Malva Landa
Malva Noevna Landa (rus. Ма́льва Но́евна Ла́нда; 4 avqust 1918, Odessa, Xerson quberniyası – 3 iyul 2019, Hayfa) — Sovet geoloqu, dissident və müharibə əleyhdarı fəal, yazıçı, bir sıra məqalələrin müəllifi. SSRİ-də insan haqları hərəkatının iştirakçısı, 1976-cı ildən Moskva Helsinki Qrupunun üzvüdür.
| Malva Landa | |
|---|---|
| rus. Ма́льва Ла́нда | |
| Doğum tarixi | 4 avqust 1918 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 3 iyul 2019 (101 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı |
 SSRİ  Rusiya İsrail |
| Fəaliyyəti | insan hüquqları fəalı, geoloq |
Həyatı
redaktəMalva Landa 4 avqust 1918-ci ildə Odessada orta məktəb müəllimi ailəsində anadan olub. Atası baytar Nua Viktoroviç Landa (1887-1938), Moskva Baytarlıq İnstitutunun dosenti, 1926-cı ildən professor və Saratov Baytarlıq İnstitutunun patoloji anatomiya kafedrasının müdiri idi. O, 1932-ci ilin payızında həbs edilərək Stalinqrad həbsxanasına göndərilib. İşgəncələrdən sağ çıxsa da, 1938-ci ildə güllələnib. Malva Landa orta məktəbi Saratovda bitirib.[1]
1940-1945-ci illərdə Malva Landa Moskva Geoloji Kəşfiyyat İnstitutunda təhsil alıb. Serqo Orconikidze (indiki Rusiya Dövlət Geoloji Kəşfiyyat Universiteti). İxtisasca geoloqdur. 1950-ci illərdə Moskva Geoloji Kəşfiyyat İnstitutunun Karatau ekspedisiyasının geoloji kəşfiyyat qrupunun rəhbəri vəzifəsində çalışıb.
Hüquq müdafiəçisi kimi
redaktə1971-1980-ci illərdə Malva Landa "Mövcud hadisələrin xronikası"nın nömrələri üçün siyasi məhbuslar haqqında çoxlu sayda məqalələr yazıb.
SSRİ-də Helsinki Sazişlərinin həyata keçirilməsinə Yardım üzrə Moskva Qrupunun birinci tərkibinin üzvü (1976-cı ildən) olub. SSRİ Helsinki müqaviləsinə qoşulduqdan sonra xüsusi bəyanatla çıxış edib. O, bildirib ki, sovet sosialist sistemi şəraitində insan hüquqlarına hörmət və müvafiq olaraq Helsinki sazişlərinin müddəalarına (humanitar maddələr) riayət etmək mümkün deyil, ona görə də Landa qrupa “həyata keçirilməsini təşviq etmək” məqsədilə qoşulmur. SSRİ-də insan hüquqları ilə bağlı vəziyyəti daha da effektiv şəkildə ifşa etmək məqsədilə qoşulur. Qrupun bir hissəsi olaraq o, ilk növbədə siyasi məhbuslar məsələsi ilə məşğul olurdu. 1977-ci ilin fevralında Aleksandr Ginzburqun həbsindən bir gün sonra Malva Landa Kronid Lyubarski və Tatyana Xodoroviçlə birlikdə Aleksandr Soljenitsın tərəfindən yaradılmış Siyasi Məhbuslara Yardım Fondunun təbliğatçısı təyin edildi.[2]
1977-ci ildə otağında baş verən yanğına görə o, “odla ehtiyatsız davranmaqda” günahlandırılaraq külli miqdarda təzminat ödəməyə və iki il sürgünə məhkum edildi. Proses siyasi motivli idi. Bu barədə xatirələrində danışarkən, Malva Landa məhkəmə prosesinin sübutsuz keçirildiyini bildirib: “1977-ci il may ayının ortalarında keçirilən məhkəmə prosesində mən öz vəkilim kimi çıxış etdim. Şahidlər hər cür cəfəngiyyat dedilər. Beləliklə, yanğın artıq söndürüldükdən sonra otağımdakı istilik radiatorlarını söndürən mexanik, "xarici dillərdə" çoxlu ədəbiyyatım olduğunu göstərdi. Sualım budur: o bunu qaranlıqda necə görə bilərdi? - cavab verdi: "Müstəntiq İliçev dedi." Salonda gülüş. Ümumiyyətlə, gülüş çox idi”.[3].
