İnqmar Berqman

İnqmar Berqman
Ernst Ingmar Bergman
Doğum adı	Ernst Ingmar Bergman
Doğum tarixi	14 iyul 1918
Doğum yeri	İsveç Uppsal
Vəfat tarixi	30 iyul 2007 (89 yaşında)
Vəfat yeri	İsveç Forö
Vətəndaşlığı	İsveç
Həyat yoldaşı	Else Fisher (1943–45) Ellen Lundström (1945–50) Gun Grut (1951–59) Käbi Laretei (1959–69) Liv Ulman (1965–1970) Ingrid von Rosen (1971–95)
Partnyorları	Liv Ulman
Fəaliyyəti	Rejisor
Fəaliyyət illəri	1944—2005
Təhsili	Stokholm Universiteti (1937–)
Üzvlüyü	Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası
Mükafatları
IMDb	ID0000005
ingmarbergman.se
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ernst İnqmar Berqman (isv. Ernst Ingmar Bergman [ˈɪŋmar ˈbærjman]^ⓘ; 14 iyul 1918^[…], Uppsala^[d] – 30 iyul 2007^[…]) - İsveçli olan kino və teatr rejissoru, yazıçısı və ssenaristidir. İnqmar Berqman insanın təkliyini, müxtəlif səbəblərlə çəkdiyi ruhi ağrıları, cinsi problemlərindən qaynaqlanan filmləriylə tanınır.

Həyatı

İnqmar Berqman 14 iyul 1918-ci ildə İsveçin Uppsal şəhərində Lüteran kilsəsinin naziri Erik Berqman və tibb bacısı Karinin ailəsində doğulmuşdur. Onun düşüncə və əxlaq anlayışının formalaşmasına yetişdiyi dindar ətrafın böyük təsiri oldu. Onun yaşca böyük qardaşı Daq və Marqareta vardır. Berqmanın duyğu və düşüncələrini görüntüylə izah etmə meylinin doğulmasında, kilsədə gördüyü dini rəsmlərinin böyük əhəmiyyətli rolu vardır.

Berqman Stokholm Universitetində sənət, tarix və ədəbiyyat üzrə şöbədə dərs alır. Tələbəlik illərində teatrla maraqlanır, oyunlar yazır və onlara rejissorluq edirdi. Ssenarisini yazdığı "Hets" (1944; "Əzab") filmi böyük maraqla qarşılandı. Bu müvəffəqiyyətin verdiyi etibarla ilk filmini "Kris" (1946; "Böhran") filmini çəkdi. Daha sonra bir neçə filmində də gəncliyin, dəyişən cəmiyyətə uyğunlaşma, eşq və əsgərlik kimi problemlərini işlədi. Berqmanın sonrakı filmlərində üzərində çox dayanacağı mənfilik mövzusunu işlədiyi ilk filmi "Fangelse" (1949; "Zindan") oldu. Pisin hər zaman yaxşını kölgədə buraxdığı düşüncəsini ələ alan film, dünyanı şeytanın idarə etdiyini inanan bir rejissoru izah edirdi.

Berqman filmlərində nümayişdən uzaq, sadə bir izahat istifadə edir. İnsanların bir-birlərini anlamamağındakı ziddiyyətləri təhlil etməyə çalışır. Berqmanın filmlərinin bir xüsusiyyəti də, əksəriyyətlə dəyişməyən oyunçu heyətidir. Bunlar Herriet Andersson, İnqrid Tu-lin, Liv Ulman, Bibi Andersson, Maks von Sidovv kimi İsveç kinosunun qabaqda gələn oyunçularıdır.

Berqman "Kvinnors Vantan" (1952; "Gözləyən Qadınlar") kimi komediya filmləri və "Som-marek med Monika" (1953; "Monika ilə Yay") kimi gənclik eşqini izah etdiyi optimist filmləri də idarə etdi. Amma onun sənətini və müzakirə istədiyi problemləri ən yaxşı əks etdirən "Det sjunde inseglet" (Yeddinci Möhür; 1956), "Smultronstöllet" (Çöl çiyələkləri; 1957), "Tystnaden" (Səssizlik ; 1963), "Təmas" (Beröringen; 1970), "Viskingar och Rop" (1972; "Qışqırıqlar və pıçıltılar"), "Ansikte mot ansikte" (Üz-üzə; 1975) kimi filmləridir.

