Ir al contenido

Nieu

De Biquipedia
Articlo d'os 1000
Nevazo en Zaragoza.

A nieu[1][2] neu[2] u nyeu[2] (d'o latín < NIVIS) ye a caita d'augua en forma de multitut de chicoz cristals de chelo, ditos flocons de nieu. A causa d'a suya composición granular, tien un tarabidau suau y fluixo, si no ye atapiada por a presión. Cheneralment a nieu se forma por sublimación d'a vapor d'augua en as capas alteras de l'atmosfera, a una temperatura menor de 0 °C. L'orache de nieu se clama "fer nevera".[3]

Que se desvienga una nevada, a suya intensidat y cantidat dependen, entre atros factors, d'a latitut, l'altaria, a distancia a lo mar u l'oceano y d'o día de l'anyo.

A nieu tamién se puede fabricar con l'aduya d'os canyons de nieu. Ista tecnica ye emplegada por as estacions d'esquí pa amillorar o estau d'os carrerons cuan a temperatura ye prou baixa pero no caye prou nieu.

Un estudio recient ha contrimostrau que bellas bacterias tienen un papel important en a formación d'os cristals de chelo u de nieu.[4] Por un regular se tracta d'eubacterias como as d'o chenero pseudomonas que en bels casos pueden estar patochenas. Han estato identificatas en muestras de nieu en Europa, America d'o Norte y l'Antartida.

Tipos de precipitación nival

[editar | modificar o codigo]
Una nevada. Imachen nocturna feita con flash.

A precipitación de nieu dende l'atmosfera enta la superficie terrestre se diz "nevada"[5][6][nota 1]. L'acción de cayer a nieu se diz "nevar" y, si lo fa en poca cantidat, alavez ye "nevusquiar".[7][8][9] Una nevada gran se diz "nevazo"[7][5], mientres que un nevazo de grans proporcions se puet decir un "nevadizo"[7] (forma superlativa).

Aspectos fisicos

[editar | modificar o codigo]

Forma d'os flocons de nieu

[editar | modificar o codigo]
Flocons de nieu alufratos con microscopio

Os flocons de nieu tienen formas diversas, pero d'ordinario siguen tarabidaus hexagonals, que reproducen o tarabidau cristalín d'o chelo ordinario. A velocidat de creiximiento d'o flocón de nieu depende muito d'a temperatura y a humidat.

  • Dios me'n guarde de la nieu polvina/polvorina y de la mala vecina.
  • La nieu del pin, aspera la d'el maitín.[10]
  • Si chela en chinero nevará en febrero.[11]
  • Si en hibierno tiens calor, u yes mozo u luego nieva u yes buen treballador.[11]
  • Ta Toz os Santos la nieu pe's cantos.[11] (Chistau)
  • Ta Toz os Santos a nieu por os altos.[11]
  • Sant Martín, la nieu en lo pin.[11] (Chistau)
  • Ta sant Andrés a nieu por os piez.[11]
  • Per sant Andreu, neu al peu; per santo Tomás un palmo mas.[11]
  • Una uenya nevada, una uenya femada.[11]

Se veiga tamién

[editar | modificar o codigo]

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. (an) Silbia Garcés Lardiés,Francho Rodés Orquín:Un borguil de parolas.Bocabulario dialeutal escolar, Gubierno d'Aragón, 2006, ISBN 84-689-7358-0, p.38
  2. 2,0 2,1 2,2 (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  3. QUINTANA i FONT, Artur, El Aragonés nuclear de Nerín y Sercué (Valle de Vio); Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-060-3
  4. (en) Science 29 de febrero de 2008 Vol. 319. no. 5867, p. 1214
  5. 5,0 5,1 BARCOS, Miguel Ánchel, El Aragonés Ansotano: estudio lingüístico de Ansó y Fago; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-058-0
  6. ARNAL PURROY, Mª Luisa, Diccionario del habla de la Baja Ribagorza Occidental -Huesca-; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2003. ISBN 84-8094-052-2
  7. 7,0 7,1 7,2 BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-061-0
  8. (an) ROMANOS, Fernando y SÁNCHEZ, Fernando. L'Aragonés de A Fueba. Bocabulario y notas gramaticals. Consello d'a Fabla Aragonesa, 1999. ISBN 36-86036-68-2.
  9. CORONAS CABRERO, Mariano, Vocabulario aragonés de Labuerda-A Buerda (Sobrarbe); Prensas Universitarias de Zaragoza + Xordica Editorial. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-96457-23-2
  10. (es) José Enrique Gargallo Gil:Los refranes meteorológicos en aragonés, en el marco de la paremiología románica, Alazet n°20, 2008, ISSN 0214-7602, p.11-31
  11. 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 (an) "Sapienzia en purnas. L'añada en o refranero altoaragonés". Chusé Antón Santamaría Loriente. Aladrada Ediciones. Colección Clarión, 12. Zaragoza, 2017. ISBN 978-84-947712-2-4
  1. Con a variant nevata

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]