Malirych

S mittelalterli Rych Mali (uf Mandinka: Manden Kurufa) isch s grescht weschtafrikanisch Rych vu dr Gschicht gsii.

Vermueteti Uusdehnig vum Malirych im 13. Johrhundert

Staatsvolk sin d Malinke („Lyt vu Mali“) gsii, un di wichtigscht Quäll vum Wohlstand isch dr Goldhandel gsii. In syne Gränze het uugfehr em hitige Mali entsproche. In syre greschte Uusdehnig isch s Malirych aber wyt driber uuse vum Atlantischen Ozean bis zum Gebirg vum Aïr im Zäntrum vum Niger gange.

Quällelag

Wel s z Mail wie in fascht allne afrikanische Rych langi Zyt kai Tradition vu dr Gschichtsschrybig im oobeländische Sinn gee het, isch d Iberliferig dur mindligi Verzellige wytergee wore. Anderi Quälle lige mit dr Aagabe vu arabische Geografe un Hischtoriker vor, wu si uf Bricht vu berberische un arabische Händler un malische Mekka-Pilger gstitzt ghaa hän. In dr Kolonialzyt isch d Gschicht vum mittelalterlige Malirych zum erschte Mol dur Quällestudie sistematisch ufgschafft wore.

Grindig vum Malirych

Noch em andalusischen Geograf al-Bakrī isch um 1050 e Chenig vu Malal Muslim wore. Dr muslimisch Hischtoriker un Geograf vum 12. Johrhundert, al-Idrisi, het derzue gschribe, ass Malal vylmol s Zyyl vu Sklavejeger gsii sei. No 1200 het dr Sumanguru Kanté, Chenig vu dr Sosso, iber d Mandinka gherrscht. Dr Sumanguru het s Rych vu Ghana eroberet, wu in dr 2. Helfti vum 11. Johrhundert dur d Almoraviden yygnuu un islamisiert woren isch, un syterhär verfallen isch. In dr erschte Helfti vum 13. Johrhundert isch s zuen ere Expansion vum muslimische Malal-Rych chuu, wu bis zum Niger-Seebiet (sidweschtli vu Timbuktu) no Sidweschte gangen isch. Anne 1235 isch dr Leebe-Chenig Sundiata Keïta gege dr Sumanguru ufgstande. Unterstitzt vu Druppe vum Chlaichenig vu Mema isch dr Heerfierer am Oberlauf vum Niger gege dr Sosso-Chenig marschiert. Är het iber sälle in dr Schlacht vu Kirina gsiigt, het syni Herrschaftsattribute´ ibernuu un s Mali-Noofolgrych vum muslimische Malal grindet. Derno het er au dr nerdlige Dail vum Rych eroberet, het au dert d Sosso verdribe un dodermit Mali au zum Noofolgrych vu Ghana gmacht. 1255 isch dr Sundiata Keita gstorbe. Vu 1285 bis 1300 isch dr Sakura as Usurpator uf dr Droon chuu, isch aber yain vu dr erfolgrychschter Herrscher vum Rych wore. Unter ihm isch s Rych iber Timbuktu uuse bis uf Gao uusdehnt wore. As umsichtig un mächtig het vu 1342 bis 1360 sy Droonfolger, dr Mansa Suleyman gulte. Dodriber het dr Forschigsraisende Ibn Battuta brichtet. Derno sin verschwänderischi un schwachi Chenig chuu, wu ab 1388 zum Nidergang vum Rych gfiert hän. Di iberliferet Chenigslischt vum Hischtoriker un Bolitiker Ibn Chaldūn bricht aber um des Zyt ab.

Pilgerfahrte vu dr Maliherrscher uf Mekka

Dr Herrscher Mansa Musa vu Mali (Katalanische Wältatlas, 1375)

Um 1200 het s di erscht Pilgerfahrt vun eme Mandinke-Firscht uf Mekka gee. Dr Noofolger vum Sundiata, Wali Keïta, het die chenne unternee ohni ass er im Sahel het mieße dur e Territorium vun eme Nochbarstaat. Am Aafang vum 14. Johrhundert isch au dr Mansa Sakura, e „Klient vu dr Chenig vu Mali“, wu schyns nit zue dr Keïta ghert het, uf Mekka ufbroche. Di wichtigscht Pilgerfahrt vu allne weschtafrikanische Chenig het aber dr Mansa Musa anne 1324 unternuu. Die het em no dr Bricht vum al-Umari in dr islamische Wält großes Aasää brocht. Mehreri egyptischi Chronischte hän brichtet, ass dur d Yychaif vum Chenig vu Mali eso vyl Gold uf dr Määrt vu Kairo chuu isch, ass dr Goldbryys drastisch aabegheit isch. Dr Bryyssturz mueß no modärne Noorächnige bi uugfehr 25 % gläge syy. Au soll dr Mansa Musa no sym Haddsch uf Mekka dr Bau vu dr Djinger-ber-Moschee z Timbuktu veraalosst haa, was em Islam in dr Region Ufdrib gee.

