Gaan na inhoud

Veroudering

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
'n Ouma en haar kleinkind tydens Nouruz in Koerdistan, Iran.
Deel van ’n reeks oor
Menslike groei
en ontwikkeling
Beeld van ’n fetus in die baarmoeder
Stadiums
Sigoot  • Embrio  • Fetus
 • Baba  • Peuter
 • Kind  • Adolessent  • Volwassene
Biologiese mylpale
Bevrugting  • Swangerskap  • Geboorte  • Taalverwerwing  • Puberteit  • Menopouse  • Veroudering  • Dood
Ontwikkeling en menslike sielkunde
Kind  • Volwassenheid  • Moraal
s • b • w

Veroudering is die proses van ouer word. Die term verwys hoofsaaklik na mense, baie ander diere en swamme, terwyl bakterieë, meerjarige plante en sommige eenvoudige diere potensieel onsterflik is.[1]

By die mens verteenwoordig dit die stelselmatige ophoping van veranderings,[2] wat fisiek, sielkundig en sosiaal kan wees.[3][4] Reaksietyd kan byvoorbeeld met veroudering stadiger raak, terwyl herinneringe en algemene kennis kan toeneem. Veroudering is die grootste bekende risikofaktor vir die meeste menslike siektes: kanker, Alzheimersiekte, diabetes, hartbloedvatsiektes, beroerte en talle ander.[5][6] Van die rofweg 150 000 sterftes wat elke dag wêreldwyd voorkom, is sowat twee derdes verwant aan ouderdom.

Huidige verouderingsteorieë word toegeskryf aan die skadekonsep, waar die ophoping van skade (soos DNS-oksidasie) kan veroorsaak dat biologiese stelsels ingee, of aan die geprogrammeerde verouderingskonsep, waar die interne prosesse (epigenetiese onderhoud soos DNS-metilering)[7][8] inherent veroudering kan veroorsaak.

Veroudering teenoor onsterflikheid

[wysig | wysig bron]

Mense en lede van ander spesies, veral diere, verouder en gaan dood. Swamme kan ook verouder.[9] In teenstelling daarmee kan baie spesies as moontlik onsterflik beskou word: Bakterieë verdeel byvoorbeeld om dogterselle te produseer, aarbeiplante groei lopers om klone van hulleself te skep en diere in die genus Hydra het 'n herlewingsvermoë wat voorkom dat hulle van ouderdom doodgaan.

Vroeë lewe op Aarde, wat minstens 3,7 miljard jaar gelede begin het,[10] was enkelsellige organismes (organismes wat net uit een sel bestaan, in teenstelling met meersellige organismes, wat uit talle selle bestaan). Sulke organismes (prokariote, alge, ensovoorts) vermeerder deur die verdeling in dogterselle. Hulle verouder nie en is dus potensiaal onsterflik onder gunstige toestande.[11][12]

Veroudering en sterflikheid van die individuele organisme het moontlik geraak met die evolusie van seksuele voortplanting,[13] wat begin het met die opkoms van die koninkryke Fungi/Animalia sowat 'n miljard jaar gelede en die ontwikkeling van saadplante 320 miljoen jaar gelede.

Die seksuele organisme kon hierna van sy genetiese materiaal oordra om nuwe individue te produseer en self misbaar word met betrekking tot die oorlewing van die spesie.[13]

Die onsterflike Hydra, 'n verwant van die jellievis.

Dié klassieke biologiese idee is egter onlangs op sy kop gekeer met die ontdekking dat die bakterie E. coli in onderskeidbare dogterselle kan verdeel. Dit het die teoretiese moontlikheid daargestel dat "ouderdomsklasse" onder baterieë kan bestaan.[14]

Selfs in mense en ander sterflike spesies is daar selle met die moontlikheid van onsterflikheid: spesifieke kankerselle[15] en stamselle soos kiemselle (wat eier- en spermselle vervaardig).[16] In kunsmatige kloning kan moederselle tot embriostatus verjong word en dan gebruik word om nuwe weefsel of 'n dier te skep sonder dat hulle ouer word.[17]

Ouer mense se groter neuse en ore word soms toegeskryf aan die voortgesette groei van kraakbeen, maar die oorsaak is waarskynliker swaartekrag.[18]

Tekens

[wysig | wysig bron]

Die meeste mense ondervind 'n paar tipiese verouderingsimptome gedurende hul leeftyd:

  • Tieners verloor ’n jong kind se vermoë om hoëfrekwensieklanke bo 20 kHz te hoor.[19]
  • Plooie ontwikkel, veral op dele wat aan die son blootgestel word (soos die gesig).[20]
  • Nadat vroulike vrugbaarheid in die middel 20's ’n hoogtepunt bereik het, neem dit stadig af.[21]
  • Ná 30 jaar neem die menslike liggaamsmassa af.[22]
  • Spiere reageer minder op oefening of besering, en verlies aan spiermassa en -krag is algemeen.[23]
  • ’n Groter risiko kom by mense bo 35 voor dat die krag in die siliêre spier (die kringspier van die straalvormige liggaam in die oog) afneem, wat kan lei tot probleme om op nabye voorwerpe te fokus (versiendheid).[24][25] Die meeste mense ondervind versiendheid teen 45 tot 50 jaar.[26]
  • Om en by 50 jaar begin hare grys word.[27] Omtrent 30% tot 50% van mans[28] en ’n kwart van vroue[29] begin hare op dele van die kop verloor.
  • Menopouse kom tussen gemiddeld 44 en 58 jaar voor.[30]
  • In die ouderdomsgroep 60 tot 64 styg die voorkoms van osteoartritis tot 53%. Net 20% rapporteer egter op dié ouderdom stremmende osteoartritis.[31]
  • Amper die helfte van mense bo 75 jaar ervaar gehoorverlies, wat gesproke kommunikasie kan belemmer.[32]
  • Teen 80-jarige ouderdom het meer as die helfte van Amerikaners ’n katarak.[33]
  • Tingerigheid, ’n gevolg van ’n afname in krag, fisieke aktiwiteit en energie, raak 25% van mense ouer as 85.[34][35]
  • Arteriosklerose word as ’n ouderdomsiekte geklassifiseer.[36] Dit lei tot hartbloedvatsiektes (soos beroerte en hartaanvalle),[37] wat wêreldwyd die algemeenste oorsaak van die dood is.[38] Die veroudering van are veroorsaak ’n verlies aan elastisiteit en veroorsaak ’n styfheid van die liggaam se bloedvatnetwerk.[36]
’n Vergelyking tussen ’n brein wat normaalweg verouder het (links) en ’n brein wat deur Alzheimersiekte aangetas is (regs).

Demensie kom algemeen by ouer mense voor.[39] Sowat 3% van mense tussen 65 en 74, 19% tussen 75 en 84, en byna die helfte van mense ouer as 85 jaar het demensie.[40] Die spektrum wissel van ligte kognitiewe belemmering tot die neurodegeneratiewe siektes Alzheimersiekte, serebrovaskulêre siekte, Parkinson se siekte en motorneuronsiekte. Baie soorte geheue neem ook af met die ouderdom, maar nie semantiese geheue (algemene kennis soos woorddefinisies) nie; dié neem toe of bly dieselfde tot laat in ’n mens se lewe.[41] Intelligensie neem ook af, maar die tempo hang af van die soort en kan selfs dieselfde bly en net aan die einde van die leeftyd skielik afneem.

Ouderdom kan sigprobleme meebring en dit bemoeilik nieverbale kommunikasie,[42] wat weer kan lei tot afsondering en moontlik depressie. Dit lyk egter of ouer mense minder aan depressie ly as jonger volwassenes; oor die algemeen verbeter die gemoedstoestand, ondanks ’n afname in fisieke gesondheid.[43] Sigprobleme kan ook deur ander faktore veroosaak word, soos spieragteruitgang[44] en groeisels om die retina.[45]

Veroudering is die grootste risikofaktor vir siektes.[46] Van die rofweg 150 000 mense wat jaarliks wêreldwyd sterf, sterf omtrent twee derdes (100 000 mense per dag) aan ouderdomsverwante siektes. In nywerheidslande is die persentasie hoër, tot 90%.[47][48][49]

Biologiese basis

[wysig | wysig bron]
'n 95-jarige vrou hou 'n vyf maande oue seuntjie vas.

Navorsers begin nou maar eers die biologiese faktore van veroudering verstaan, selfs in relatief eenvoudige organismes met 'n kort leeftyd soos gis.[50] Selfs minder is bekend oor die lewe van soogdiere, deels as gevolg van die langer lewe van selfs klein soogdiere soos die muis (sowat drie jaar).