İnqmar Berqmanın filmlər çəkməsinə baxmayaraq ilk sənəti teatr rejissorluğuna da böyük önəm verirdi. Vilyam Şekspir kimi dramaturqların pyeslərini tamaşaya qoyurdu. Rejissor ömrünün son illərini Baltik dənizində yerləşən Forö adasında keçirmiş və 30 iyul 2007-ci il tarixində vəfat etmişdir.

Avropada tanınması

1956-cı ildə Kann kinofestivalında göstərilən "Bir yay gecəsində gülümsəmək" filmi tam bir hadisə yaratdı. Münsif, digər filmlərin də varlığı səbəbiylə, bu filmə xas bir "mükafat yaratmaq" (Poetik Həcm Mükafatı) məcburiyyətində qaldı. Beləcə, Berqman, hazırladığı 18-ci filmiylə birlikdə bir anda kəşf edildi. Berqmanın bütün filmləri, Avropa kino zallarında populyarlıq əldə etdi. 1957-ci ildə Kann kinofestivalında göstərilən baş əsər (Yeddinci Möhür) bu modanı düzərək artmasında təsirli olmuşdu.

Daha əvvəlki illərdən yalnız Berqmanın "Monika ilə yay" adlı filmi daha çox baxılırdı. Çünki həmin dövr tarixlərdə "İsveç" deyilincə, ilk öncə erotik janrlı filmlər düşünülürdü. 1970-ci illər, Berqmanın Avropada bir əfsanə halına gəldiyi illərdir. Maliyyə polisin sahibinin dəfələrlə Berqmandan aldığı izahata görə ölkəsinə küsən sənətçi, 1976-cı ildə Almaniyanın Münhen şəhərinə daşınır.

Film karyerası

İlk dövr

İkinci dünya müharibəsi dövründən sonra İsveçdə yüksələn bir intihar nisbəti və dini ənənələrə bağlılığın sarsılanması söz mövzusuna çevrilmişdir. Berqmannın ilk dövr filmləri də bu ümidsizlikdən təsirlənir. Filmlərin adları da bunu sübut edir. Ümumiyyətlə, insanlar yaranma çətinliklərinə, ümidsiz bir təkliyin içində çarpılanmağa və bəzən də intihar cəhdlərində olmaqdadırlar. Bu qaranlıq meyilliyin zirvə nöqtəsi "Zindan" adlı filmdir.

• 1945 - Kris (Böhran): Melodramatik bir teatr oyununun həqiqi uyğunlaşdırması.
• 1946 - Det regnar pa var Körlek (Eşqimizin Üstünə Yağış yağırdı)
• 1947 - Skeep till Indialand (Hindistana Giden Gəmi ya da Kaybolan Qızlar Limanı)
• 1948 - Musik I mörker (Cəhənnəmi Qaranlıqda Musiqi)
• 1948 - Hamnstad (Liman Şəhəri)
• 1949 - Fangelse (Zindan)
• 1949 - Törst (Susuzluq)

İkinci dövr

Berman üçün bir-birini izləyən yeniləmə və zənginləşdirməkdən ibarət olan bir dövrü başlayır. Eşq, sevgi, ayrılıq kimi mövzuları buna aiddir. Qadınlara istiqamətli meyl dövrü filmlərində ağırlıq təşkil edir. Qadınlara, açıqca imtiyaz tanınır; yaxşı rollar verilir, qalib gəlmələri təmin edilir. Kişilər isə kiçik hesab edilir, məsxərəyə alınir, alçaldılırdı.

