İstifadəçi:NarminSafarova94/Ksilitol
Ksilit və ya Ksilitol CH2OH(CHOH)3CH2OH - polihidrik spirtdir (pentanepentaol). Təbii şəkər əvəzedicisidir[1].
Xüsusiyyətləri
redaktəŞirin dadlı ,rəngsiz hiqroskopik kristallar suda, spirtdə, qlikollarda,sirkə turşusunda və piridində həll olurlar. Ksilitol güclü hiqroskopiklik xüsusiyyətinə görə suda həll edildikdə məhlulda soyuma nəzərə çarpır. Məhlulun entalpiyası təqribən -146,4 C/q-dır. 25 °C-də ksilitolun 10%-li sulu məhlulunun sınma əmsalı 1,3471, 50%-li məhlulun sınma əmsalı isə 1,4132-dir. Ksilitolun reaktiv karbonil qrupu yoxdur və buna görə karamelləşmir.
Alınması
redaktəKsilitol polisaxarid ksilanı ilə zəngin olan ağcaqayın ağacı, badam qabıqları, saman, qarğıdalı qabıqları, yulaf qabıqları kimi bitki materiallarından və ya sellüloza istehsalının əlavə məhsullarından əldə edilə bilər[1]. Tərkibində ksilan olan xammallar turşu hidrolizindən istifadə edərək ksilozaya hidroliz edilir. Ksiloza daha sonra Xromatoqrafiya üsullarla ayrılır və nikel əsaslı katalizatorla ksilitol üçün hidrogenləşdirilir. Əvvəlcə monosaxarid qarışığını hidrogenləşdirmək , daha sonra isə əmələ gələn ksilitoli ayırmaq da mümkündür. Nəticədə ksilitol yenidən kristallaşma yolu ilə təmizlənir. Nəzəri olaraq ksilitol mikrobioloji fermentasiya yolu ilə də əldə edilə bilər.
İnsanda maddələr mübadiləsi
redaktəKsilitolun qida dəyəri təxminən 2,4 kkal/q və ya 10 kC/q təşkil edir, lakin faktiki dəyərlərdə dəyişikliklərdə görünə bilər. Ksilitolun qlisemik indeksi təxminən 13-ə bərabərdir.(qlükoza üçün 100-dür). İnsanlarda ksilitolun təxminən 50% -i bağırsaqlardan sorulur , qalan hissənin bir qismi bağırsaq bakteriyaları üçün lazım olan enerjiyə çevrilir , digər hissəsi isə nəcislə dəyişməz şəkildə xaric olunur. İstehlak edilən 100 q ksilitolun 2 q-dan az hissəsi sidik vasitəsilə orqanizmdən çıxarılır. Ksilitolun insan orqanizmində insulin ifrazına əhəmiyyətli təsiri yoxdur. Belə ki, ksilitol insanlarda əsasən qaraciyərdə metabolizə olunur, burada hüceyrələrin selikli qişasında NAD-dan asılı polioldehidrogenaz (EC kodu: 1.1.1.B19) tərəfindən D-ksilulozaya qədər dehidrogenləşir. Sonra monosaxarid ksilulokinaza (EC kodu: 2.7.1.17) tərəfindən pentoza fosfat yolunun məhsulu olan D-ksiluloza-5-fosfata fosforlaşdırılır[2]. Ksilitol insan orqanizmində xaricdən qəbul edilmədən də gündə 2-15 q olmaqla metabolit kimi əmələ gəlir.
Tətbiqi
redaktəQida sənayesində ksilitol E967 qida əlavələri kimi şirinləşdirici , nəmləndirici, stabilizator və emulqator kimi qeydə alınmışdır.
Ksilit şəkər əvəzedicisi kimi
redaktəKalori miqdarına görə ksilit şəkərə (ksilitol üçün 2,43 kkal/q[3], şəkər üçün isə 3,8 kkal/q), şirinliyinə görə isə saxarozaya yaxın hesab edilir , lakin buna baxmayaraq heç bir bioloji dəyərə malik deyildir[3]. Qida sənayesində şəkərli diabet xəstələri üçün saqqız və qənnadı məmulatlarının istehsalında şəkər əvəzinə istifadə olunur.
Tibdə tətbiqi
redaktəKsilit diş sağlamlığı leyhinə karbohidrat tərkibli fermentləşdirilməyən spirt adlandırılır[4][5]. Digər polihidrik spirtlərdən daha çox üstünlüklərə malik olduğu müəyyən edilmişdir[6].
