AA.VV. Κριτική Παρουσίαση του έργου του Β. Πάουλι

Η επίδραση αρχετυπικών ιδεών στον σχηματισμό φυσικο-επιστημονικών θεωριών στον Κέπλερ (αυτο-εισήγηση).

Βόλφγκανγκ Πάουλι (Wolfgang Pauli)

Παρ’ όλο που το αντικείμενο τής παράδοσης είναι ιστορικό, δεν πραγματεύεται μιαν απαρίθμηση και μόνον επιστημονικο-ιστορικών δεδομένων κι ούτε την εκτίμηση πρωτίστως ενός μεγάλου φυσικού ερευνητή, αλλά τήν σαφήνιση συγκεκριμένων απόψεων για τη γέννηση και την ανάπτυξη φυσικο-επιστημονικών εννοιών και θεωριών με τήν βοήθεια ενός ιστορικού παραδείγματος.

Σε αντίθεση προς την καθαρά εμπειρική αντίληψη, σύμφωνα με την οποίαν οι φυσικοί νόμοι μπορούν να συναχθούν με βεβαιότητα απ’ το εμπειρικό και μόνον πρακτικά, υλικό, έχει ξανατονισθή πρόσφατα από πολλούς φυσικούς ο ρόλος τής κατεύθυνσης τής προσοχής και τής διαίσθησης, στις υπερβαίνουσες γενικώς κατά πολύ τη γυμνή εμπειρία, αναγκαίες για τη διατύπωση ενός συστήματος φυσικών νόμων, μιας επιστημονικής δηλαδή θεωρίας, έννοιες και ιδέες. Απ’ τη σκοπιά αυτής τής μη καθαρά εμπειρικής αντίληψης γεννιέται τώρα το ερώτημα, ποια να ήταν λοιπόν η γέφυρα, που παρήγαγε μια σχέση (μιαν επαφή) ανάμεσα στις αισθητηριακές, απ’ τη μιά μεριά αντιλήψεις και τις έννοιες απ’ την άλλην πλευρά. Φαίνεται ώς επί τό πλείστον ικανοποιητικό, να εισάγουμε σ’ αυτό το σημείο το αίτημα μιας διαφεύγουσας απ’ την ελεύθερη βούλησή μας τάξης του κόσμου (Kosmos), που είναι διαφορετική απ’ τον κόσμο των φαινομένων. Είτε μιλάει κανείς για «συμμετοχή των φυσικών πραγμάτων στις ιδέες» είτε για μια «συμπεριφορά των μεταφυσικών, αληθινών δηλαδή καθ’ εαυτά πραγμάτων», η σχέση μεταξύ αισθητηριακής αντίληψης και ιδέας μένει μια συνέπεια του γεγονότος, ότι τόσο η ψυχή αυτού που αναγνωρίζει όσο και εκείνο που αναγνωρίσθηκε με την αντίληψη υποτάσσονται σε μιαν αντικειμενικά εσκεμμένη τάξη. Κάθε επιμέρους γνώση αυτής τής τάξης στη φύση οδηγεί σε μια διατύπωση δηλώσεων, οι οποίες αφορούν απ’ τη μια μεριά στον κόσμο των φαινομένων, τα υπερβαίνουν όμως απ’ την άλλη, χρησιμοποιώντας «εξιδανικευτικά» γενικές λογικές έννοιες. Το συμβάν τής εννόησης της φύσης καθώς και η κατάσταση ευτυχίας, την οποίαν αισθάνεται κατά την εννόηση, τη συνειδητοποίηση δηλαδή μιας νέας γνώσης ο άνθρωπος, φαίνεται συνεπώς να βασίζεται σε μιαν αλληλοκάλυψη προϋπαρχουσών εσωτερικών εικόνων της ανθρώπινης ψυχής (Psyche) με εξωτερικά αντικείμενα και τη συμπεριφορά τους. Αυτή η αντίληψη τής φυσικής γνώσης ανάγεται ως γνωστόν στον Πλάτωνα και αντιπροσωπεύεται με πολύ σαφή τρόπο και απ’ τον Κέπλερ. Ο οποίος μιλά στην πραγματικότητα για ιδέες, που είναι προϋπάρχουσες στον Θεό και είχαν συν-δημιουργηθή μέσα στην ψυχή ως το ομοίωμα του Θεού. Αυτές τις αρχικές εικόνες, τις οποίες θα μπορούσε να αντιληφθή με τη βοήθεια ενός έμφυτου ενστίκτου η ψυχή, τις ονομάζει ο Κέπλερ αρχετυπικές . Η συμφωνία με τις εισαχθείσες απ’ τον καθηγ. Γιουνγκ στη σύγχρονη ψυχολογία, λειτουργούσες ως «ένστικτα τής παρουσίασης» «αρχικές εικόνες» ή αρχέτυπα είναι πολύ εκτεταμένη. Προσκομίζοντας η σύγχρονη ψυχολογία την απόδειξη, ότι κάθε εννόηση είναι μια μακροχρόνια λειτουργία, που προετοιμάζεται  πολύ πριν την ορθολογική διατύπωση τού περιεχομένου τής συνείδησης μέσω λειτουργιών στο ασυνείδητο, κατηύθυνε πάλι την προσοχή στην προσυνειδητή, αρχαϊκή βαθμίδα τής γνώσης. Στη βαθμίδα αυτή υπάρχουν στη θέση των σαφών εννοιών εικόνες με ισχυρό συγκινησιακό περιεχόμενο (αξία), που δεν διανοούνται, αλλά θεώνται τρόπον τινά απεικονιστικά. Καθόσον  αυτές οι εικόνες είναι μια «έκφραση για μια διαισθανθείσα, άγνωστη όμως ακόμα κατάσταση (πραγμάτων)», μπορούν να χαρακτηριστούν σύμφωνα με τον διατυπωμένο απ’ τον καθηγ. Γιουνγκ ορισμό του συμβόλου και ως συμβολικές. Ως διευθετούντες διαχειριστές και πλάστες σ’ αυτόν τον κόσμο των συμβολικών εικόνων, λειτουργούν τα αρχέτυπα ως η αναζητούμενη γέφυρα μεταξύ των αισθητηριακών αντιλήψεων και των ιδεών και είναι συνεπώς μια απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία (γένεση) μιας φυσικο-επιστημονικής θεωρίας. Πρέπει να φυλαχθή ωστόσο κανείς απ’ το να μεταθέση αυτό το a priori (το πρότερο) της γνώσης στη συνείδηση και να το συσχετίση με συγκεκριμένες, ορθολογικά διατυπώσιμες ιδέες.

Wolfgang Pauli, το θηλυκό και οι κίνδυνοι του σύγχρονου κόσμου

Wolfgang Pauli, το θηλυκό και οι κίνδυνοι του σύγχρονου κόσμου

Ο δημοσιογράφος Hein Stufkens και ο παραγωγός Philip Engelen  πήγαν τον Νοέμβριο του 1990 στο Küsnacht (Ζυρίχη), για να πάρουν συνέντευξη (στα αγγλικά) από την Marie-Louise von Franz. Τμήματα της συνέντευξης παρουσιάστηκαν στην σειρά ντοκιμαντέρ Passions of the Soul, και  προβλήθηκαν για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 1991 από τηλεοπτικό σταθμό IKON.

