Ööstriichisch-Ungarische Ussgliich

De Begrìff Ööstriichisch-Ungarische Ussgliich (ùf Ungarisch (Osztrák-magyar) kiegyezés) fasst d'Verhandlige ùn Abchomme zwüsche Ungarn ùn em Oberhaupt vùm Huus Habsburg, em Franz Joseph I., zämme. Fǜr Ungarn hät säll hauptsächlig vier Gsetz bedüttet, die sìn am 20. Mèrz 1867 vù de Ungarische Nationalversammlig, wùù e Monet devoor bildet worre-n-isch, aaerkännt worre. Fǜr d'Gültigkeit isch abber e Züestìmmig vùm Franz Joseph I. nootwändig gsìì, wùù ìm Gegezùùg vù de Ungare verlangt hät, dass si en zùm Chönig chröne. D'Chrönig hät am 8. Juli 1867 ìn de Mátyás-Chirch z Buda (hǜtt Budapest) stattgfunde; sinni Frau Elisabeth isch als reini Geeste au chröönt worre. Am 28. Juli 1867 hät de Franz Joseph d'Gsetz vùm Ussgliich akzeptiert, wùùdurch di Ööstriichisch-Ungarischi Monarchi entstande-n-isch. Sälli Monarchi hät's bìs zùm Änd vùm Èrschte Wältchrieg gee.

Voorgschicht

De Franz Joseph I.

De Ferenc Deák

Ungreimtheite zwüsche de Indrässe vù Ööstriich ùn Ungarn hät's zùm èrschte Mool 1848/49 gee, wùù di Ungarischi Rèvolution ussbroche-n-isch. Di ungarische Wìderständler sìn vù de ööstriichische Soldate mìt de Understǜtzig vùm rùssische Zaar nìdergschlaa worre ùn hän ihri Waffe am 13. August 1849 z Világos abglègt. D'Zitt, wùù doo drùf gfolgt isch, wird „Neoabsolutismùs“ gnännt.

Dää isch bräägt vù Nötigung ùn Rache am ungarische Volch vù ööstriichischer Sitte, zèrscht under de Schräckenshèrrschaft vùm von Haynau (1849-51), deno under sinnem Noochfolger Alexander Bach (1851-59), wùù de Zendralisierigsbrozäss gfördert hät. Es hät Ǜbberwachig durch de Staat ùn Zensur gee ùn obwohl de Franz Joseph e baar Errungeschafte vù de Ungare ìn de Rèvolution (Abschaffig vù me-ne Deil Stüre) akzeptiert hät, hät d'Wirtschaft kei nännenswärti Entwìcklig zeigt.

De Franz Joseph hät iigseh, dass er die Verhältnìss nìt hät chönne halte, ùn hät de Bach abgsetzt. Er hät jetz versüecht, d'Züeständ z verbessere; e èrschte Schrìtt hät doodebii s Oktoberdiplom daargstellt, wùù am 20. Oktober 1860 usegee worre-n-isch ùn d'Rùckchèhr vù de ungarische Nationalversammlig züegloo hät. Gfolgt isch am 26. Feebruar 1861 s Feebruarpatänt; des hät e Chammere voorgseh, wùù hät solle ǜbber de regionale Regierige stoh, di ungarischi Nationalversammlig hät's abber abglehnt. Deno hät de Franz Joseph e Ǜbbergangslösig iigfiehrt mìt em Schmerling (1861-65) als Ùsseminister. Under sinner Hand hät sich d'Situation entspannt ùn de ungarisch Adel hät sinni Glägeheit gseh zùm handle. An Oostere 1865 hät de Ferenc Deák d'Bereitschaft zù Verhandlige bekanntgee; de Franz Joseph hät de Schmerling abgsetzt ùn d'Verhandlige ùfgnùù. De Düttsch Chrieg ùn di demìt verbundeni Nìderlaag vù Ööstriich gege Preuße hän d'Position vù Ööstriich gschwächt ùn doodemìt zù de Usebildig vùm Ussgliich biidrage.

