ሌይሽመናይሲስ

ሌይሽመናይሲስ
Classification and external resources
Cutaneous leishmaniasis in the hand of a Central American adult
ICD-10	B55
ICD-9	085
DiseasesDB	3266 29171
MedlinePlus	001386
eMedicine	emerg/296
Patient UK	ሌይሽመናይሲስ
MeSH	D007896

ጃውሳ(cheaters, vagabonds, gangsters, vandalism, thief, Butchers, cannibalisms and Ambush  ማለት ያገኘውን የሚነጥቅ፣ ወንበዴ፣ዘራፊ፣ የሰው ነፍስ ነጣቂ፣ አውሬ ሰው በላ የሚል ትርጉም ይይዛል፡፡ ቃሉ ከአፋርና ከወሎ አከባቢ የተገኘ ሲሆን እጅግ በጣም አሰጠለ ጃውሳ ማለት ሽፍታ፣ ወንበዴ፣ ነጣቂ፣ ቀማኛ፣ በጎደጎደ ምድር በጨፈቀ ዱር እያደባ መንገድ ዐላፊውን እየደበደበ የሚቀማ ወንበዴ ማለት ነው .. ሌይሽመናይሲስ ወይም ሌይመኒዮሲስ፣ ቁንጭር ማለት በሽታ የሚከሰተው በ ፕሮቶዞን  ፓራሳይት  ሌይሽመኒያ በሚባል ዝሪያ እና የሚዛመተውም በተወሰኑ የአሸዋ ዝንብ ዝሪያዎች ንክሻ ነው።  በሽታው በሶስት የተለያዩ መንገዶች ሊታይ ይችላል፦ ኩቴኒየስ፣ ሙኮኩቴኒየስ ወይም የውስጥ አካል ሌይሽመናይሲስ ሊሆን ይችላል።  ኩቴኒየስ የሚባለው በቆዳ ላይ ሽፍታዎችን/ቁስል በመፍጠር የታይ ሲሆን ሙኮኩቴኒየስ ከቆዳ ባሻገር አፍና አፍንጫንም ያቆስላል። የውስጥ አካል ኩቴኒየስ ደግሞ በቆዳ ላይ ሽፍታ ይጀምርና በመቀጠል ትኩሳት ያስከትላል፣ ቀይ የደም ሴል ቁጥርን ይቀንሳል፣ ጣፊያና ጉበተን ያሳብጣል።

በሽታው ሰዎችን የሚይዘው ከ20 ዓይነት በሚበልጡ የ ሌይሽመኒያ ዝሪያዎች አማካየነት ነው።  አጋላጭ ምክንያቶች፦ ድህነት፣ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት፣ የደን መጨፍጨፍ አና የከተሞች መስፋፋት ናቸው።  ሦስቱንም የዚህ በሽታ ዓይነቶች ፓራሳይቱን አጉልቶ በሚያሳይ መሳሪያ/በማይክሮስኮፕ በማየት ማወቅ ይቻላል።  በተጨማሪም፤ ውስጣዊውን በሽታ በደም ናሙና ምርምራ ማወቅ ይቻላል።

ሌይሽመኒያሲስን በተወሰነ ደረጃ ፀረ ተባይ ኬሚካልየተነከረ የአልጋ አጎበር አድርጎ በመተኛት መከላከል ይቻላል።  ሌሎች የመከላከያ እርምጃዎች የአሸዋ ዝንቦችን ለመግደል የሚያስችል የኬሚካል ርጭት ማካሄድና በበሽታው የተያዙ ሰዎች በውቅቱ ህክምና እንዲያገኙ በማድረግ ስርጭቱን መግታት ነው።  የሚያስፈልገው የህክምና ዓይነት የሚወሰነው በሽታው ከምን እንደመጣ፣  በሌይሽመኒያዝሪያና በህመሙ ዓይነት ይወሳናል።  ለውስጣዊ በሽታ ጥቅም ላይ ሊውሉ የሚችሉት የመድኃኒት ዓይነቶች፦ ሊፖሶማል አምፎትሪሲን ቢ, የ ፔንታቫሌንታንቲሞኒያልስ እና ፓሮሞምሲን ውህድ, እና ሚልቴፎሲንናቸው።  ለኩቴኒየስ በሽታ ፓሮሞምሲን፣ ፍሉኮናዞል፣ ወይም ፔንታሚዲን ውጤታማ ሊሆን ይችላል።

በአሁኑ ወቅት 12 ሚሊዮን የመሆኑ ሰዎች በ98 አገሮች  በበሽታው ተጠቅተው ይገኛሉ።  በየዓመቱ 2 ሚሊዮን የሚሆኑ ሰዎእ አዲስ የሚያዙ ሲሆኑ  ከ20 እስከ 50 ሺ የሚሆኑት ደግሞ በየዓመቱ በዚህ ምክንያት ይሞታሉ።  ወደ 200 ሚሊዮን የሚሆን ህዝብ በኢሲያ፣ አፍሪካ፣ ደቡብና መካከለኛ አሜሪካ፣ እንዲሁም ደቡብ አውሮፓ ለበሽታው ተጋላጭ በሆኑ አካባቢዎች ይኖራሉ።  የዓለም ጤና ድርጅት በሽታውን ለማከም በአንዳንድ መድኃኒቶች ላይ የዋጋ ቅናሽ አድርጓል።  በሽታው በሌሎች በርካታ እንስሳት ላይ እንደ ውሾች እና አይጠ መጉጦችላይ ይከሰታል።