Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Ä Ptolemäische Hieroglyphetegscht im Tämpel vo Kom Ombo
Die ägyptische Hieroglyphe si d Schriftzeiche, wo die altägyptischi Schbrooch mit ene gschribe worden isch. S wird zwar mit Bildli gschribe, aber die si numme zum chliinschte Deil Ideogramm (Bildzeiche). Die meischte Hieroglyphe hai Lutwärt und e chliine Deil si Determinative (Dütigszeiche) wo nid uusgschbroche wärde. Numme konsonantischi Lut wärde gschribe—wie die semitische Schproche (Arabisch, Hebräisch usw.) kennt s Ägyptische keini gschribene Vokal. Erst zur Zit vo de Grieche und Römer, wo s Koptische als Volksschbrooch, mit emenä erwiterete griechische Alphabet gschriibe worden isch, sind au Vokaal bruucht worde. Wäge däm isch d Usschbroch vom Altägyptische s Thema vo ville Diskussione under de Ägyptologe und Schbroochwüsseschafter. Die hieroglyphisch Schrift isch sit em Afang vom dritte Johrtuusig v. Chr. bis ins vierte Johrhundert n. Chr. brucht worde.
S klassische Ägyptisch isch mit ungfähr sibehundert Zeichen uscho, in dr Schbootziit under de Römer si s öppe zähmol sovil gsi.[1] Vo dere grosse Zahl chömme a baar Dutzed sehr hüfig vor, drunder d Eikonsonantezeiche in dr Dabelle, wo unde chunnt. Mä chönnt bi dene Zeiche scho fascht an es Alphabet afo dänke, so hüfig wärde si bruucht.
Ä baar Erklärige zu dr Dabelle undedra:
D Lischte vom Gardiner isch vom änglische Ägyptolog Sir Alan Gardiner (1879–1963) zsämmegschtellt worde. Är het die sibehundert Zeiche vo dr klassische ägyptische Schrift in Grubbe iideilt und jedere Grubbe a Buechschtabe gä, vo A bis Z und e zuesätzligi Grubbe Aa. D Iideilig isch gmacht nach däm wo d Hieroglyphe darschtelle, so het s in dr Grubbe A Zeiche wo Manne darschdelle, B Fraue, C Götter usw. Dr Geier, s erschte Zeiche in der Dabelle findete mä denn in dr Grubbe G (Vögel) als erschts Zeiche.
Manuel de Codage, abkürzt MdC, isch es Buech wo Regle feschtleit wie mä die ägyptische Schrifte (hieroglyphisch, hieratisch, demotisch) cha mit latinische Buechschtabe umschriibe, wo vo de Computer verschtande wärde.
Dransliteration isch an Umschriibig vo de gschriibene Lut vo eim Schriftsyschtem in es anders. Es brobiert nit, wie d Dranskription, darzschtelle, wie öbbis uusgschbroche worden isch, zum Bischbil wird dr Name wo uf Dütsch als Tutanchamun dranskribiert wird, noch em MdC als twt anx jmn dransliteriert.
D Behilfsuusschbroch isch wie mänggi Ägyptologe s Altägyptische uusschbräche. S het wohrschinlig nit allzu vil drmit z due wie die alte Ägypter gschwätzt hai und het keinerlei wüsseschaftlige Wärt.
Au wenn s Hieroglyphe git, wo as Vokal umschriibe werde, heisst das nit, ass das Vokalzeiche wäre.
Es Logogramm oder Ideogramm isch es Schriftzeiche, wo für ä bestimmte Begriff schdoht, und dä hüfig bildlig darschdellt. Ä sänkrächte Schdrich under odr näbe dr Hieroglyphe dütet druf hi, ass es sich um ä Logogramm handlet. D Zahl vo de Logogramm isch im Alte Riich am gröschde gsi und isch im Lauf vo dr Ziit chliiner worde, wo die phonetisch Schriibwiis het afo dominiere.
Biischbil vo Logogramm si d Hieroglyphe für ä Begriff Huus,
zeigt än abschdrahierte Grundblan vom enä Huus odr s Logogramm für Bärg
Es git au no ä Zahl vo Hieroglyphe wo mit zwei Konsonante umschriibe wärde und au a baar wo Dreikonsonantezeiche sii. In dr Dabelle wo undedra isch, het s a chliini Uswahl.