Herbert van Erkelens (εκδότης)

Hein Stufkens (H.S.): Θα ήθελα να μιλήσουμε για τον Wolfgang Pauli. Τον γνωρίζατε πολύ καλά. Τι άνθρωπος ήταν;

Marie-Louise von Franz (v.Fr.): Δύσκολο να πει κανείς. Ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκη η φύση του. Ήταν πολύ ευφυής, πολύ ειλικρινής στην σκέψη του. Από την άλλη όμως ένα ανώριμο μεγάλο αγόρι σε ότι αφορά τα συναισθήματα του. Ήταν αβέβαιος για τον εαυτό του. Επηρεαζόταν πολύ εύκολα. Δεν είχε καμιά βεβαιότητα για τα αισθήματα του. Ξέρεις, η γυναίκα αντιδρά πιο πολύ στην φύση του άνδρα παρά στην διάνοια του. Αυτός ο άνδρας μου παρουσιάστηκε σαν ένα μεγάλο αγόρι.

H.S.: Εσείς υπήρξατε θεραπευτής του; Ήταν αυτή η σχέση σας;

v.Fr.: Μια μέρα ήρθε και ήθελε να συζητήσει μαζί μου τα όνειρα του, αλλά θεραπεία δεν ήθελε. Έτσι, και ήθελε και δεν ήθελε να ακούσει αυτά που είχα να του πω. Ήθελε να κρατήσει την συζήτηση σε ένα καθαρά θεωρητικό επίπεδο, ήθελε ένα διανοητικό πινγκ-πονγκ. Η θεραπεία όμως πάει λίγο πιο βαθιά. Έλπιζα ότι θα έβλεπε πως δεν δουλεύει έτσι το πράγμα. Για τον λόγο κατέληξε σε αδιέξοδο το πράγμα επειδή δεν ήθελε να αφιερωθεί. 

H.S.: Ώστε είχατε απογοητευθεί κάπως;

v.Fr.: Από την αρχή είχα αμφιβολίες. Αλλά προσπάθησα να τον βοηθήσω παρόλη την αμφιβολία μου. Προσπάθησα γιατί είδα ότι βρισκόταν σε μεγάλο κίνδυνο. Είχα δει πως είχε χάσει τον εσωτερικό δρόμο. Δεν ξέρεις τι θα συμβεί, αλλά κάτι τρομερό θα συμβεί. Αργότερα φάνηκε πως ήταν ο καρκίνος. (Ο Pauli πέθανε στην ηλικία των 58 ετών από καρκίνο του παγκρέατος)

H.S.: Σημαίνατε πολλά γι’ αυτόν, τι νομίζετε;

v.Fr.: Δεν ξέρω. Τα αισθήματα του δεν ήταν ξεκάθαρα.

H.S.: Ο Pauli σας αφιέρωσε “Το μάθημα πιάνου”. Πως αισθάνεσθε γι’ αυτό;

v.Fr.: Λυπήθηκα πολύ, γιατί η λύση του ονείρου, σε αντίθεση με αυτά που λέει ο κύριος van Erkelens, δεν είναι λύση. Ο Pauli επιστρέφει στην καθαρή κοσμικότητα, η άνιμα λυπημένη παίζει μια μελωδία. Είναι μόνη αντί να είναι σε κάποια σχέση. Το δακτυλίδι που μου προσφέρει εκεί, αιωρείται, και ο δάσκαλος, που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε εαυτό, εξαφανίζεται. Έτσι “Το μάθημα πιάνου” τελειώνει αφήνοντας μεγάλη απογοήτευση. Με λύπησε το όνειρο, όπως και όλη αυτή η υπόθεση. Αν θέλετε να συνοψίσω την σχέση μας: προσπάθησα να τον τραβήξω έξω και δεν τα κατάφερα.

H.S.: Αλλά το θηλυκό ή η άνιμα, έπαιζαν μεγάλο ρόλο στα όνειρα του.

v.Fr.: Ναι. Πάντα ειρωνευόταν το θηλυκό στις προσωπικές του σχέσεις, στα αισθήματα του. Όπως πολλοί διανοούμενοι. Έτσι το θηλυκό ήταν παρόν στα όνειρα του σε υπερβολικό βαθμό.

H.S.: Τι νομίζετε, γιατί ο Pauli εγκατέλειψε την ψυχολογία στις αρχές του 1954, και άρχισε την μελέτη της βιολογίας, όπως και την συζήτηση της εξελικτικής θεωρίας με τον Max Delbrück, ο οποίος είχε αφήσει την φυσική για χάρη της βιολογίας.  Γιατί το έκανε αυτό; Ήταν ένα είδος διαφυγής;

v.Fr.: Κατά την άποψη μου ήταν διαφυγή. Όταν τα πράγματα γίνονταν δύσκολα, εγκατέλειπε την προσπάθεια. Αυτό φαίνεται ήδη από την αρχή. «Δε θέλω ψυχοθεραπεία», ήταν τα πρώτα του λόγια, όταν μου πρότεινε να συζητήσουμε τα όνειρα του. Πάντα έλεγε ότι ότι οι γιουνγκιανοί ήταν βλάκες, και πως η ψυχοθεραπεία δεν είναι το νόημα της ψυχολογίας του Jung. Θα έπρεπε να μεταβληθεί σε φιλοσοφία ή επιστήμη. Πάντα απέκοπτε το προσωπικό στοιχείο. Παραδέχομαι πως η ψυχοθεραπεία είναι ένα αμφιλεγόμενο μέρος της ψυχολογίας. Πρέπει να φωτίσεις τις σκοτεινές γωνιές και τις ανεπάρκειες σου. Και στον Pauli δεν άρεσε αυτή η γωνιά. Μπορεί να είσαι μεγάλος άνδρας στην επιστήμη, και οι προσωπικές σου ανεπάρκειες να παραμένουν κρυμμένες κάτω από το χαλί. Τις ψιθυρίζουν από δω και από κει οι συνάδελφοι σου, αλλά οι ανεπάρκειες δεν υφίστανται επίσημα. Στην ψυχοθεραπεία φυσικά αυτά βγαίνουν στην επιφάνεια.

H.S.: Πως αισθάνεσθε για το γεγονός, ότι ο Pauli δεν συνέχισε το έργο που άρχισε, δηλαδή να γεφυρώσει το κενό μεταξύ ψυχολογίας του βάθους και της κβαντικής φυσικής;

v.Fr.: Δεν είμαι ιεραπόστολος της γιουνγκιανής ψυχολογίας. Έτσι όταν είδα ότι το εγκατέλειψε, είπα, καλά, αυτό ήταν. Άρχισα να βαριέμαι και σκέφτηκα: μπορεί να συζητήσει τα δικά του με τον Delbrück και άλλους βιολόγους. Είχα βαρεθεί και αισθανόμουν ότι ο χρόνος μου ήταν ιδιαίτερα πολύτιμος.