Bricht vum Ibn Battuta un em Ibn Chaldun

Wu dr Ibn Battuta 1352 bis 1353 dur s Malirych graist isch, het mittlerwyli em Mansa Musa sy Brueder Mansa Sulayman gherrscht. Dr Ibn Battuta het dr Yydruck ghaa, ass scho um die Zyt d Yywohner vum Land dief vum Islam bregt gsii sin. D Yywohner vu dr Hauptstadt Niani hebe regelmäßig fimfmol am Dag bättet, si sin zahlrych bi dr islamische Fescht derby gsii, Eltere hän große Wärt druf glait, ass ihri Chinder dr Koran uuswändig glehrt hän, Rächtsstryt sin dailwys vor dr Kadi greglet wore un nit vu dr bolitische Autoritete. Dernäbe het s aber au Bryych gee, wu ne glaibige Muslim wie dr Ibn Battuta schockiert ghaa hän: Sklavinne hän ihre Herr ganz ohni Chlaider dient un si eso au in dr Effetligkait erschine; zum Grueß vor em Chenig hän si d Lyt Äsche uf s Haupt gsrait, ebis, wu noch em muslimische Verständnis nume gegeniber Gott aagmässen isch, nit aber eme Mäsch; grotesk un uuaagmässe sin em au d Bryyslieder zue Ehre vum Chenig vorchuu, wu d Barde aigeartig aaglait ufdrätte sin. Ainewäg isch dr Islam im Malirych vu dr stedtische Bevelkerig scho um d Mitti vum 14. Jahrhunderts mit großer Aadailnahm un Hiigab praktiziert wore. Wie dr Ibn Battuta derzue globt het, hän im gsamte Machtberaich vu dr Keïta fridligi un gsichereti Verhältnis gherrscht. Noch em Ibn Battuta het au dr Hischtoriker Ibn Chaldun 1394 wärtvolli Nochrichteiber dr Ufstiig, d Expansion un un Aafäng vum Verfall vum Malirych gliferet. No syne Aagabe un däne vum al-Umari isch s Malirych in dr Zyt vu syre greschte Macht im Oschte bis an s Gebirg vum Air gange.

S Malirych gheit uusenander

Am Änd vum 14. Jahrhundert hän si erschti Verfallserschynige im Mailirych zaigt. Hauptgrund doderfir sin di dinaschtische Konflikt gsii, wu dr Ibn Chaldun dervu brichtet: Innerhalb vu 30 Johr hän sechs Chenig gherrscht – e Suhn vum Sulayman, drei Noochuu vum Musa, en Usurpator un e Noochuu vum Sundiata us dr Linie vu sym Suhn Wali. Derzue isch d De-facto-Herrschaft vun eme mächtige Amtsdreger chuu, wu fir e Zyt dr rächtmäßig Chenig gfange gnuu un an syre Stell d Macht uusgiebt het. Um 1400 hän si Jarra un Gao vum Rych glest, 1433 hän d Keïta mieße Timbuktu ufgee. Im nämlige Johr hän Tuareg d Kontroll iber Timbuktu un Walata gwunne. D Provinz Mema im Seebiet vum Niger un d Handelsstadt Djenné hän unter em Druck vum expandierende Songhairych um d Mitti vum 15. Johrhundert nimi chenne ghalte wäre. Di nerdlige Rychsdail sin verlore gange, au Massina isch 1450 abgheit, wu d Mossi dertaane firidrunge sin. Anne 1480 hän si derzue au Walata blinderet. No vor 1500 isch Tekrur sälschtändig wore un s Malirych isch nume no us em Chärnbiet un dr Provinzen um d Fliss Gambia un Casamance bstande.

Dr Nidergang vum große Malirych wird indiräkt dur d Portugiese bstetigt. No ihre Chundschaftsraise z Senegambie het e große Malichenig naime im Innere vum Land gherrscht. Däm sin zwar d Mandinka-Chenig am Gambia untertan gsii, är het aber zruggzoge am Oberlauf vum Niger´residiert. Scho lang het er d Kontroll iber dr transsaharanische Goldhandel verlore ghaa. Um 1600 hän si di sidweschtlige Biet vu Mali glest.

Literatur

• Ralf A. Austen (Hrsg.): In Search of Sunjata. Bloomington 1999.
• François-Xavier Fauvelle: Das goldene Rhinozeros. Afrika im Mittelalter. C.H. Beck, München 2017.
• Dierk Lange: Ancient Kingdoms of West Afrika. Dettelbach 2004.
• Nehemia Levtzion: Ancient Ghana and Mali. London 1973.
• Nehemia Levtzion, John Hopkins: Corpus of Early Arabic Sources for West African History. Cambridge 1981.
• Madina Ly Tall: L’empire du Mali. Dakar 1977.
• Rudolf Fischer: Gold, Salz und Sklaven. Die Geschichte der grossen Sudanreiche Gana, Mali und Son Ghau. Edition Erdmann, Stuttgart 1986, ISBN 3-522-65010-7.

Weblinks

 Commons: Malirych – Sammlig vo Multimediadateie

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Malireich“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.