Laksatif təsir
redaktəKsilitol laksatif bir maddədir. Böyüklər təxminən gündəlik 40 q ksilitol dozasına normal reaksiya verirlər , lakin böyüklər tərəfindən gündə 100 q-dan çox maddənin qəbulu ishala səbəb ola bilir[7]. Uşaqlarda isə 45 q-dan yuxarı gündəlik doza ishala səbəb ola bilir. Ksilitol insan orqanizmində praktiki olaraq metabolizə olunmur, buna görə də bağırsaqlara demək olar ki, dəyişməz şəkildə daxil olur. Bağırsaq bakteriyaları orqanizmə daxil olan ksilitolun 50-75%-ni istehlak edir, daha sonra isə ksiliti qısa zəncirli yağ turşularına (propion turşusu və s.), qazlara (hidrogen, metan və karbon dioksid) çevirir. Bağırsaqlara daxil olduqdan sonra ksilitol bağırsaq divarları tərəfindən suyun udulmasını çətinləşdirir, bu da laksatif təsirə səbəb olur. Bu təsir bəzi digər poliollarda məsələn, ksilitoldan təxminən 2 dəfə güclü laksatif təsir göstərən sorbitolda da müşahidə olunur.
Heyvanlarda toksikliyi
redaktəƏksər məməlilər üçün ksilitol toksik maddə hesab edilmir, lakin itlərdə ksilitol dozadan asılı olaraq insulinin qana sürətlə ifrazına səbəb olur, belə ki , hər kiloqram bədən çəkisi üçün ~75-100 mq ksilitoldan yuxarı olan dozalarda hipoqlikemiya yaranır , 500 mq/kq ksilitol isə itlərdə kəskin qaraciyər çatışmazlığına səbəb ola bilir[8][9]. Bunun təsir mexanizmi hazırda məlum deyildir. Ksilitol pişikləri[10], atlar, siçovullar və rezus meymunları üçün isə bu maddə nisbətən təhlükəsizdir[9].
Ksilitan
redaktəKsilitol monoanhidrid C5H10O4 (1,4-anhidroksilitol[11]) “ksilitan” adlandırılır və müxtəlif sənaye sahələrində qliserol əvəzedicisi kimi istifadə olunur[12]. (linoleum, kimyəvi məişət maddələri və ballistik tozların istehsalında, kağız və toxuculuq sənayesində və s.).
İstinadlar
redaktə- ↑ "Fazer ryhtyy valmistamaan ksylitolia kauran kuoresta – investoi 40 miljoonaa euroa Lahteen". Maaseudun Tulevaisuus (fin). 2019-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-26.
- ↑ Geoffrey Livesey. Health potential of polyols as sugar replacers, with emphasis on low glycaemic properties // Nutrition Research Reviews . 16 (ingilis) (2). 2003-12. 163–191. doi:10.1079/NRR200371. ISSN 1475-2700 0954-4224, 1475-2700 (#bad_issn).
- ↑ 1 2 МЕДИКО-ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЗАМЕНИТЕЛЕЙ САХАРА В МОЛОЧНЫХ ПРОДУКТАХ // Сборник научных трудов СевКавГТУ. Серия «Продовольствие». 2006. № 2. «Ксилит — пятиатомный спирт, … Калорийность — 3,67 ккал/г, сладость близка к сахарозе.»
- ↑ Edwardsson, Stig; Birkhed, Dowen; Mejàre, Bertil. Acid production from Lycasin, maltitol, sorbitol and xylitol by oral streptococci and lactobacilli. . 35 (journal) (ingilis). № 5. 1977. 257—263. doi:10.3109/00016357709019801. PMID 21508.
- ↑ Drucker, D.B.; Verran, J. Comparative effects of the substance-sweeteners glucose, sorbitol, sucrose, xylitol and trichlorosucrose on lowering of pH by two oral Streptococcus mutans strains in vitro. . 24 (journal) (ingilis). № 12. 1979. 965—970. doi:10.1016/0003-9969(79)90224-3. PMID 44996.
- ↑ Maguire, A; Rugg-Gunn, A J. Xylitol and caries prevention — is it a magic bullet?. . 194 (journal) (ingilis). № 8. 2003. 429—436. doi:10.1038/sj.bdj.4810022. PMID 12778091. 2013-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-03-14.
- ↑ Prathibha Anand Nayak, Ullal Anand Nayak, Vishal Khandelwal. The effect of xylitol on dental caries and oral flora // Clinical, Cosmetic and Investigational Dentistry (ingilis). 2014-11. 89. doi:10.2147/CCIDE.S55761. ISSN 1179-1357. 2020-10-31 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Xylitol - Toxicology". Merck Veterinary Manual. 2020-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-26.
- ↑ 1 2 Renee D. Schmid, Lynn R. Hovda. Acute Hepatic Failure in a Dog after Xylitol Ingestion // Journal of Medical Toxicology . 12 (ingilis) (2). 2016-06. 201–205. doi:10.1007/s13181-015-0531-7. ISSN 1937-6995 1556-9039, 1937-6995 (#bad_issn).
- ↑ Á. Jerzsele, Z. Karancsi, E. Pászti-Gere, Á. Sterczer, A. Bersényi. Effects of p.o. administered xylitol in cats // Journal of Veterinary Pharmacology and Therapeutics . 41 (ingilis) (3). 2018-06. 409–414. doi:10.1111/jvp.12479.
- ↑ Аникеева и др., 1976
- ↑ Химические товары. Справочник. М.: Химия. под ред. И. В. Лебедева. 1969. 454–455.
Ədəbiyyat
redaktə- Аникеева. Ксилит и его производные // Успехи химии . 45. № 1. 1976. 106—137.