H.S.: Μου ακούγεται λίγο κυνική η δήλωση. Είναι έτσι;

v.Fr.: Ναι. Μπορούμε να το πούμε και έτσι. Τότε φυσικά ήμουν πολύ λυπημένη. Αναπολώντας, νομίζω πως ξόδεψα άσκοπα τον χρόνο μου.

H.S.: Είχατε επενδύσει πολλά;

v.Fr.: Τότε είχα αναλάβει μεγάλο βάρος. Ήταν πολύ κουραστικός συνομιλητής, γιατί ήταν πολύ γρήγορος, βαθύς και έντονος. Συνήθως περπατούσαμε δυο-τρεις ώρες στο δάσος. Και τότε ήμουν εξαντλημένη. Έκανα μεγάλη προσπάθεια. Όταν δεν δουλεύει το πράγμα, απογοητεύεσαι. Σκέφτεσαι: δεν πάει να γα....

H.S.: Και τότε συνεχίσατε εσείς την προσπάθεια γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ ψυχολογίας και φυσικής;

v.Fr.: Τότε ακολούθησα τα ενδιαφέροντα μου. Προσπάθησα να το κάνω η ίδια, αντί να προσπαθώ να πείσω άλλους να το κάνουν.

H.S.: Με ποιο τρόπο νομίζετε ότι πρέπει να συνεχιστεί αυτή η εργασία, και ποιος θα πρέπει να την κάνει;

v.Fr.: Δεν γνωρίζω κάποιον άλλο ελπιδοφόρο νεαρό που θα μπορούσε να συνεχίσει. Πρέπει να υπάρχουν, αλλά δεν ξέρω που είναι. Νομίζω όμως πως το μεγάλο βήμα το έχει ήδη κάνει ο Jung, όταν δημιούργησε την έννοια της συγχρονότητας. Αυτό που πρέπει να γίνει τώρα, είναι η διερεύνηση και επέκταση της προεργασίας αυτής. Είναι σαν μια αστραπιαία διαίσθηση. Τώρα πρέπει να ψάξουμε τις λεπτομέρειες, να ερευνήσουμε το πράγμα εμπειρικά. Αυτό θα μπορούσε να απασχολήσει πολύ κόσμο.

H.S.: Κάποιος φυσικός μου είχε πει, ότι κατά την γνώμη του, το έργο αυτό συνεχίζεται εκεί όπου δυο άνθρωποι αγαπούν ο ένας τον άλλο στα πλαίσια μιας προσωπικής σχέσης. Συμφωνείτε;

v.Fr.: Απολύτως. Γενικά δεν είναι δυνατόν να έχεις εμπειρία του ασυνειδήτου σου χωρίς ετερόφυλο έρωτα, γιατί αυτός είναι που κάνει το ασυνείδητο να εκδηλώνεται. Είναι η πιο ισχυρή εκδήλωση του ασυνειδήτου. Και τότε μπορείς να το διερευνήσεις. Όταν τίποτα δεν συμβαίνει στην ζωή σου, και βρίσκεσαι στην καθημερινή βαρεμάρα, συνήθως δεν δημιουργούνται νέες ιδέες.

H.S.: Ποιος είναι ο τόπος εξατομίκευσης σε μια ερωτική σχέση;

v.Fr.: Σε μια ερωτική σχέση, όπως το έθεσε μια φορά ο Jung, ρισκάρεις τα πάντα. Βάζεις τον εαυτό σου στο τραπέζι, σταματάς το παιχνίδι της δυνάμεως, και την προσπάθεια να εξουσιάσεις ή να κατακτήσεις τον άλλο. Αν επιτύχεις να αγαπήσεις πραγματικά το άλλο πρόσωπο, αν σχετιστείς πραγματικά, τότε συμβαίνουν κάθε είδους θαύματα. Στα πρώτα στάδια όμως, σε καταλαμβάνει μια γενική τύφλωση, ψευδαισθήσεις ή εσφαλμένες προσδοκίες, απογοητεύσεις, επίρριψη ευθυνών στον άλλο. Πρέπει να τα δουλέψεις όλα αυτά. Έτσι γίνεσαι πιο συνειδητός. Δεν είπα ότι είναι εύκολο. Αν δεν αγαπάς τον άλλο σηκώνεσαι και φεύγεις μετά από λίγο. 

H.S.: Και αυτό είναι που έκανε ο Pauli;

v.Fr.: Ναι. Μερικές φορές του έκανα σκηνές, όταν νόμιζα ότι βρίσκεται σε πραγματικά λανθασμένη πορεία. Τότε έκανε αστεία σχόλια, λέγοντας ότι δείχνω πιο όμορφη όταν θυμώνω. Δεν το έπαιρνε στα σοβαρά. Χτυπούσα το χέρι στο τραπέζι και έλεγα: το εννοώ σοβαρά. Είναι επικίνδυνο σημείο. Αλλά αυτός ειρωνευόταν. Είχε μια πατριαρχική στάση προς τις γυναίκες. Οι γυναίκες ήταν πράγματα ευχάριστα, για να παίζεις μαζί τους, όχι να τις παίρνεις στα σοβαρά. Αυτή ήταν μια πραγματική δυσκολία στην υπόθεση αυτή.

H.S.: Στα όνειρα του όμως έπαιρνε το θηλυκό στα σοβαρά.

v.Fr.: Την μορφή της άνιμα, την μορφή της Κινέζας-σοφίας. Αυτήν έπαιρνε στα σοβαρά. Ήταν μια εξισορροπητική μορφή, που προσπαθούσε να του εντυπώσει το θηλυκό. Αλλά ούτε αυτήν πρόσεξε επαρκώς. Για παράδειγμα, στο βιβλίο “Αριθμός και Χρόνος”, δημοσίευσα το όνειρο όπου η Κινέζα λέει, ότι δεν είναι το εξάκτινο αστέρι, αλλά ο χορός, οι βηματισμοί του οποίου σχηματίζουν ένα τετράγωνο, είναι το αληθινό σύμβολο του εαυτού.  Ποτέ δεν το επεξεργάστηκε. Ποτέ δεν άρπαξε αυτές τις εισηγήσεις για να δουλέψει πάνω  τους, όπως μας εκπαίδευσε ο Jung. Αν εγώ η ίδια είχα ένα τέτοιο όνειρο, θα παρακολουθούσα την ιδέα για αρκετές εβδομάδες.

H.S.: Μιλούσατε με τον Jung για τα όνειρα του Pauli;

v.Fr.: Όχι. O Pauli δεν το ήθελε. Ήταν πολύ αστείο. Δεν ξέρω γιατί το είχε πει. Οπότε του είπα, ας το εγκαταλείψουμε. Νομίζω ότι θα το έκανα πίσω από την πλάτη του, εάν δεν καταλάβαινα τα όνειρα του, αλλά τα καταλάβαινα. Λίγο, την εποχή εκείνη.

H.S.: Για ποιο λόγο σταμάτησε η επικοινωνία μεταξύ Jung και Pauli;

v.Fr.: Ο Pauli φοβόταν τον Jung. Τον απέφευγε. Θα μπορούσε να είχε κάνει ψυχανάλυση με τον Jung. Ο Jung θα το έκανε. Αλλά αυτός δεν ήθελε. Ήταν ένα μικρό τρικ. Να μην είναι πολύ καυτό. Να μην καθίσει στην καυτή πολυθρόνα.

