Bişkek protokolu

"Bişkek protokolu" — Qarabağ müharibəsi vaxtı cəbhə bölgəsində atəşkəsi nəzərdə tutan, bir növ siyasi müraciət və ya sülhə çağırış məqsədli və hüquqi xarakter daşımayan sənəd. Bunun nəticəsində 1994-cü il mayın 12-də cəbhədə atəşkəsə nail olunmuşdur.^[1]

Qarabağ müharibəsi vaxtı cəbhə bölgəsində atəşkəsi nəzərdə tutan sənəd olan "Bişkek protokolu" 1994-cü ilin mayında imzalanmışdır. Sənədin imzalanması ilə bağlı fərqli iddialar mövcuddur.

Birinci iddia

Daha dəqiqi sənədin 1994-cü il mayın 5-də Bişkekdə imzalanması nəzərdə tutulmuşdur. Həmin sənədi Azərbaycan Milli Məclisinin vitse-spikeri Afiyəddin Cəlilov, Ermənistan Milli Məclisinin sədri Babken Ararktsyan, DQEİ-nin üzvü, həmin günlərdə “DQR parlamentinin spikeri” kimi təqdim edilən Karen Baburyan, MDB ölkələri Parlamentlərarası Assambleyanın sədri Vladimir Şumeyko, Qırğızıstan Ali Sovetinin sədri Medetkan Şerimkulov, RF Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndəsi, Rusiya vasitəçilik missiyasının rəhbəri Vladimir Kazimirov və MDB ölkələri Parlamentlərarası Assambleya Şurasının katibliyinin rəhbəri Mixail Krotov imzalamalı idi. A.Cəlilovdan başqa hamı bu sənədi imzalamış, o isə bundan imtina etmişdir.

Görüşün yeddi iştirakçısından altısının imzaladığı sənəd faks ilə Moskvaya göndərilmiş və daha sonra sənədin əsli də oraya gedib çıxmışdır. Həmin sənədin əslinin hazırda Rusiya Federasiyasının XİN arxivlərində saxlanıldığı güman edilir.

Bu sənədin 6 nəfər tərəfindən imzalanmış kserosurətini isə Azərbaycan tərəfindən imzalanması üçün Bakıya ATƏT-in Minsk qrupundakı Rusiyanın təmsilçisi Vladimir Kazimirov gətirmişdir. O, mayın 8-də Azərbaycan tərəfinə yenidən bu protokolu imzalamaq təklif etmişdir. Bu dəfə Azərbaycan tərəfini Milli Məclisin o vaxtkı spikeri Rəsul Quliyev təmsil edirdi. O da sənədin mətninə müəyyən düzəlişlər edilmədən və onu imzalayanlar sırasına DQAİ-nin rəhbəri Nizami Bəhmənovun adı əlavə olunmadan onu imzalamaqdan imtina etmişdi. Sonralar Vladimir Kazimirov öz xatirələrində belə qeyd etmişdir:

Bu sənəd hüquqi xarakter daşımadığına və üstəlik, hüquqi öhdəliklər qoymadığına görə bir növ siyasi müraciət və ya sülhə çağırış idi. Buna görə də Azərbaycan tərəfin təkid etdiyi düzəlişlərin o qədər də böyük əhəmiyyəti yox idi. Bununla belə, Bakı yalnız onun istəklərinin təsbit olunduğu kağızı imzalamağa razılaşırdı^[2].

İmza prosesi belə yekunlaşmışdır: Rəsul Quliyev Kazimirovun gözünün qabağında öz əli ilə N.Bəhmənovun adını oraya əlavə etmiş, onun imzası üçün xətt çəkmiş, sənədin mətninə iki düzəliş əlavə etmiş və bundan sonra A.Cəlilovun adının yanında öz imzasını qoymuşdur. Bəhmənovu axtarmağa başlayanda, məlum olur ki, həmin gün o, Bakıda yox imiş. Kazimirov mayın 5-də Bişkekdə 6 iştirakçı tərəfindən imzalanmış və indi R.Quliyevin imzasının əsli və onun öz əli ilə etdiyi düzəlişlər əlavə edilmiş protokolun kserosurətini götürüb Bəhmənovu gözləmədən Moskvaya qayıtmışdır^[2].