'n Ideale organisme vir die bestudering van ouderdom is die rondewurm Caenorhabditis elegans, danksy sy kort leeftyd van twee tot drie weke en ons vermoë om genetiese manipulasies toe te pas of geenaktiwiteit met RNS-inmenging te onderdruk, ensovoorts.[51] Die meeste bekende mutasies en RNS-inmengingsteikens wat lewensduur verleng, is eerste in C. elegans ontdek.[52]

Die faktore wat as invloede op biologiese veroudering voorgestel is,[53] val in twee hoofkategorieë: "geprogrammeer" en "skadeverwant".[54] Geprogrammeerde faktore volg 'n biologiese tydskaal, dalk een wat 'n verlenging is van die een wat kindertydgroei en -ontwikkeling reguleer. Dié regulering sou afhang van veranderings in geenuitdrukking wat die stelsel beïnvloed wat verantwoordelik is vir instandhouding-, herstel- en verdedigingsmeganismes. Skadeverwante faktore sluit in interne en omgewingsaanslae op lewende organismes wat op verskillende vlakke ophopende skade aanrig.[54]

Voorkoming en vertraging

[wysig | wysig bron]

Lewenstyl

[wysig | wysig bron]

'n Kaloriebeperking beïnvloed baie diere se lewensduur aansienlik, veral die vermoë om ouderdomsverwante siektes uit te stel of te voorkom.[55] Gewoonlik beteken dit die inname van 60-70% van die kalorieë wat 'n dier normaalweg sou inneem terwyl dit nog genoeg voedingstowwe inkry.[55] In knaagdiere het dit lewensduur tot 50% verleng;[56] 'n soortgelyke invloed is behaal met gis en Drosophila ('n genus vlieë).[55] Geen data daaroor bestaan vir die mens nie,[57] maar verskeie verslae steun beskerming teen ouderdomsverwante siektes.[58][59]

In sy boek How and Why We Age skryf Hayflick kaloriebeperking sal nie vir die mens voordelig wees nie en noem die Baltimore Longitudinal Study of Aging, wat getoon het dat mense wat skraal is nie noodwendig langer lewe nie.[60] Daar is ook ander verwarrende faktore, soos die rookgewoonte, wat beide eetlus demp en lewensduur verkort of massaverlies weens 'n terminale siekte. Soms word ook beweer gematigde oorgewig later in die lewe kan oorlewing bevorder. Dié faktore moet nog uitgeklaar word. Intussen lyk dit of die optimale liggaamsmassa bo 65 jaar ooreenstem met 'n skraler liggaamsmassaindeks van 23 tot 27.[61]

’n Bejaarde vrou.
’n Bejaarde man.

Dit hou ook voordele vir 'n langer lewe in wanneer die inname van proteïene verminder word sonder 'n afname in kalorieë.[62][63] 'n Beperking op proteïene onderdruk twee meganismes wat vermoedelik tot veroudering lei, mTOR en IGF-1.[64]

Die Mediterreense dieet word daarvoor geprys dat dit die gevaar van hartsiektes en 'n vroeë dood beperk.[65][66] Die grootste rede hiervoor blyk 'n hoër inname te wees van groente, vis, vrugte, neute en essensiële vetsure soos olyfolie.[67]

In teenstelling daarmee kan die inname van sekere kossoorte soos suiker, verfynde koolhidrate, alkohol, geprosesseerde vleise en oliegebraaide kos veroudering verhaas.[68]

Die hoeveelheid slaap het ook 'n invloed op langlewendheid. Mense wat die langste lewe, slaap volgens verslae tusssen ses en sewe uur per nag.[69] 'n Gebrek aan slaap (minder as vyf uur per nag) meer as verdubbel die kans op sterfte aan hartbloedvatsiektes. Te veel slaap (meer as nege uur) word ook verbind met 'n verdubbeling in die risiko van sterfte, hoewel nie aan hartbloedvatsiektes nie.[70]

Fisieke oefening kan 'n mense se lewensverwagting verleng.[71] Mense wat matig tot baie oefen, het 'n laer sterftesyfer as mense wat nie fisiek aktief is nie.[72] Die grootste voordele uit oefening word bereik by omtrent 3 500 MET-minute per week.[73] Om byvoorbeeld elke dag 10 minute trappe te klim, 15 minute te stofsuig, 20 minute in die tuin te werk, 20 minute te draf en 25 minute te loop of fiets te ry sal saam sowat 3 000 MET-minute per week wees.[73]