H.S.: Τι τον φόβιζε;

v.Fr.: O Pauli φοβόταν το περιεχόμενο των ονείρων του. Φοβόταν να βγάλει τα συμπεράσματα του, από αυτά που έλεγαν τα όνειρα. Του έλεγαν για παράδειγμα ότι πρέπει να υποστηρίξει την γιουνγκιανή ψυχολογία δημοσίως. Και αυτό τον τρόμαζε σαν κόλαση. Αυτό το καταλαβαίνω. Τριγύριζε στους ανώτερους κύκλους της φυσικής. Οι φυσικοί στους κύκλους αυτούς ήταν κυνικοί και είρωνες, και τον ζήλευαν. Εάν έλεγε κάτι για όνειρα και πράγματα μη λογικά, θα τον περιγελούσαν. Και δεν είχε τα κότσια να το κάνει. Αυτό ήταν πραγματικά τραγικό.

H.S.: Θα τον έβγαζαν τρελό;

v.Fr.: Τον ζήλευαν, αυτόν και το βραβείο Nobel που πήρε. Όποτε θα το έκαναν, θα τον περιγελούσαν. Και αυτός το ήξερε. Έτσι φοβόταν. Είναι κατανοητό. Αλλά αυτό εμπόδισε την πορεία.

H.S.: Καταλαβαίνω. Σας ευχαριστώ πολύ. Υπάρχουν άλλες ερωτήσεις;

Philip Engelen (P.E.): Μιλήσατε για κίνδυνο. Ο Pauli δεν είχε αντιληφθεί τον κίνδυνο. Τί είδους κίνδυνο εννοείτε;

v.Fr.: Το ασυνείδητο είναι το πνεύμα της φύσης μέσα στον άνθρωπο. Είναι σαν τον δάσκαλο που περιγράφει ο Pauli στην ενεργητική του φαντασία, ή σαν τον Mercurius. Μπορεί πολύ εύκολα να σε οδηγήσει στο μονοπάτι του κήπου, και να καταλήξεις σε τόπο άγριο ή σε μπελάδες. Απαιτείται μεγάλη τέχνη να τα βγάλεις πέρα με το ασυνείδητο. Γι’ αυτό οι άνθρωποι το φοβούνται...

(Το μαγνητόφωνο χάλασε ξαφνικά)

P.E.: Μπορείτε μήπως να επαναλάβετε την άποψη σας για τους κινδύνους του σύγχρονου κόσμου.

v.Fr.: Δεν μπορώ να επαναλάβω, αλλά θα τα πω διαφορετικά. Λοιπόν, ο Jung είδε ότι ο κίνδυνος ήταν πολύ κοντά. Αλλά ο κίνδυνος τον οποίο βλέπεις κατάμματα δεν είναι τόσο άσχημος όσο αυτός τον οποίο αγνοείς. Χρησιμοποιούσε πάντα μια παρομοίωση. Αν αγνοείς τον ιό της πανώλης, διασπείρεται σαν τρελός. Αν τον κοιτάξεις όμως, κάτι μπορεί να κάνεις για να τον αντιμετωπίσεις. Ήθελε λοιπόν, η ανθρωπότητα να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο. Και για τον λόγο αυτό έφτιαξε μια τόσο πολύχρωμη ζωγραφιά. Ήθελε να σοκάρει το κοινό, γιατί ο καθένας μιλά για κίνδυνο, και μετά παίρνει ένα φλυντζάνι τσάι και δεν κάνει τίποτα.

P.E.: Πιστεύετε ότι η γιουνγκιανή ψυχολογία έχει την απάντηση στον κίνδυνο του σημερινού κόσμου;

v.Fr.: Κατά την γνώμη μου, ναι. Η μόνη δυνατή απάντηση είναι η αλλαγή συμπεριφοράς. Και μια ριζική αλλαγή συμπεριφοράς δεν έρχεται χωρίς σοκ.

P.E.: Τί είδους αλλαγή;

v.Fr.: Να σταματήσει η μόλυνση του περιβάλλοντος, η υπερβολική χρήση της τεχνολογίας και ο διανοητισμός. Να πάρουμε στα σοβαρά τα ηθικά προβλήματα. Η επιστήμη σήμερα είναι εντελώς ανήθικη. Και η βιομηχανία επίσης. Να αλλάξουμε το σύστημα της οικονομίας μας, την πολιτική μας στάση, να βρούμε τον δρόμο που οδηγεί πίσω στην θρησκευτική στάση προς την ζωή, προς μια πιο απλή ζωή. Και ούτω καθ’ εξής.

P.E.: Τι εννοείτε όταν λέτε θρησκευτική στάση;

v.Fr.: Το να ξέρεις ότι είσαι ένας ψύλλος μέσα σε ένα άγνωστο σύμπαν, και ότι πρέπει να σέβεσαι πλήρως και να λατρεύεις τις δυνάμεις που σε δημιούργησαν και που σε κατευθύνουν από μέσα.

P.E.: Σημαίνει αυτό μια αναβίωση της Εκκλησίας;

v.Fr.: Όχι απαραίτητα. Η θρησκευτικότητα είναι πολύ πιο πλατιά από ένα θεσμό. Ο πρωτόγονος άνθρωπος που λατρεύει ένα δέντρο δεν είναι μέλος της Εκκλησίας, αλλά είναι θρησκευόμενος.

P.E.: Ο σύγχρονος κόσμος δεν είναι θρησκευόμενος;

v.Fr.: Όχι. Νομίζουν ότι μπορούν να τα βάλουν όλα στο τσεπάκι τους. Και αν έρθει κάτι επικίνδυνο, το μόνο που κάνουν είναι να συγκαλέσουν μια επιτροπή να το μελετήσει, και μετά το βάζουν στην δική μας τσέπη. Δωρίζουν κάποια εκατομμύρια δολάρια για την έρευνα και νομίζουν ότι αυτή θα λύσει το πρόβλημα. Ποτέ δεν το λύνει.

P.E.: Σας ευχαριστώ πάρα πολύ γι’ αυτήν την συνέντευξη.

Σημείωση του εκδότη: Η συνέντευξη εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Yearbook of the Dutch Interdisciplinary Society for Analytical Psychology, 13 (1997) 67-75. Αργότερα στο Harvest. Journal of Jungian Studies, Vol.48 No. 2, 2002. Την εποχή που έλαβε χώρα η συνέντευξη η Marie-Louise von Franz ήταν ήδη πολύ άρρωστη. Η φωνή της ήταν πολύ αδύναμη. Έτσι ήταν πολύ δύσκολο να γίνει η απομαγνητοφώνηση. Έγιναν μερικές βελτιώσεις στην γραμματική. Οι ιδιωματικές όμως παρεκκλίσεις διατηρήθηκαν (αφορά το αγγλικό κείμενο).