İkinci iddia

Sənəd Azərbaycan tərəfindən 8 may 1994-cü ildə imzalanmışdır.^[3] Sənədə Ali Sovetin sədri Rəsul Quliyev və Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icmasının rəhbəri şəxsində Şuşa rayonu İH başçısı Nizami Bəhmənov, erməni tərəfdən Ermənistan parlamentinin sədri Babken Ararksyan və Dağlıq Qarabağın erməni icmasının rəhbəri şəxsində "DQR parlamentinin sədri" Karen Baburyan imza atmışdır. Sənəd 12 may 1994-cü ildən qüvvəyə minmişdir^[4]. Elə həmin gündən cəbhə xəttində aktiv hərbi əməliyyatlar müvəqqəti olaraq dayandırılmışdır^[5].

Azərbaycan tərəfi sənədə iki əlavə ilə imza atmışdı. Bişkek protokolunun 5-ci abzasında "tutulmuş ərazilər" sözləri "işğal olunmuş ərazilər" sözləri ilə əvəzlənmiş və atəşkəsdən sonra cəbhə xəttində yerləşdiriləcək müşahidəçilərin isə "beynəlxalq müşahidəçilər missiyası" olması qeyd olunmuşdur.

Bu sənədə, əsasən, tərəflər tezliklə beynəlxalq vasitəçilik sayəsində "Böyük sülh sazişi" imzalamalı idilər^[6].

Sənəd 3 nüsxədə - Azərbaycan, erməni və rus dillərində hazırlanmışdır^[7].

Mənbə

Bişkek protokolunun imzalanmasından 17 il keçir. Arxivləşdirilib 2011-05-17 at the Wayback Machine

İstinadlar

↑ Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (1941-2002-ci illər). Bakı. "Elm". 2008. səh. 272. Arxivləşdirilib 2022-06-26 at the Wayback Machine (az.)
↑ ¹ ² Ermənilərin növbəti mifi iflasa uğramışdır^{[ölü keçid]}
↑ Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (1941-2002-ci illər). Bakı. "Elm". 2008. səh. 271. Arxivləşdirilib 2022-06-26 at the Wayback Machine (az.)
↑ "Bu günün tarixi (08.05.2012)". 2012-05-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-02.
↑ Atəşkəs razılığı...^{[ölü keçid]}
↑ "Qarabağ tarixinin salnaməsi (1994-cü il)". 2012-12-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-02.
↑ "Bişkekdə kəsilən atəş: Azərbaycan hansı protokolu imzalayıb?". 2019-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-02.

Həmçinin bax

Qarabağ müharibəsi

Xarici keçidlər

"Bişkek protokolu"nun mətni
The Bishkek Protocol Arxivləşdirilib 2016-03-25 at the Wayback Machine (ing.)
AMİP lideri Etibar Məmmədovun MIlli Məclisdə Bişkek protokolunun müzakirəsi zamanı çıxışı
Afiyəddin Cəlilov (Bişkek Protokolu), I, II, III

[1] Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (1941-2002-ci illər). Bakı. "Elm". 2008. səh. 272. Arxivləşdirilib 2022-06-26 at the Wayback Machine (az.)

[gun.az-2] ¹ ² Ermənilərin növbəti mifi iflasa uğramışdır^{[ölü keçid]}

[3] Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (1941-2002-ci illər). Bakı. "Elm". 2008. səh. 271. Arxivləşdirilib 2022-06-26 at the Wayback Machine (az.)

[4] "Bu günün tarixi (08.05.2012)". 2012-05-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-02.

[5] Atəşkəs razılığı...^{[ölü keçid]}

[6] "Qarabağ tarixinin salnaməsi (1994-cü il)". 2012-12-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-02.

[7] "Bişkekdə kəsilən atəş: Azərbaycan hansı protokolu imzalayıb?". 2019-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-02.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]