Ìnhalt

Di èrschti Sitte vù de Verdreeg

De Chrieg hät d'Verhandlige bschleunigt ùn bìs Sùmmer 1867 sìn d'Abchomme festglègt gsìì. De Franz Joseph isch vù neuem chröönt worre ùn hät de Gyula Andrássy zùm Ùsseminister ernännt ùn em de Ùfdraag gee, e Regierig z organisiere. Zwaar isch Ungarn durch de Ussgliich nìt völlig unabhängig vù Ööstriich gsìì, es isch abber e Kumbromìss gfunde worre.

Doo di wichtigste Pünkt vùm Abchomme:

• De Ministerbräsidänt wird vùm Chönig ernännt.
• Ungarn wird bìs ùf zwei Beriich (Ùssebolitik ùn Militär iischließlig Finanzbolitik, wùù mìt denne beide Beriich ìn Verbindig stoht) unabhängig.
• De Franz Joseph isch s Oberhaupt vùm Militär.
• Fǜr einzelni Beriich wèrre gmeinsami Inschtitutione iigrichtet (Ùssebolitik, Verdeidigung, Finanzwese).
• All Johr wird e Sìtzig vù de beide Regierige iiberüefe zùm di gmeinsame Aaglägeheite reegle (jee eimool z Wien ùn z Budapest).
• Zwüsche de beide Länder wird e Zoll errichtet.
• Es wird e gmeinsaams Zahligsmìttel iigfiehrt (Chrone).
• Ǜbber d'Bschlǜss wird alli zeh Johr neu debattiert.

Nooch dèrre Regelig vù de Verhältnìss zwüsche Ööstriich ùn Ungarn isch au s Thema vù de eethnische Minderheite ìnnerhalb vù Ungarn ùfchùù:

• Au mìt Kroatie wird e Ussgliich abgschlosse; s kroatisch Parlamänt entscheidet unabhängig vùm ungarische. Ìnnerhalb vùm kroatische Territoriùm isch d'Regierig selbständig.
• De Gsetzvoorschlaag vùm József Eötvös:
  • Grund- ùn Mìttelschüele wèrre iigrichtet,
  • bi'me-ne gnüeg große Aadeil an de Bevölcherig wird dem sinni Sprooch aagwändet ùn
  • de Minderheite wird e gwǜssi kulturälli Fräiheit züegsichert.

Folge

Näbe de ìnnebolitische Unabhängigkeit vù Ungarn ùn der Autonomii vù Kroatie hät de ööstriichisch-ungarisch Ussgliich au fǜr rund 50 rèlativ frììdligi Johr gsorgt. Er hät di Ööstriichisch-Ungarischi Monarchi vürebrocht, wùù sich Ungarn wirtschaftlig viil witterentwìckelt hät.

Der Uusgliich zwüschend Ungarn und Kroatie hät aber nöd würkli funktioniert, und überhaupt isch Ungarn i sim Innere starch zäntralistisch gsii und hät ali Minderheite wele assimiliere.

Mit de Ziit händ au d Tscheche und Pole en Uusgliich mit Ööschtriich gwünscht, aber dèè isch nie zstand choo.

Literatur

• Graf Julius Andrassy: Ungarns Ausgleich mit Österreich vom Jahre 1867. Leipzig, 1897
• Der österreichisch-ungarische Ausgleich von 1867, herausgegeben vom Forschungsinstitut für den Donauraum, 1967
• Der österreichisch-ungarische Ausgleich von 1867, Buchreihe der Südostdeutschen Historischen Kommission 20, 1968
• Gordon C. Craig: Geschichte Europas 1815–1980. Vom Wiener Kongress bis zur Gegenwart. München, 1995 (S. 174–176)
• Historisches Geschehen im Spiegel der Gegenwart, Österreich-Ungarn 1867–1967, Institut für Österreichkunde, 1970

Weblink

• Chrönig vom Chaiser Franz Joseph I. zum ungarische Chönig in dr östriichische Presse (Österreichische Nationalbibliothek)
• István Bibó: Deformierter ungarischer Charakter, ungarische Geschichte auf Irrwegen (Analyse vom ungarische Staatswisseschaftler István Bibó über d Konsequenze vom Uusgliich 1867 für dr wittere Verlauf vo dr ungarische Gschicht; PDF-Datei; 318 kB)

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Kiegyezés“ vu de ungarische Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.