Μετάφραση Πέτρος

Αμέθυστος

Η επίδραση αρχετυπικών ιδεών στον σχηματισμό φυσικο-επιστημονικών θεωριών στον Κέπλερ (αυτο-εισήγηση).

Βόλφγκανγκ Πάουλι (Wolfgang Pauli)

Παρ’ όλο που το αντικείμενο της παράδοσης είναι ιστορικό, δεν πραγματεύεται μιαν απαρίθμηση και μόνον επιστημονικο-ιστορικών δεδομένων κι ούτε την εκτίμηση πρωτίστως ενός μεγάλου φυσικού ερευνητή, αλλά τη σαφήνιση συγκεκριμένων απόψεων για τη γέννηση και την ανάπτυξη φυσικο-επιστημονικών εννοιών και θεωριών με τη βοήθεια ενός ιστορικού παραδείγματος.

Σε αντίθεση προς την καθαρά εμπειρική αντίληψη, σύμφωνα με την οποίαν οι φυσικοί νόμοι μπορούν να συναχθούν με βεβαιότητα απ’ το εμπειρικό και μόνον πρακτικά υλικό, έχει ξανατονισθή πρόσφατα από πολλούς φυσικούς ο ρόλος της κατεύθυνσης της προσοχής και της διαίσθησης στις υπερβαίνουσες γενικώς κατά πολύ τη γυμνή εμπειρία, αναγκαίες για τη διατύπωση ενός συστήματος φυσικών νόμων, μιας επιστημονικής δηλαδή θεωρίας, έννοιες και ιδέες. Απ’ τη σκοπιά αυτής της μη καθαρά εμπειρικής αντίληψης γεννιέται τώρα το ερώτημα, ποια να ήταν λοιπόν η γέφυρα, που παρήγαγε μια σχέση (μιαν επαφή) ανάμεσα στις αισθητηριακές απ’ τη μια μεριά αντιλήψεις και τις έννοιες απ’ την άλλην πλευρά. Φαίνεται το πλείστον ικανοποιητικό, να εισάγουμε σ’ αυτό το σημείο το αίτημα μιας διαφεύγουσας απ’ την ελεύθερη βούλησή μας τάξης του κόσμου (Kosmos), που είναι διαφορετική απ’ τον κόσμο των φαινομένων. Είτε μιλάει κανείς για «συμμετοχή των φυσικών πραγμάτων στις ιδέες» είτε για μια «συμπεριφορά των μεταφυσικών, αληθινών δηλαδή καθ’ εαυτά πραγμάτων», η σχέση μεταξύ αισθητηριακής αντίληψης και ιδέας μένει μια συνέπεια του γεγονότος, ότι τόσο η ψυχή αυτού που αναγνωρίζει όσο και εκείνο που αναγνωρίσθηκε με την αντίληψη υποτάσσονται σε μιαν αντικειμενικά εσκεμμένη τάξη. Κάθε επιμέρους γνώση αυτής της τάξης στη φύση οδηγεί σε μια διατύπωση δηλώσεων, οι οποίες αφορούν απ’ τη μια μεριά στον κόσμο των φαινομένων, τα υπερβαίνουν όμως απ’ την άλλη, χρησιμοποιώντας «εξιδανικευτικά» γενικές λογικές έννοιες. Το συμβάν της εννόησης της φύσης καθώς και η κατάσταση ευτυχίας, την οποίαν αισθάνεται κατά την εννόηση, τη συνειδητοποίηση δηλαδή μιας νέας γνώσης ο άνθρωπος, φαίνεται συνεπώς να βασίζεται σε μιαν αλληλοκάλυψη προϋπαρχουσών εσωτερικών εικόνων της ανθρώπινης ψυχής (Psyche) με εξωτερικά αντικείμενα και τη συμπεριφορά τους. Αυτή η αντίληψη της φυσικής γνώσης ανάγεται ως γνωστόν στον Πλάτωνα και αντιπροσωπεύεται με πολύ σαφή τρόπο και απ’ τον Κέπλερ. Ο οποίος μιλά στην πραγματικότητα για ιδέες, που είναι προϋπάρχουσες στον Θεό και είχαν συν-δημιουργηθή μέσα στην ψυχή ως το ομοίωμα του Θεού. Αυτές τις αρχικές εικόνες, τις οποίες θα μπορούσε να αντιληφθή με τη βοήθεια ενός έμφυτου ενστίκτου η ψυχή, τις ονομάζει ο Κέπλερ αρχετυπικές . Η συμφωνία με τις εισαχθείσες απ’ τον καθηγ. Γιουνγκ στη σύγχρονη ψυχολογία, λειτουργούσες ως «ένστικτα της παρουσίασης» «αρχικές εικόνες» ή αρχέτυπα είναι πολύ εκτεταμένη. Προσκομίζοντας η σύγχρονη ψυχολογία την απόδειξη, ότι κάθε εννόηση είναι μια μακροχρόνια λειτουργία, που προετοιμάζεται επί πολύ πριν την ορθολογική διατυπωσιμότητα του περιεχομένου της συνείδησης μέσω λειτουργιών στο ασυνείδητο, κατηύθυνε πάλι την προσοχή στην προσυνειδητή, αρχαϊκή βαθμίδα της γνώσης. Στη βαθμίδα αυτή υπάρχουν στη θέση των σαφών εννοιών εικόνες με ισχυρό συγκινησιακό περιεχόμενο (αξία), που δεν διανοούνται, αλλά θεώνται τρόπον τινά απεικονιστικά. Καθόσον είναι αυτές οι εικόνες μια «έκφραση για μια διαισθανθείσα, άγνωστη όμως ακόμα κατάσταση (πραγμάτων)», μπορούν να χαρακτηριστούν σύμφωνα με τον διατυπωμένο απ’ τον καθηγ. Γιουνγκ ορισμό του συμβόλου και ως συμβολικές. Ως διευθετούντες διαχειριστές και πλάστες σ’ αυτόν τον κόσμο των συμβολικών εικόνων, λειτουργούν τα αρχέτυπα ως η αναζητούμενη γέφυρα μεταξύ των αισθητηριακών αντιλήψεων και των ιδεών και είναι συνεπώς μια απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία (γένεση) μιας φυσικο-επιστημονικής θεωρίας. Πρέπει να φυλαχθή ωστόσο κανείς απ’ το να μεταθέση αυτό το a priori (το πρότερο) της γνώσης στη συνείδηση και να το συσχετίση με συγκεκριμένες, ορθολογικά διατυπώσιμες ιδέες.

Ο Johannes Kepler (1571-1630) είναι ιδιαίτερα κατάλληλος για τον σκοπό της απεικόνισης της σχέσης μεταξύ αρχετυπικών ιδεών και φυσικο-επιστημονικών θεωριών, καθώς παριστάνουν οι ιδέες του μιαν ενδιάμεση βαθμίδα μεταξύ της πιο πρώιμης, μαγικο-συμβολικής και της σύγχρονης, ποσοτικο-μαθηματικής περιγραφής της φύσης. Τα σημαντικώτερα συγγράμματά του (αναφερόμενα στη συνέχεια με τους επισυναπτόμενους αριθμούς) είναι:

1) Mysterium Cosmographicum, 1η έκδ. 1596, 2η έκδ. 1621.
2) Ad Vittelionem Paralipomena, 1604.
3) De Stella nova in pede serpentarii, 1606.
4) De motibus stellae Martis, 1609.
5) Tertius interveniens, 1610.
6) Dioptrice, 1611.
7) Harmonices mundi (5 βιβλία), 1619.
8) Epitome astronomiae Copernicanae, 1618 – 1621 .