Mit Zeiche wie dene in de zwei Dabelle obenoh wird dargschtellt, wie s Wort uusgschbroche wird, d Zeiche in der negschte Dabelle düen d Bedütig vom Wort klarmache. Ä Deil vo de Mehrkonsonantezeiche het meh as ei Uusschbroch. Die wärde mänggisch ergänzt dur s Uusschriibe vom enä Deil oder vo alle Lutwärt:
S Zeiche
cha mit Ab oder mit mHr dransliteriert wärde. Dorum wird s Wort, wo als Ab dransliteriert wird, mit
, als mHr aber mit
gschriibe.
Au wenn nur ei Dransliteration möglig isch, si im Hieroglyphische ä Deil vo de Lutwärt mänggisch ergänzt oder verdopplet worde. S Zeiche
wo immer als mn umschriibe wird, wird mänggisch as
As Bischbil wie dr Determinativ funktioniert, hets in dr Dabelle undedra vier Wörter, wo mit der Haas- und dr Wasserhieroglyphe gschriibe wärde, und wo d Bedütig numme dank em Determinativ klar wird:
hieroglyphischi Schrift
MdC Umschrift
Wortbedütig
S Objekt vo dr Determinativ Hieroglyphe
Bedütige vom Determinativ
wn
ufmache
Düüre
Düüre, Iigang u.ä.; ufmache
wn(j)
bressiere
Bei wo laufe
Bewegig
wn
Fehler; Schuld
Schbatz, o.ä.
schlecht, bös, unzuelänglig u.ä.; öbbis schlechts, obbis böses etc.
Hieroglyphisch cha vo links nach rächts, wie au vo rächts nach linggs gschriibe wärde. Mä gseht d Schriibrichtig am liichtischte an de Dier- und Menschezeiche: wenn si nach linggs luege, liist mä vo linggs nach rächts, wenn si in der andere Richtig luege, vo rächts nach linggs, zum Underschiid vom hieratische, won ä ägyptischi Kursivschrift isch, wo immer vo rächts nach linggs gschriibe worde isch. In de Särg si Hieroglyphe mänggisch in dr vercherte Richtig gschribe worde, d.h au wenn d Zeiche nach linggs orientiert gsi si, isch dr Tegscht vo rächts nach linggs gläse worde. In keine vo den altägyptische Schrifte gits Abschtänd oder Satzzeiche zwüsche de Wörter oder Sätz, usser in Gedicht, wo Ziilenändi mänggisch markiert wärde.
D Eschtetik isch wichtig gsi, wie sich das für wichtige Sache wie königlichi Broklamatione oder Hymne an Götter ghört. In woogrecht gschriibene Tegscht hai si dorum gärn d Ziilen usgfüllt in dr Höchi, indem si zwei Zeiche eins über em andere gschriibe hai; as Bischbil lueg in dr Dabelle obedra, wie d Haasehieroglyphe (dransliteriert wn) über em Zeiche für Wasser (dransliteriert n) schtoht. Gläse wird z erscht s obere und denn s undere Zeiche, im Bischbil z erscht wn und denn n. In sänkrächt Gschribenem hai si sich dr Wiiti vo dr Schpalte abasst und zwei hochi, dünni Zeiche nebenenander gschriibe. Wenn s nit guet ins Schriftbild basst het, hai si au Zeiche wo nit sehr wichtig gsi si zum dr Tegscht z verschtoh, eifach uusglo oder ihri Reiefolg verchert. Si hai au d Grössi vo de Zeiche em Ruum wo si müesse usfülle, aabasst.
Än einzelne Schtrich noch änere Hieroglyphe macht us dere ä Logogramm
– MdC Umschriibig pr, mit dr Bedütig "Huus"
– MdC Umschriibig ra, mit dr Bedütig "Sunne"
D Mehrzahl cha dur ä Verdreifachig vo dr Hieroglyphe oder dur drei Schtrich won erä folge dargschtellt wärde, oder dur s Verdreifache vom Determinativ.
– MdC Umschriibig nfr.w, mit dr Bedütig "Fundament". D Huus Hieroglyphe am Schluss dütet druf hi, ass es sich um öbbis handlet wo mit Bautem zdue het.
