পৰিৱেশ নাৰীবাদ
পৰিৱেশ নাৰীবাদ (ইংৰাজী: Ecofeminism) হৈছে নাৰীবাদ আৰু ৰাজনৈতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ এক শাখা। পৰিৱেশ নাৰীবাদী চিন্তাবিদসকলে মানুহ আৰু প্ৰাকৃতিক জগতৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ কৰিবলৈ লিংগৰ ধাৰণাটোৰ সহায় লয়।[1] ফৰাচী লেখক ফ্ৰান্সোৱা ডি অ'বনে তেওঁৰ 'লে ফেমিনিছম অ' লা মৰ্ট' (১৯৭৪) গ্ৰন্থত এই শব্দটো উদ্ভাৱন কৰিছিল।[2][3] ইক'ফেমিনিষ্ট তত্ত্বই সেউজ ৰাজনীতিৰ নাৰীবাদী দৃষ্টিভংগীক দৃঢ়তাৰে প্ৰকাশ কৰে যিয়ে সমতাবাদী, সহযোগী সমাজৰ আহ্বান জনাইছে আৰু য'ত কোনো প্ৰভাৱশালী গোট নাথাকে।[4]আজি পৰিৱেশ নাৰীবাদৰ কেইবাটাও শাখা আছে, য'ত বিভিন্ন ধৰণৰ দৃষ্টিভংগী আৰু বিশ্লেষণ বিদ্যমান, য'ত উদাৰ পৰিৱেশ নাৰীবাদ, আধ্যাত্মিক/সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ নাৰীবাদ, আৰু সামাজিক/সমাজবাদী পৰিৱেশ নাৰীবাদ (বা বস্তুবাদী পৰিৱেশ নাৰীবাদ) আদি অন্তৰ্ভুক্ত।[4] পৰিৱেশ নাৰীবাদৰ ব্যাখ্যা আৰু ইয়াৰ সামাজিক চিন্তাধাৰাৰ সম্ভাৱ্য প্ৰায়োগিক ক্ষেত্ৰখনত পৰিৱেশ নাৰীবাদ শিল্প, সামাজিক ন্যায় আৰু ৰাজনৈতিক দৰ্শন, ধৰ্ম, সমসাময়িক নাৰীবাদ, আৰু কবিতা আদি অন্তৰ্ভুক্ত।
পৰিৱেশ নাৰীবাদৰ বিশ্লেষণে সংস্কৃতি, অৰ্থনীতি, ধৰ্ম, ৰাজনীতি, সাহিত্য আৰু আইকন'গ্ৰাফীত নাৰী আৰু প্ৰকৃতিৰ মাজৰ সংযোগ অন্বেষণ কৰে আৰু প্ৰকৃতিৰ অত্যাচাৰ তথা নাৰীৰ ওপৰত চলা অত্যাচাৰৰ মাজৰ সমান্তৰালতাক সম্বোধন কৰে। এই সমান্তৰালতাৰ ভিতৰত নাৰী আৰু প্ৰকৃতিক সম্পত্তি হিচাপে চোৱা, পুৰুষক সংস্কৃতিৰ পৰ্যবেক্ষক আৰু নাৰীক প্ৰকৃতিৰ পৰ্যবেক্ষক হিচাপে চোৱা, পুৰুষে কেনেকৈ নাৰীক আধিপত্য বিস্তাৰ কৰে আৰু মানুহে প্ৰকৃতিৰ ওপৰত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰে আদি অন্তৰ্ভুক্ত যদিও কেৱল এইবোৰৰ মাজতে সীমাবদ্ধ নহয়। পৰিৱেশ নাৰীবাদে সজোৰে কয় যে নাৰী আৰু প্ৰকৃতি উভয়কে সন্মান কৰিব লাগিব।[5]
যদিও পৰিৱেশ নাৰীবাদীসকলে বিশ্লেষণৰ পৰিসৰ গতিশীল,[6]আমেৰিকান লেখিকা আৰু পৰিৱেশ নাৰীবাদী চাৰ্লিন স্প্ৰেটনাকে পৰিৱেশ নাৰীবাদৰ কৰ্মক শ্ৰেণীভুক্ত কৰাৰ এটা উপায় আগবঢ়াইছে: ১) ৰাজনৈতিক তত্ত্বৰ লগতে ইতিহাসৰ অধ্যয়নৰ জৰিয়তে ; ২) প্ৰকৃতিভিত্তিক ধৰ্মৰ বিশ্বাস আৰু অধ্যয়নৰ জৰিয়তে; ৩) পৰিৱেশবাদৰ জৰিয়তে।
সাৰাংশ