Θα επισημάνουμε εν συντομία, ότι οι τρεις περίφημοι νόμοι του Κέπλερ για την κίνηση των πλανητών, πάνω στους οποίους στήριξε αμέσως μετά (1687) τη θεωρία του της βαρύτητας ο Νεύτων (Newton), δεν ήταν αυτό, το οποίο έχει αναζητήσει αρχικά ο Κέπλερ. Είναι ένας γνήσιος πνευματικός απόγονος των Πυθαγορείων, που είχε γοητευτή απ’ την παλαιά ιδέα της μουσικής των σφαιρών και που αναζητούσε παντού αρμονικές αναλογίες, στις οποίες είχε τοποθετηθή γι’ αυτόν όλη η ωραιότητα. Στις ύψιστες αξίες ανήκει γι’ αυτόν η γεωμετρία, της οποίας οι προτάσεις (οι αρχές) «υφίστανται απ’ την αιωνιότητα (αιώνια) στο πνεύμα του Θεού». Η βασική αρχή του είναι «Geometria est archetypus pulchritundis mundi» (η γεωμετρία είναι το αρχέτυπο της ωραιότητας του κόσμου).

Μετά από ένα σύντομο βιογραφικό σκίτσο θα σχολιαστή διεξοδικά η ιεραρχική διάταξη των αρχετυπικών ιδεών του Κέπλερ. Στην ύψιστη θέση βρίσκεται η αθέατη τριαδική χριστιανική θεότητα. Η ωραιότερη εικόνα, που παριστάνει την ίδια τη μορφή τού είναι του Θεού, είναι για τον Κέπλερ η τρισδιάστατη σφαίρα. Λέει ήδη στο νεανικό του έργο (1) :

«Το ομοίωμα του τρισυπόστατου Θεού υπάρχει στη σφαίρα, του Πατέρα δηλαδή στο κέντρο, του Υιού στην επιφάνεια και του Αγίου Πνεύματος στη συμμετρία του συσχετισμού μεταξύ σημείου και ενδιάμεσου χώρου (ή περιφέρειας)».

Έχει κατασκευαστή μ’ αυτό μια συνάρτηση της Τριάδος με το τρισδιάστατο του χώρου. Η πορευόμενη απ’ το κέντρο προς την επιφάνεια κίνηση ή εκπόρευση (ακτινοβολία) – μια εικόνα, που επαναλαμβάνεται πάντα σ’ αυτόν σε στενή σύνδεση με τους νεοπλατωνικούς (ιδιαίτερα τον Πλωτίνο) – είναι γι’ αυτόν το σύμβολο της δημιουργίας, ενώ η κυρτωμένη επιφάνεια πρέπει να παριστάνη το αιώνιο Είναι του Θεού. Είμαστε κοντά, στο να συνδέσουμε το πρώτο με την εξωσκόπηση, και το τελευταίο με την ενδοσκόπηση. Αποδεικνύεται από μεταγενέστερα συγγράματά του, ότι θεωρεί ο Κέπλερ ως το αμέσως μετά τις ιδέες στο θεϊκό πνεύμα κατώτερο ομοίωμα του Θεού στον υλικό κόσμο τα ουράνια σώματα με τον ήλιο ως κέντρο, που πραγματοποιούν άλλη μια φορά τη σφαιρική εικόνα της Τριάδος, αν και λιγότερο τέλεια απ’ αυτήν. Ο ήλιος στο κέντρο ως πηγή του φωτός και της θερμότητας και δι’ αυτού της ζωής είναι ιδιαιτέρως κατάλληλος γι’ αυτόν, να περιγράψη τον Θεό-Πατέρα. Η ιδέα αυτής της αναλογίας πρέπει να υποτεθή ως αρχικά διαθέσιμη στον Κέπλερ. Επειδή θεάται τον ήλιο και τους πλανήτες μ’ αυτήν την αρχετυπική εικόνα στο βάθος, πιστεύει με θρησκευτικό πάθος στο ηλιοκεντρικό σύστημα. Αυτή η ηλιοκεντρική πίστη τον παροτρύνει κατόπιν, να αναζητά τους αληθινούς νόμους της αναλογίας της κίνησης των πλανητών ως την αληθινή έκφραση της ωραιότητας της δημιουργίας.

Αναφορικά προς την αργότερα συζητημένη σύγκρουση του Κέπλερ με τον Fludd ως τον εκπρόσωπο της παραδοσιακής αλχημείας είναι σημαντικό, ότι το σύμβολο του Κέπλερ, που έχει κοινή με τον χαρακτηρισθέντα ως μαντάλα απ’ τον καθηγ. Γιουνγκ τύπο τη σφαιρική μορφή, δεν περιέχει κανενός είδους αναφορά σε κάποιον αριθμό τέσσερα ή τετράδα. Συνδέεται ίσως αυτό με την έλλειψη μιας χρονικής συμβολικής στη σφαιρική εικόνα του Κέπλερ. Η ευθύγραμμη, στρεφόμενη μακριά απ’ το κέντρο κίνηση είναι η μοναδική, που περιέχεται στο σύμβολο του Κέπλερ˙ καθόσον συλλαμβάνεται αυτή απ’ την επιφάνεια της σφαίρας, μπορεί να χαρακτηρίση κανείς ως στατικό το σύμβολο. Αφού δεν έχει παρασταθή ποτέ εικονικά μ’αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο η Τριάδα μπροστά στον Κέπλερ και βρίσκεται ο Κέπλερ στην αρχή της φυσικοεπιστημονικής εποχής, μπορούμε να υποθέσουμε, ότι συμβολίζει μια στάση ή ψυχική συμπεριφορά η μαντάλα του, που εκτεινόμενη πολύ πιο πέρα σε σημασία απ’ το πρόσωπα (Person) του Κέπλερ, παράγει (γεννά) εκείνη τη φυσική επιστήμη, που ονομάζουμε σήμερα κλασσική. Από ένα εσωτερικό κέντρο, φαίνεται να κινείται προς τα έξω στον υλικό κόσμο με την έννοια μιας εξωσκόπησης η ψυχή, στον οποίον είναι αυτόματο σύμφωνα με μιαν προθέαση κάθε τι που συμβαίνει, έτσι ώστε να περιβάλη ησυχάζον τρόπον τινά με τις ιδέες του αυτόν τον υλικό κόσμο το πνεύμα.