O, Çita vilayətindəki Verşina Şaxtama adlı kiçik mədən kəndində sürgün olundu. Səkkiz aydan sonra amnistiyaya düşdü. Lakin Moskvaya qayıda bilmədi və Vladimir vilayətinin Petuşki şəhərində məskunlaşdı.
Malva Landa azadlığa çıxandan sonra o, insan hüquqları işinə qayıdıb, xüsusən də SSRİ-də dini azlıqların təqibini sənədləşdirməklə məşğul olub.
1979-cu ilin yazında “Azadlıq” radiosu 1977-ci ildə Moskvada törədilən silsilə terror aktları ilə bağlı apardığı jurnalist araşdırmasının nəticəsi olan Malva Landanın məqaləsinin səsləndirildiyi proqram yayımladı.[4]
Malva Landa sovet hakimiyyətinin təklif etdiyi İsrailə mühacirətdən imtina etdi.
7 mart 1980-ci ildə həbs olundu və martın 26-da RSFSR Cinayət Məcəlləsinin 1901-ci (Sovet dövlətini və ictimai sistemini gözdən salan qəsdən yalan uydurmaların yayılması) maddəsi ilə beş il sürgünə məhkum edildi. O, cəzasını Qazaxıstanın Cezqazqan vilayətinin Cezdı kəndində çəkdi. 1982-ci ildə kütləvi həbslər səbəbindən Moskva Helsinki Qrupunun ləğvi elan edilsə də, o, özünü qurumun üzvü hesab etməkdə davam etdiyini hakimiyyətə bəyan etmişdi. Malva Landa 1984-cü ildə sürgündən qayıtdı.
Malva Landa, xüsusən də Çeçenistandakı müharibəni tənqid edərək, insan haqları və siyasi fəaliyyətlərdə iştirak etməyə davam etdi. 1995-ci ildən “Human Rights Defender” jurnalında rubrikaya rəhbərlik edirdi.[5]
Malva Landa 2015-ci ildə İsrailə köçmüş və oğlu ilə birlikdə Hayfada yaşamışdı.[6]
Ailəsi
redaktə- Həyat yoldaşı - Aleksey Germanov, geologiya elmləri doktoru, professor. Oğulları balaca olanda ayrılıblar.
- Oğlu - Aleksey Germanov (8 mart 1941-ci il təvəllüdlü), dağ xizəyi və snoubord üzrə məşqçi.
Mükafatları
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ "Воспоминания о Гулаге". 2018-11-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- ↑ "Хроника текущих событий. Выпуск 44 от 16 марта 1977 г." 2017-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-10-28.
- ↑ Сахаров А.Д. Воспоминания. 2. М.,: Время. 2006. 316. ISBN 5-94117-163-3.
- ↑ Из воспоминаний Мальвы Ланды Arxivləşdirilib 2007-08-17 at the Wayback Machine // Сайт МХГ
- ↑ "геолог, публицист, правозащитник". 2017-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- ↑ 97-year-old is oldest person to make aliyah this year Arxivləşdirilib 2015-12-30 at the Wayback Machine // Ynetnews, 30.12.2015. (ing.)
- ↑ Декрет Президента Литовской Республики от 8 января 2003 года № 2007 Информация на официальном сайте Президента Литвы Arxivləşdirilib 2009-09-16 at the Wayback Machine (lit.)