Semana
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
A semana (d'o latín septimana)[1] ye un periodo de tiempo de siet días consecutivos. Excepcionalment, en cualques países y periodos de tiempo se fación servir calandarios revolucionarios con semanas de cinco y seis días entre periodos revolucionarios, como en l'antiga Unión Sovietica u en Francia. En cuantas culturas se troba atras agrupacions de días adintro d'un mes, que son equivalents a la semana, pero que no emplegan como base o numero siet.
Os nombres d'os días d'a semana
[editar | modificar o codigo]A sola variant de l'aragonés que conserva as denominacions d'os días d'a semana ye o benasqués y os días d'a semana son:
- Lluns[2] < latín LUNAE.
- Marz[2] < latín MARTIS.
- Mierques < latín MĔRCURI[S][2].
- Chòus[2] < latín IOVIS.
- Viernes (orichinariament venres en benasqués[2]) < VENERIS.
- Sapte[2] < hebreu SHABBAT.
- Dimenche[2]/Dumenche/Demenche < latín DOMINICA.
En aragonés escrito se fan servir estas atras denominacions:
En aragonés medieval muito a sobén s'escribe debant a parola día: día lunes, día martes, ecetra.
Historia d'a semana
[editar | modificar o codigo]O numero siet
[editar | modificar o codigo]Ista división d'o tiempo, sin garra correspondencia aparent con os meses y os anyos, ye d'as pocas que tien garra reflexo en fenomenos celestes. Atros escayecimientos como o días (chiro d'a Tierra sobre o suyo eixe), u l'anyo (chiro d'a Tierra arredol d'o Sol), sí que en tienen. Por ixo, se troba opinions oposadas respective a l'orichen d'a cantidat de días d'a semana:
- As antigas civilicacions babilonicas ya feban servir a semana de siet días. Cada día yera adedicau ta un dios diferent, que yera asociau a cadagún d'os siet cuerpos celestes visibles a uello: o Sol, a Luna y cinco planetas: Mercurio, Venus, Marte, Chupiter y Saturno.
- A civilización india conoixeba o concepto d'a semana de siet días con diversas referencias a la Ramayana, un libro sagrau escrito en sanscrito arredol d'o 300 aC, en que se fa mención de Bhanu-vaar que significa domingo, Soma-vaar que significa lunes... y asinas asinas.
- As primeras pachinas d'a Bíblia explican que Dios creyó o mundo en seis días, y se descansó o seteno.
- Atras teorías sostienen que o periodo fixo de siet días ye debiu a la cuarta parte d'o mes lunar de 28 días.
Nombre d'os días d'a semana
[editar | modificar o codigo]Os antigos hebreus simplament numeraban os días d'a semana, fueras d'o seteno, o sabat (shabbat), que yera o día de descanso.
En arabe tamién se numeran os días, y igualment, o seteno ye o sabat (asSabt). O seiseno día se diz hue al-Jum'ah, o día d'a reunión (jum), que ye cuan os musulmans rezan en a mesquita (jâmi).
En griego moderno, os días tamién se numeran, y d'a mesma traza, o seteno ye o sabat (sávvato), y o primer día ye o 'día d'o Sinyor' (kireakê). O seiseno día, en griego se clama 'paranza' (paraskeuê). Iste termin, en realidat, tamién ye d'orichen hebreu, ya que fa referencia a la paranza d'o shabbat.
Mientres as luengas mediterranias orientals reflectaban variacions d'a numeración d'os días d'a semana, as luengas d'Europa Occidental (fueras d'o portugués) reflectan nombres basaus en os nombres d'os planetas visibles a uello, que corresponden a nombres de dioses. D'acuerdo con a interpretatio romana os dioses romanos tienen equivalents en os dioses d'a mitolochía griega, que tamién teneban equivalents en dioses d'atras mitolochías como as d'Echipto, Babilonia u Sumeria.
Os nombres d'os días d'a semana en latín se construiban por composición con un chenitivo determinant y un substantivo determinau por este chenitivo, manimenos bi heba variación en l'orden (dies-lunae y lunae-dies), y a la fin se produció elipsis de dies en todas as luengas romances de fueras d'o catalán, occitán y francés.[3]
En aragonés o nombre d'os días d'a semana tiene o mesmo orichen que en as atras luengas romances, i habendo una relación con os nombres d'os astros y una elipsi d'o component dies. Asinas, lunes/luns vien de dies lunis (día d'a luna), martes de dies martis (día de marte)... ecetra. Respective a o sabado, iste nombre promana d'a fiesta hebrea d'o shabbat (día d'o sabat), y o domingo d'a parola latina domus u domine (día d'o sinyor).
En o caso d'a luenga anglesa, como en as atras luengas chermanicas, os nombres d'os días d'a semana tienen bella semellanza con l'orichen latín: O primer, segundo y seteno días tienen o mesmo orichen: Sunday, Monday i Saturday (Sol, Luna y Saturno respectivament). O seiseno día, Friday, pareix relacionar-se con Freya, una diosa chermanica de l'amor que se podría corresponder con Venus. O cinqueno día, Thursday, promana de Thor, o dios d'o truen en a mitolochía escandinava, que tien o mesmo significau que Chupiter en a mitolochía latina. O tercer día, Tuesday, promana de Tiw, un dios d'a lei u d'a guerra, que podría tener o suyo omologo en Marte. O cuarto día, Wednesday, provién de *Wōdanaz-Odín, o principal dios d'a mitolochía chermanica, on ye incluita a mitolochia escandinava. A correspondencia en iste caso no ye tan platera, encara que Odín, como dios d'a sabiduría podría prener o papel de Mercurio en o caso de l'aprendizache y o conoiximiento esoterico.
Comencipio d'a semana
[editar | modificar o codigo]O estándard ISO 8601 identifica o lunes como o primer día d'a semana. En cuasi toz os países d'o mundo a semana prencipia o lunes, mientres que en Portugal, Brasil y en belatros países anglosaxons (como os EUA y o Reino Uniu), a semana escomencipia o domingo.
A Biblia chodiga establiba o domingo como o día siguient d'o Sabbath de descanso, u siga, como o primer día d'a semana. En Israel, o estau actual d'os chodigos, se practica o descanso laboral o sabado, en os países de tradición cristiana, o domingo, y en os países musulmans, o viernes.
A semana en os calandarios revolucionarios
[editar | modificar o codigo]En cualques calandarios revolucionarios a durada d'a semana cambía, igual como o suyo nombre:
- En o calandario republicano francés, l'anyo se trestallaba en 36 decades (decadas u periodos de 10 días) y 5 días suplementarios.
- En o calandario revolucionario sovietico, se substituyó a semana de siet días por una de cinco, con a finalidat de borrar as connotacions relichiosas d'o domingo como o 'día d'o Sinyor'. Ista iniciativa nomás duró dos anyadas: en os atros nueu anyos que se fació servir iste calandario, s'emplegó una semana de seis días.
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ (es) Francho Nagore Laín: Vocabulario de la Crónica de San Juan de la Peña (versión aragonesa, s. XIV), Universidat de Zaragoza, 2021, ISBN 978-84-1340-315-1, p.409
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 José Antonio Saura Rami: Heterogenea benasquensia. Estudis romànics, ISSN 0211-8572, Nº. 32, 2010, pachinas. 339-346.
- ↑ (es) Fernández González, J.R.: Gramática histórica provenzal. Universidat d'Oviedo, 1985. pp 107-109, p 80.
Se veiga tamién
[editar | modificar o codigo]| Control d'autoridaz |
|
|---|