Η επόμενη βαθμίδα στην ιεραρχική τάξη του Κόσμου (Kosmos) του Κέπλερ είναι οι μοναδικές ψυχές . Αποδίδει όχι μόνο στον άνθρωπο, αλλά, στηριγμένος στη διδασκαλία του Αρχείου (Archeus) του Παράκελσου, και στους πλανήτες μιαν τέτοια μοναδική ψυχή. Αφού έχει χάσει για τους κοπερνικάνους την ιδιαίτερή της θέση η γη, πρέπει να αποδώση και σ’ αυτήν μιαν ψυχή, την anima terrae (ψυχή της γης), ο Κέπλερ. Πρέπει να εκφράζεται και ως διαμορφώνουσα ικανότητα (facultas formatrix) στην ενθύμηση και έχει διανοηθή υπεύθυνη για τα μετεωρικά φαινόμενα. Είναι η μοναδική ψυχή, ως ομοίωμα του Θεού, απ’ τη μια ένα σημείο, απ’ την άλλη ένας κύκλος για τον Κέπλερ: anima est punctum qualitativum (η ψυχή είναι ένα ποιοτικό σημείο). Ποιες λειτουργίες της ψυχής αποδίδονται στο κεντρικό σημείο και ποιες άλλες στον περιφερειακό κύκλο, εξηγείται σε παραθέσεις χωρίων (7). Μ’ αυτήν την εικόνα της ψυχής ως σημείο κι επίσης ως κύκλο συναρτώνται οι ιδιαίτερες απόψεις του Κέπλερ για την αστρολογία (πρβλ. ιδιαιτέρως το 5). Η αιτιολόγηση της αστρολογίας βρίσκεται για τον Κέπλερ στην ικανότητα της μοναδικής ψυχής, να αντιδρά με τη βοήθεια του «ενστίκτου» (“instictus”) σε ορισμένες αρμονικές αναλογίες, που αντιστοιχούν σε ειδικές ορθολογικές κατανομές (διαιρέσεις) του κύκλου. Αναλογικά προς την αίσθηση της ευφωνίας στη μουσική, πρέπει να έχη μιαν ειδική ικανότητα αντίδρασης για τις αναλογίες των γωνιών η ψυχή, τις οποίες σχηματίζουν η μια με την άλλη οι ακτίνες φωτός που φθάνουν απ’ τ’ αστέρια, ιδίως τους πλανήτες, πάνω στη γη. Θέλει να αναγάγη λοιπόν την αστρολογία σε οπτικές αντηχητικές ενέργειες με την έννοια της φυσικοεπιστημονικής αιτιότητας ο Κέπλερ. Αυτή η αντήχηση στηρίζεται πάλι σύμφωνα μ’ αυτόν, στο ότι γνωρίζει για τις αρμονικές αναλογίες η ψυχή, επειδή είναι με τη μορφή του κύκλου ένα ομοίωμα του Θεού. Δεν είναι τ’ αστέρια η αιτία των αστρολογικών επενεργειών κατά τον Κέπλερ, αλλ’ οι μοναδικές ψυχές με την ειδικά επιλεκτική δυνατότητα αντίδρασής τους σε ορισμένες αναλογίες. Καθώς συλλαμβάνει απ’ τη μια τις επιδράσεις του υλικού κόσμου αυτή η δυνατότητα, και βασίζεται απ’ την άλλη σε μιαν απεικόνιση του Θεού, γίνονται αυτές οι μοναδικές ψυχές, η anima terrae και η anima hominis, ουσιαστικοί φορείς της παγκόσμιας αρμονίας (harmonia mundi) στον Κέπλερ.

Οι θεωρήσεις του Κέπλερ για την παγκόσμια αρμονία προκάλεσαν τον αντίλογο του επιφανούς γιατρού και ροδοσταυρίτη Robert Fludd στην Οξφόρδη, που δημοσίευσε ως εκπρόσωπος της παραδοσιακής ερμητικής (αλχημιστικής) φιλοσοφίας μια σφοδρή πολεμική ενάντια στη «Harmonia mundi» του Κέπλερ. Ο πνευματικός «αντίκοσμος», με τον οποίον συγκρούστηκε εδώ ο Κέπλερ, είναι μια αρχαϊκο-μαγική περιγραφή της φύσης, που κορυφώνεται σ’ ένα μετουσιωτικό μυστήριο. Ο Fludd ξεκινά από δυό πολικές (πολικά αντίθετες) βασικές αρχές, την ερχόμενη από επάνω φωτεινή αρχή της μορφής και την ανερχόμενη από κάτω σκοτεινή αρχή της ύλης . Σύμφωνα με την ακριβή συμμετρία τού επάνω και κάτω είναι ο κόσμος το είδωλο (αντικαθρέφτισμα) του αθέατου, τριαδικού Θεού, που αποκαλύπτεται σ’ αυτόν. Ανάμεσα σ’ αυτές τις δυό πολικές δυνάμεις λαμβάνει χώρα ένας μόνιμος αγώνας: από κάτω απ’ τη γη αναπτύσσεται όπως ένα δέντρο η υλική πυραμίδα, όπου η ύλη καθίσταται προς τα επάνω λεπτότερη˙ ταυτόχρονα αναπτύσσεται από επάνω προς τα κάτω με την κορυφή πάνω στη γη η σχηματική (τυπική) πυραμίδα ακριβώς εν είδει ειδώλου προς την υλική. Στο μέσον, τη σφαίρα του ήλιου, όπου ισορροπούν ακριβώς αυτές οι δυό πολικά αντίθετες αρχές, γεννιέται στο μυστήριο του χυμώδους (;) γάμου το infans solaris (παιδί του ήλιου), που παριστάνει ταυτόχρονα την απελευθερωμένη απ’ την ύλη παγκόσμια ψυχή. Στηριγμένες στις αρχαίες πυθαγόρειες ιδέες αποφέρουν στον Fludd οι αναλογίες των μερών (τμημάτων) αυτών των πυραμίδων την παγκόσμια μουσική, όπου παίζουν τα εξής απλά μουσικά διαστήματα τον βασικό ρόλο:

Δισδιαπασών = Διπλή οκτάβα, Proportio quadruple 4 : 1
Διαπασών = Οκτάβα, “ dupla 2 : 1
Διαπέντε = Πέμπτη, “ sesquialtera 3 : 2
Διατεσσάρων = Τετάρτη, “ sesquitertia 4 : 3

Σαφηνίζεται αυτό με πολλά σχήματα.

Επιτέθηκε προφανώς με τόση σφοδρότητα ο Fludd στον Κέπλερ, επειδή αισθάνθηκε, ότι παρ’ όλην την κοινή αφετηρία όμοιων αρχετυπικών ιδεών ήταν ο Κέπλερ το παιδί ενός πνεύματος, που παριστούσε μια σοβαρή απειλή για τον αρχαϊκό, μυστηριακό κόσμο του Fludd. Ενώ ανήκει για τον Κέπλερ στην αντικειμενική επιστήμη αυτό, το οποίο έχει αποδειχθή ποσοτικά μαθηματικά, έχει για τον Fludd μόνον εκείνο μιαν αντικειμενική σημασία, το οποίο συνδέεται άμεσα με τα αλχημιστικά ή ροδοσταυρικά μυστήρια. Γι’ αυτό απορρίπτει τις παρασταθείσες με τα «Διαγράμματα» (“Diagrammata”) του Κέπλερ ποσότητες ως «βρώμικη ουσία» και αναγνωρίζει μόνον τα ιερογλυφικά του σχήματα ( “picturae”, “aenigmata” ) ως αληθινή συμβολική έκφραση της «εσωτερικής φύσης» της παγκόσμιας αρμονίας. Καταμαρτυρά επίσης στον Κέπλερ, ότι έχει μεταθέσει (μετατοπίσει) πολύ ισχυρά την παγκόσμια αρμονία στο υποκείμενο, και την έχει αφαιρέσει έτσι απ’ τον υλικό κόσμο, αντί να την αφήση στην κοιμώμενη στην ύλη anima mundi. Απέναντι σ’ αυτό αντιπροσωπεύει σαφώς ο Κέπλερ τη σύγχρονη άποψη, ότι η ψυχή τού αναγνωρίζοντος ανθρώπου υπάρχει στη φύση.