[সম্পাদনা কৰক]সমগ্ৰ বিশ্বৰ মহিলা কৰ্মী আৰু চিন্তাবিদসকলৰ পৰা বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ পৰিৱেশ নাৰীবাদী দৃষ্টিভংগীৰ উন্মেষ ঘটিছে যদিও পৰিৱেশ নাৰীবাদৰ শৈক্ষিক অধ্যয়নত উত্তৰ আমেৰিকাৰ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহে আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিছে। এইদৰে ১৯৯৩ চনত "ইক'ফেমিনিজম: টুৱেৰ্ড গ্ল'বেল জাষ্টিচ এণ্ড প্লেনেটাৰী হেল্থ" শীৰ্ষক ৰচনাখনত লেখিকা গ্ৰেটা গাৰ্ড আৰু ল'ৰী গ্ৰুয়েনে "ইক'ফেমিনিষ্ট ফ্ৰেমৱৰ্ক" বুলি গণ্য কৰাৰ ৰূপৰেখা দাঙি ধৰিছে। ইক’ফেমিনিষ্ট সমালোচনাৰ তাত্ত্বিক দিশসমূহৰ ৰূপৰেখা দাঙি ধৰাৰ উপৰিও ৰচনাখনে বহুতো তথ্য আৰু পৰিসংখ্যা আগবঢ়াইছে। বৰ্ণনা কৰা কাঠামোটোৰ উদ্দেশ্য হৈছে আমাৰ বৰ্তমানৰ বিশ্বব্যাপী পৰিস্থিতিক চোৱা আৰু বুজাৰ উপায় স্থাপন কৰা যাতে আমি এইখিনিতে কেনেকৈ উপনীত হ’লোঁ আৰু অসুস্থতাসমূহৰ সমাধানৰ বাবে কি কৰা হ’ব পাৰে সেই বিষয়ে ভালদৰে বুজিব পাৰোঁ।
উত্তৰ আমেৰিকাৰ পণ্ডিত ৰোজমেৰী ৰুথাৰ আৰু কেৰলিন মাৰ্চেণ্টৰ কামৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি গাৰ্ড আৰু গ্ৰুয়েনে যুক্তি আগবঢ়ায় যে এই কাঠামোৰ চাৰিটা পক্ষ আছে:
- বৈজ্ঞানিক বিপ্লৱৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ যান্ত্ৰিক বস্তুবাদী আৰ্হি আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত সকলো বস্তুকে অনুকূল কৰিবলৈ কেৱল সম্পদলৈ হ্ৰাস কৰা, আৰু মৃত নিষ্ক্ৰিয় পদাৰ্থক ব্যৱহাৰিতালৈ পৰিৱৰ্তন কৰা।
- পিতৃতান্ত্ৰিক ধৰ্মৰ উত্থান আৰু ইয়াৰ লিংগ স্তৰ স্থাপনৰ লগতে অন্তৰ্নিহিত দেৱত্বক অস্বীকাৰ কৰা।
- আত্ম আৰু অন্যান্য দ্বৈতবাদ আৰু ইয়াৰ লগত জড়িত অন্তৰ্নিহিত ক্ষমতা আৰু আধিপত্য নৈতিকতা।
- পুঁজিবাদ আৰু ইয়াৰ দাবী কৰা অভ্যন্তৰীণ প্ৰয়োজনীয়তাই ধন-সম্পত্তি সৃষ্টিৰ একমাত্ৰ উদ্দেশ্যেৰে জীৱ-জন্তু, পৃথিৱী আৰু মানুহৰ শোষণ, ধ্বংস আৰু যন্ত্ৰ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা।
তেওঁলোকৰ মতে এই চাৰিটা কাৰকে আমাক পৰিৱেশ নাৰীবাদীসকলে ঠাৱৰ কৰা "প্ৰকৃতি আৰু সংস্কৃতিৰ মাজৰ পৃথক্কৰণ" বুলি ভবা পৰ্যায়টোলৈ লৈ গৈছে যি তেওঁলোকৰ বাবে আমাৰ গ্ৰহীয় ৰোগৰ মূল উৎস।[7]
লিংগভিত্তিক প্ৰকৃতি
[সম্পাদনা কৰক]পৰিৱেশ নাৰীবাদী তত্ত্বই দৃঢ়তাৰে কয় যে পুঁজিবাদে কেৱল পিতৃতান্ত্ৰিক আৰু পিতৃতান্ত্ৰিক মূল্যবোধহে প্ৰতিফলিত কৰে। এই ধাৰণাটোৱে বুজায় যে পুঁজিবাদৰ প্ৰভাৱে নাৰীক উপকৃত কৰা নাই আৰু ইয়াৰ ফলত প্ৰকৃতি আৰু সংস্কৃতিৰ মাজত ক্ষতিকাৰক বিভাজন ঘটিছে।[8] ১৯৭০ চনত আদিম পৰিৱেশ নাৰীবাদীসকলে আলোচনা কৰিছিল যে প্ৰকৃতিৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ লালন-পালন আৰু সামগ্ৰিক জ্ঞানৰ নাৰীসুলভ প্ৰবৃত্তিৰ দ্বাৰাহে বিভাজন সুস্থ হ’ব পাৰে।