• 1949 - Till gladje (Sevincə Doğru)
• 1950 - Sommarlek (Yaz Oyunları)
• 1951 - Sant hander inte hər (Burada edilməyən növdən bir şey)
• 1952 - Kvinners väntan (Qadınların gözləməsi)
• 1953 - Sommaren med Monika (Monika ilə Yay)
• 1953 - Gycklarnas afton (Səyyahçılar Gecesi): Berqmanın deyişiylə bir "qurtuluş" olan bu filmin mövzusu, daxili qapayıcılığı ilə dövrün digər filmlərindən ayrılır.
• 1954 - Lektion I Kärlet (Bir sevgi dərsi)
• 1955 - Kvinnodröm (Qadın yuxuları)
• 1955 - Sommarnattes Leende (Yay Gecəsinin təbəssümü)

Üçüncü dövr

İlk planlarından etibarən kameranın obyektivinin səmaya doğru çevrildiyi "Yeddinci Mühür" ilə birlikdə Berqmanın şaquli film dövrü başlayır. (Bu anlayış, metafizik təsvirlərdə çox gündəlik gərçəklərə maraq duyan İsveçli gənc kinoçular Berqmanın kinosunu kiçik hesab etmək üçün dedikləri addır. Lefevre, bu adı istifadə edərək bir dövrü adlandırır). "Çöl çiyələkləri"ndən etibarən bu metafizik istintaq bir hal alır və dövrün daha sonrakı filmlərində gedərək metafizik xüsusiyyətindən tamamilə uzaqlaşır. Son filmi yaxşıdan yaxşıya "əyləndirici" bir tərzə bənzəyər.

• 1956 - Det Sjunde inseglet (Yeddinci Mühür)
• 1957 - Smultronstället (Çöl çiyələkləri)
• 1958 - Nara livet (Həyatın eşiyində)
• 1958 - Ansiktet (Üz)
• 1959 - Jungfrukällen (Qaynaq)
• 1960 - Djävulens oğa (Şeytanın Gözü) (İkinci sinif, əyləndirici bir filmdir)

Dördüncü dövr

Bu dövr "Otaq kinosu" üçlüsündən ibarətdir. Ayrıca bu filmlərdə rejissor, tanrı probleminə son bir dəfə dönər. Hətta "İbadət edənlər" filmində, tanrının ölümünü elan edir.

• 1961 - Sason i ən spegel (Aynadaki kibi)
• 1962 - Nattvärdsgâterna (İbadət edənlər)
• 1963 - Tystnaden (Səssizlik)

İstirahət: Ara dövrü

• 1964 - For att inte tala om alla dessa kvinnor (Bütün hamı qadınlardan): (ikinci sinif, əyləndirici bir filmdir. İlk "rəngli" kobud komediya filmidir.
• 1965 - Daniel (Daniel): (Oğlu Deniel üçün etdiyi, bir elanı "eşq" xüsusiyyətində, başqa bir xüsusiyyət daşımayan "aralıq" filmidir.

Beşinci dövr

Yaxın planların heyranlıq verici şəkildə istifadə edildiyi yeni bir üçləməni araya çıxarır. Bu filmlərlə birlikdə Berqmanın parçalama texnikalarından daha çox istifadə etdiyi görülür. "Persona" filmində tamaşaçıya proyeksiya alətinin varlığı başa salınır. Filmin başlanğıcı, kiçilən ədədlərin sıra ilə "Başla" sözünün izləyişini göstərir. Proyektorun gurultusu "Səs bandım" musiqisini bəsləyərkən, kamera, cihazın kimi hissələrinin detallarının xüsusiyyətini verir. Filmin can alan yerində Berqman filmin sürüşdüyü və qopduğu təəssüratını yaradır. Eyni əməliyyat filmin sonunda da təkrarlanır və "Filmin sonu" yazısı meydana çıxmır. "Qurdların Saatı" filmində, filmin adı heç gözlənilməz bir anda görünüşə gəlir. "Ayin" filmi doqquz parçaya ayrılmışdır. Bir tutqunun oyunçuları, görüş suallarına cavab vermək haqqında şəxsi fikirlərini ifadə etmək üzrə oyunun axışını anında kəsirlər. "Qışqırıqlar və pıçıltılar" və "Fenni və Aleksandr" filmlərində mövzuların sərhədlərinə girilir; tamaşaçı narahat edilir. "Son bahar sonatı" filmində keşiş personajı tamaşaçılara bilavasitə yoldan səslənir.

