addan sonra qoyulmuşdur) buna molla deyirlər.

Müasir Türkiyədə əfəndi termini ingilis dilindəki "ser" sözünün analoqu kimi nəzakətli müraciət üçün istifadə edilir.