তেতিয়াৰ পৰাই কেইবাজনো পৰিৱেশ নাৰীবাদী পণ্ডিতে এই কথা কৈছে যে "নাৰী" হোৱাৰ বাবেই তেওঁলোকৰ লগত প্ৰকৃতিৰ সম্পৰ্ক সৃষ্টি হোৱা নাই, বৰঞ্চ সমসাময়িক পুৰুষ-প্ৰধান শক্তিৰ দ্বাৰা তেওঁলোক একেধৰণৰ অত্যাচাৰৰ সন্মুখীন হোৱাৰ বাবে এনে ঘটনা ঘটিছে। প্ৰকৃতিক বৰ্ণনা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা লিংগভিত্তিক ভাষা, যেনে: "মাতৃ পৃথিৱী" বা "মাতৃ প্ৰকৃতি" আৰু নাৰীক অৱমাননামূলক শব্দৰে বৰ্ণনা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা প্ৰাণীকৃত ভাষাত প্ৰান্তীয়কৰণ স্পষ্ট।[9]
নতুবা পৰিৱেশ নাৰীবাদৰ কৰ্মী বন্দনা শিৱাই লিখিছে যে নাৰীৰ দৈনন্দিন কাম-কাজ আৰু আন্ত:প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে পৰিৱেশৰ সৈতে এক বিশেষ সংযোগ সাধন হৈছে যদিও এই সংযোগক তুচ্ছজ্ঞান কৰা হৈছে। শিৱাৰ মতে, জীৱিকা অৰ্থনীতিৰ মহিলা "প্ৰকৃতিৰ সৈতে অংশীদাৰিত্বৰে সম্পদ, প্ৰকৃতিৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ সামগ্ৰিক আৰু পৰিৱেশগত জ্ঞানৰ ভিত্তিত স্বঅধিকাৰৰ বিশেষজ্ঞ" হৈ আহিছে।[10]
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ MacGregor, Sherilyn (2006). Beyond mothering earth: ecological citizenship and the politics of care. প্ৰকাশক Vancouver: UBC Press. পৃষ্ঠা. 286. ISBN 978-0-7748-1201-6.
- ↑ (Merchant, Carolyn. "Chapter 8." In Radical ecology: the search for a livable world. New York: Routledge, 1992. 184)
- ↑ Glazebrook, Trish (September 2002). "Karen Warren's Ecofeminism". Ethics & the Environment খণ্ড 7 (2): 12–26. doi:10.2979/ETE.2002.7.2.12.
- ↑ 4.0 4.1 Merchant, Carolyn (2005). "Ecofeminism". Radical Ecology. Routledge. পৃষ্ঠা. 193–221.
- ↑ Adams, Carol (2007). Ecofeminism and the Sacred. Continuum. পৃষ্ঠা. 1–8.
- ↑ "Ecofeminist Movements". http://social-ecology.org/wp/wp-content/uploads/2011/12/Sturgeon-Ecofeminist-Movements.pdf.
- ↑ Gaard, Greta and, Gruen, Lori (1993). "Ecofeminism: Toward Global Justice and Planetary Health". Society and Nature খণ্ড 2: 1–35.
- ↑ Oksala, Johanna (Spring 2018). "Feminism, Capitalism, and Ecology". Hypatia খণ্ড 33 (2): 216–234. doi:10.1111/hypa.12395.
- ↑ Warren, Karen J. (2015). "Feminist Environmental Philosophy". Metaphysics Research Lab, Stanford UniversityThe Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/entries/feminism-environmental/#LinPer.
- ↑ Shiva, Vandana (1988). Staying alive: women, ecology and development. প্ৰকাশক London: Zed Books. ISBN 978-0-86232-823-8.