• 1965 - Persona (Persona)
• 1967 - Vargtimmen (Qurdların saatı)
• 1968 - Skammen (Utanc)

Digər filmlər

• 1968 - Riten (Ayin)
• 1969 - Ən Passion (Bir Ehtiras)
• 1970 - The Touch (Təmas)
• 1972 - Viskningar och Rop (Qışqırıqlar və pıçıltılar)
• 1973 - Scener ur ett äktenskap (Evlilik həyatından səhnələr)
• 1974 - Trollflöjten (Sehirli Flüt)
• 1975 - Ansikte mot ansikte (Üz-üzə)
• 1977 - Das Schlangenei (İlanın yumurtası)
• 1978 - Payız sonatası (Höstsonaten)
• 1979 - Farer-Doküment 1979 (Farer adası)
• 1980 - Aus dem Leben deyər Marionetten (Kuklaların Həyatından)
• 1983 - Fanny och Alexander (Fenni və Aleksandr)

Ədəbiyyat

Von Ingmar Bergman (autobiografische Texte):

• Tre dagböcker. gemeinsam mit Ingrid Bergman und Maria von Rosen. Stockholm 2004. Dt.: Der weiße Schmerz. Drei Tagebücher. Hanser, München 2007, ISBN 978-3-446-20754-7.
• Laterna Magica. Mein Leben. Aus dem Schwedischen von Hans-Joachim Maass. Alexander Verlag, Berlin 2003, ISBN 3-89581-093-2.
• Enskilda samtal. Stockholm 1996. Dt.: Einzelgespräche. München 1996.
• Söndagsbarn. Stockholm 1993. Dt.: Sonntagskinder. Köln 1996.
• Den goda viljan. Stockholm 1992. Dt.: Die besten Absichten. Köln 1993.
• Bilder. Stockholm 1990. Dt.: Bilder. Köln 1991.
• Laterna Magica. Mein Leben. Aus dem Schwedischen von Hans-Joachim Maass. Erweiterte Neuausgabe mit Filmografie und Register, Alexander Verlag, Berlin 2011, ISBN 978-3-89581-247-7.
• Ingmar Bergman. Essays, Daten, Dokumente. mit einem Vorwort und fünf einleitenden Essays von Marion Löhndorf, Bertz + Fischer Verlag, Berlin 2011, ISBN 978-3-86505-208-7.

Über Ingmar Bergman:

• Lars Åhlander: Gaukler im Grenzland. Ingmar Bergman. Hrsg. vom Svenska Filminstitut Stockholm. Henschel, Berlin 1993.
• Olivier Assayas und Stig Björkman: Gespräche mit Ingmar Bergman. Aus dem Franz. von Silvia Berutti-Ronelt, Alexander Verlag, Berlin 2002, ISBN 3-89581-071-1.
• Renate Bleibtreu (Hrsg.): Ingmar Bergman. Im Bleistift-Ton. Ein Werk-Porträt. Hamburg 2002.
• Peter Cowie: Ingmar Bergman: A Critical Biography. Scribner, New York 1982.
• Paul Duncan; Bengt Wanselius (Hrsg.): The Ingmar Bergman Archives. Taschen Verlag, Köln 2008, ISBN 978-3-8365-0834-6. (Besprechung.)
• Frank Gado: The Passion of Ingmar Bergman. Duke University Press, Durham 1986.
• Marc Gervais: Ingmar Bergman. Magician and Prophet. McGill-Queen's University Press, Montreal etc. 1999.
• Marianne Höök: Ingmar Bergman. Wahlström & Widstrand, Stockholm 1962.
• Gabriele Jatho (Red.): Ingmar Bergman. Essays, Daten, Dokumente, hrsg. von der Deutschen Kinemathek. Bertz + Fischer Verlag, Berlin 2011, ISBN 978-3-86505-208-7.
• Jesse Kalin: The Films of Ingmar Bergman. Cambridge University Press, Cambridge 2003.
• Thomas Koebner: Ingmar Bergman. Eine Wanderung durch sein Werk. edition text+kritik, München 2009. (Film-Konzepte Sonderband 2009).
• John Lahr: The Demon Lover. In: The New Yorker. 31. Mai 1999, S. 66-79.
• Lloyd Michaels (Hrsg.): Ingmar Bergman's Persona. Cambridge University Press. Cambridge 2000, ISBN 0-521-65175-1.
• Roger W. Oliver (Hrsg.): Ingmar Bergman. Der Film. Das Theater. Die Bücher. Schüren, Gremese 2001.
• Brigitta Steene: Ingmar Bergman: A Guide to References and Resources. Boston 2001.
• Mikael Timm: Lusten och dämonerna. Boken om Bergman. Norstedts, Stockholm 2008, ISBN 978-91-1-301529-3.
• Egil Törnqvist: Between Stage and Screen: Ingmar Bergman Directs. Amsterdam 1995.
• Egil Törnqvist: I Bergmans regi. Amsterdam Contributions to Scandinavian Studies, Volume 5, Scandinavisch Instituut. Universiteit van Amsterdam, Amsterdam 2008.
• Nils Warnecke, Kristina Jaspers (Hrsg.): Ingmar Bergman. Von Lüge und Wahrheit. Bertz + Fischer Verlag, Berlin 2011, ISBN 978-3-86505-207-0.
• Eckhard Weise: Ingmar Bergman. Rowohlt, Reinbek b. Hamburg 1997, ISBN 3-499-50366-2.
• Vernon Young: Cinema Borealis: Ingmar Bergman and the Swedish Ethos. New York 1971.
• Leif Zern: Se Bergman. Nordstedt, Stockholm 1993.
• Hubner, Laura: The films of Ingmar Bergman : illusions of light and darkness. Palgrave Macmillan, Houndmills u.a. 2008, ISBN 978-0-230-00724-6.
• Geoffrey Macnab: Ingmar Bergman : the life and films of the last great European director, London [u.a.] : I. B. Tauris, 2009, ISBN 978-1-84885-046-0.