– MdC Umschriibig nfr.w, mit dr Bedütig "Rekrute". S Wort "Rekrut" ändet mit dr Chind Hieroglyphe. Es goot do, wörtlig, um die guete, junge Lüt.
Dr Dual (d Zweiform wie si au die semitische Schbrooche kenne) wird dur d Verdoppelig vo dr Hieroglyphe oder dur zwei Schtrich won erä folge adüted:
oder
– MdC Umschriibig pr.wj mit dr Bedütig "zwei Hüüser"
Königsnäme wärde in erä sogenannte Kartusche gschriibe (D Darschtellig vo de Kartusche uf dr Wikipedia isch nit die bescht. Sie sötte unde au zue si). D Näme Ptolemäus und Kleopatra hai im Champollion ghulfe d Hieroglyphe z entziffere:
– MdC Umschriibig ptwAlmjjs, Ptolemäus
– MdC Umschriibig qrwjwApdrA.t, Kleopatra
Ä baar Sache si interessant am ägyptische Name vo dr Kleopatra: D Ägypter hai s Geierzeiche, umschriibe as A mänggisch bruucht in Fremdwörter für zm zeige ass do a Vokal schtoht. S Brotzeiche wo als wiiblige Wortändig am Schluss vom Name schtoht, wird as t umschriibe, aber zur Ziit vo de Ptolemäer isch s scho lang nümme usgschbroche worde. S Altägyptische het eigendlig nit zwüschem 'r' und em 'l' Lut underschiide.
In Personename oder Redewändige, won ä Name vom enä Gott iischliesse, wird dä am Aafang gschriibe, au wenn er erscht am Schluss gsait wird
– MdC Umschriibig mn-xpr-ra, Mencheperre, ein vo de Näme vom Pharao Tutmoses III. S Sunnezeiche
(ra) am Afang vom Name isch au dr Name vom Sunnegott Ra. Im Name wird s aber erscht am Ändi gsait.
Än Usschnitt us em Papyrus vom Ani, ä Dotebuech, wo mit kursive Hieroglyphe gschriiben isch.
D Hieroglypheschrift isch, wie dr Name scho sait, ä heiligi Schrift gsi, au wenn mä eigentlig alles äso hätt chönne schriibe. In Tämpel, uff königliche Monument und in Greber–und mänggisch sogar in Greber vo gwöhnlige Schtärblige–si Schriftzeiche in Schtei iigmeisslet worde mit ville Detai und denn au no aagmolt worde. In Greber wo nit ganz äso düür cho si, het mä Hieroglyphe diräkt uf d Wand ufzeichnet mit weniger Sorgfalt. Am schnällschte het me d Hieroglyphe chönne schriibe, wenn mä kursiv gschriibe het. Kursivi Hieroglyphe findet mä sit em früeche Middlere Riich (2000-1800 v. Chr.) in religiöse und medizinische Tegscht, in und uf de Holzsärg und in de Dotebüecher, wo de Verschtorbene im Neue Riich (1570-1070 v. Chr.) mit ins Grab ge worde si. Vo dr Dritte Zwüscheziit (1070-747 v. Chr.) a het s Hieratische die kursive Hieroglyphe fascht ganz verdrängt.[2]
Kursivi Hieroglyphe si nit s Gliiche wie die hieratische Schriftzeiche, au wenn a Deil drvo genau wie im Hieratische usgseht. Hieratisch isch im Ganze vil kursiver, wird sehr vil me verbunde gschriibe und het deilwiis eigeni Zeiche, wo graphisch wenig oder nüt mit dä Hieroglyphen wo mit ihne korreschbondiere, z due hai. Die kursive Hieroglyphe chönne au, nit wie s Hieratische, in beide Richtige gschriibe wärde.[3]
↑Antonio Loprieno, Ancient Egyptian; A Linguistic Introduction, Cambridge University Press, 1995 p.12
↑H. Brunner, Hermann Kees, Ägyptische Schrift und Sprache, Brill 1973 ,ISBN 90-04-03777-2, p.46.
↑Davies, William Vivian. 1990. "Egyptian Hieroglyphs". In Reading the Past: Ancient Writing from Cuneiform to the Alphabet, London: British Museum Press. 74–135.