Έχει κανείς γενικώς την εντύπωση, ότι ο Fludd βρίσκεται συνεχώς εν αδίκω, όπου αναμιγνύεται σε μιαν αστρονομική ή φυσική συζήτηση. Φαίνεται ωστόσο πως έχει η πολεμική μεταξύ Fludd και Κέπλερ και για τους σύγχρονους σημασία. Μια σημαντική νύξη περιέχει π.χ. η εγερθείσα ενάντια στον Κέπλερ μομφή του Fludd «με εξαναγκάζεις, να υπερασπιστώ το κύρος του Quaternium (τετραγώνου) – cogis me ad defendam dignitatem quaternarii». Αυτό είναι για τους σύγχρονους ένα σύμβολο για μιαν πληρότητα του βιώματος , που δεν είναι δυνατή εντός του φυσικοεπιστημονικού τρόπου παρατήρησης, και στην οποίαν υπερτερεί η αρχαϊκή άποψη, που αποπειράται να εκφράση και τις συγκινήσεις και αισθηματικές αποτιμήσεις της ψυχής με τις συμβολικές της εικόνες, απέναντι στην επιστημονική άποψη.

Θα δοκιμάσουμε να συνδέσουμε στο τέλος αυτήν την εμφανισθείσα στον 17ον αιώνα προβληματική με την υπάρχουσα γενικώς σήμερα επιθυμία για μια μεγαλύτερη ενότητα της κοσμοθεωρίας μας. Θα προτείνουμε κατ’ αρχάς, να λάβουμε υπ’ όψιν τη σημασία της επιστημονικής βαθμίδας της γνώσης για το γίγνεσθαι των επιστημονικών ιδεών, παραβάλλοντας στην αναζήτηση των φυσικοεπιστημονικών γνώσεων προς τα έξω μιαν αναζήτηση αυτών των γνώσεων προς τα μέσα. Ενώ έχει η πρώτη ως αντικείμενο την προσαρμογή των γνώσεών μας στα εξωτερικά αντικείμενα, θά ’πρεπε να αποκαλύπτη η τελευταία τις αρχετυπικές εικόνες που προκάλεσαν τη γένεση των επιστημονικών μας εννοιών. Θα μπορούσε (θα ήταν επιτρεπτό) να επιτευχθή μόνο μέσω και των δυό ερευνητικών κατευθύνσεων μια πληρότητα της εννόησης.

Θα επισημανθή κατόπιν, ότι η σύγχρονη μικροφυσική έχει οδηγήσει στο να κατέχουμε μεν σήμερα φυσικές επιστήμες, καμμιάν όμως φυσικο-επιστημονική κοσμοθεωρία. Θα μπορούσε όμως να διευκολυνθή έτσι, ακριβώς μια πρόοδος στην κατεύθυνση προς μιαν ενοποιημένη γενική κοσμοθεωρία, στην οποίαν οι φυσικές επιστήμες είναι μόνον ένα μέρος. Η σύγχρονη κβαντοφυσική έχει δηλαδή ξαναπροσεγγίση την τετραγωνική άποψη, η οποία αντιπαρατέθηκε πολεμικά τον 17ον αιώνα στην αναφυόμενη φυσική επιστήμη, καθ’ όσον λαμβάνει υπ’ όψιν με ικανοποιητικώτερο τρόπο τον ρόλο του παρατηρητή εντός της φυσικής, απ’ ό,τι η κλασσική φυσική. Σε αντίθεση προς τον «αποσπασμένο παρατηρητή» της τελευταίας, αξιώνει η πρώτη μιαν ανεξέλεγκτη αλληλεπίδραση μεταξύ παρατηρητή ή μέσου παρατήρησης και παρατηρούμενου συστήματος σε κάθε μέτρηση, με το οποίο γίνεται ακατόρθωτη η προϋποτιθέμενη προσδιοριστική αντίληψη των φαινομένων στην κλασσική φυσική. Η εκλέγουσα παρατήρηση, που διακόπτει το παρερχόμενο σύμφωνα με προκαθορισμένους κανόνες παιχνίδι, μπορεί να παρομοιαστή σύμφωνα με την άποψη της σύγχρονης φυσικής ως ουσιωδώς μη αυτόματο συμβάν (συμβαίνον) με μια δημιουργία στον μικρόκοσμο ή και με μια μετουσίωση (μεταβολή) με μη προβλεπόμενο αποτέλεσμα.

Ο οδηγών σε θρησκευτικό μετουσιωτικό βίωμα αντίχτυπος της γνώσης στον γνωρίζοντα, για τον οποίον δίνει εκτός απ’ την αλχημεία και η ηλιοκεντρική ιδέα διδακτικά παραδείγματα, υπερβαίνει ωστόσο τις φυσικές επιστήμες και μπορεί να εννοηθή μόνο με σύμβολα, που εκφράζουν τόσο εικονικά τη συγκινησιακή, αισθηματική πλευρά του βιώματος, ενώ βρίσκονται και σε ζωντανή σχέση προς τη συνολική γνώση της εποχής και προς την πραγματική λειτουργία της γνώσης. Επειδή έχει αποξενωθή ακριβώς η εποχή μας απ’ τη δυνατότητα μιας τέτοιας συμβολικής, θα μπορούσε να έχη ιδιαίτερο ενδιαφέρον, να ανατρέξουμε σε μιαν άλλην εποχή, στην οποίαν ήταν βέβαια ξένες οι έννοιες της επονομασθείσης κλασσικής από εμάς τώρα επιστημονικής μηχανικής, που μας δίνει όμως τη δυνατότητα, να προσκομίσουμε την απόδειξη για την ύπαρξη συμβόλων με μιαν ταυτόχρονα θρησκευτική και φυσικοεπιστημονική λειτουργία.

Ευχαριστία

Αυτή η αυτο-εισήγηση μιας διάλεξης του Βόλφγκανγκ Πάουλι εκδόθηκε στην Ετήσια Έκθεση 1947/1948 του Ψυχολογικού Ομίλου Ζυρίχης (σ. 37-44), που το διοικητικό του συμβούλιο χορήγησε την έγκριση προς ανατύπωση.

                            Τ Ε Λ Ο Σ

Mετάφραση : Σταύρος Νικολαΐδης

Αμέθυστος