Xarici keçidlər

• İnqmar Berqmanın rəsmi saytı
• İnqmar Berqmanın həyatı və filmoqrafiyası Arxivləşdirilib 2011-11-04 at the Wayback Machine  (rus.)
• İnqmar Berqman — IMDb səhifəsi
• İnqrid Berqmanın Rusca Saytı Arxivləşdirilib 2012-06-21 at the Wayback Machine  (rus.)
• İnqmar Berqmanın həyatı  (rus.)
• «Seans» jurnalında İnqmar Berqman haqqında məqalə Arxivləşdirilib 2008-08-04 at the Wayback Machine  (rus.)
• Rejissor İnqmar Berqman  (rus.)
• İnqmar Berqman - həyatı Arxivləşdirilib 2012-04-03 at the Wayback Machine  (rus.)
• Persona filminin ssenarisi - İnqmar Berqman Arxivləşdirilib 2012-06-18 at the Wayback Machine  (rus.)
• «Ein Künstler muss seine Tiere fressen» Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine
• Gespräch mit Ingmar Bergman
• Ingmar Bergmans Zeit in München. Ein freudiger Schock
• «Zirkus Bergman - Ein Familienunternehmen» Arxivləşdirilib 2017-10-15 at the Wayback Machine
• „Sinnsucher in einer gottlosen Welt“,
• Ingmar Bergman – der weiße Clown ist tot
• Die entblößte Seele. Europas Ängste und das Universum der Frauen: die bewegende Bilderwelt des Ingmar Bergman
• Ingmar Bergman (1918-2007): eine Würdigung und ein Bedauern
• Ingmar Bergman, Master Filmmaker, Dies at 89
• The Ingmar Bergman Foundation Arxivləşdirilib 2006-07-12 at the Wayback Machine  (ing.)
• Ingmar Bergman all posters Arxivləşdirilib 2020-10-19 at the Wayback Machine
• Bergmanorama: The magic works of Ingmar Bergman  (ing.)
• The Guardian/NFT interview with Liv Ullmann by Shane Danielson, 23 January 2001  (ing.)
• Bergman talks of his dreams and demons in rare interview, by Xan Brooks, The Guardian, 12 December 2001  (ing.)
• Bergman Week
• Regilexikon Arxivləşdirilib 2011-07-15 at the Wayback Machine  (ing.)
• DVDBeaver's Director's Chair  (ing.)

Biblioqrafiya

• Ingmar Bergman Bibliography (via UC Berkeley)
• Ingmar Bergman Site
• Collection of interviews with Bergman Arxivləşdirilib 2007-10-13 at the Wayback Machine