Die vermyding van chroniese spanning (in teenstelling met akute spanning) word in die meeste studies verbind met 'n stadiger verlies van telomere[74] en met 'n afname in vlakke van kortisol (hidrokortisoon). 'n Kortisolvlak wat chronies hoog is, benadeel die immuunstelsel, veroorsaak hartskade/arterosklerose en word verbind met gesigsveroudering, wat weer 'n aanduiding kan wees van 'n toename in swartgalligheid en sterfte.[75] Daar is aanduidings dat eensaamheid 'n groter sterwensgevaar inhou as rook.[76]

Spanning kan verminder word deur sosiale verkeer, spiritualiteit en (meer vir mans as vir vroue) 'n getroude lewe. Dit word alles verbind met langlewendheid.[77][78][79]

Mediese ingryping

[wysig | wysig bron]

'n Paar middels het getoon hulle vertraag veroudering in diere of keer dit om, maar daar is geen bewyse van dié gevolge in mense nie. In 'n oorsig lê Wolf (2021) klem daarop dat 'n paar van dié middels (soos resveratrol, rapamisien en metformien) almal massaverlies veroorsaak, 'n faktor wat "as onbelangrik afgemaak word" in baie publikasies oor veroudering; dit is dus waarskynlik dat die middels net die lewensverkortende uitwerking van obesiteit teenwerk en nie veel kan doen vir iemand met 'n normale liggaamsmassa nie.[80]

In 2015 is die middel metformien getoets vir 'n moontlike vertraging in die veroudering in die wurm C. elegans en die kriek Acheta domesticus.[81] Die uitwerking op gesonde mense is onbekend.[81]

Rapamisien het in 2006 die eerste keer getoon dat dit die lewe in eukariote verleng, in 'n studie van Powers et al. Daarin is bewys 'n klein dosis rapamisien verleng die lewe in gisselle.[82] In 2009 is die lewensduur van muise wat rapamisien ingegee is, met tussen 28% en 38% verleng in die tyd van die studie, of met tussen 9% en 14% oor hulle hele lewensduur. Die proefneming is gedoen op muise vanaf 20 maande, wat ooreenstem met 60 mensejare.[83] Rapamisien het daarna ook in verskeie ander studies bewys dat hulle muise se lewe verleng.[84] Dit word nou getoets op 'n niemenslike primaat (die klouapie).[85]

Die kankergenetikus Ronald A. DePinho en sy kollegas het navorsing op muise gepubliseer waar telomerase-aktiwiteit die eerste keer geneties verwyder is. Toe, nadat die muise voortydig verouder het, is die telomerase-aktiwiteit herstel deur die telomerasiegeen te heraktiveer. Die muise is hierdeur verjong: Krimpende testikels het herstel en die diere het hulle vrugbaarheid herwin. Ander organe soos die lewer en brein het ook herstel. "[Die gevolgtrekking] bied die moontlikheid dat normale menslike veroudering vertraag kan word deur die ensieme te herstel in selle waar dit ophou werk het", sê Ronald DePinho. Die aktivering van telomerase in mense kan egter moontlik die groei van gewasse bevorder.[86]

In 2023 het navorsers by die Sinclair-laboratorium van die Harvard Mediese Skool ou muise verjong deur hulle DNS met geenterapie te herstel.[87] Die muise se selle het die gene in vorme van proteïen omgesit en so is aspekte van veroudering uitgewis.[87]

[wysig | wysig bron]

Sommige navorsingsprojekte is gerig op stadige veroudering en die verlenging van 'n gesonde lewensduur.[88][89] In 1993 het die Yale-gesondheids-en-verouderingstudie[90] op die belangrikheid gewys van fisieke aktiwiteit en gemaan teen negatiewe stereotipes wat ouderdom betref.

Dr. David Snowdon se studie oor veroudering en Alzheimersiekte het baie interessante ontdekkings gedoen oor geheue, die uitwerking van positief uitgedrukte emosies en hoe om 'n langer lewe van beter gehalte te lei.[91]

Die Amerikaanse Nasionale Instituut oor Veroudering befonds tans 'n ingrypingstoetsprogram vir muise.[92] Die program doen paralelle proefnemings by drie internasionaal erkende muisverouderingsentrums.

Verskeie maatskappye en organisasies, soos Google Calico, Human Longevity, Craig Venter, Gero,[93] en Wetenskap vir Lewensverlenging in Rusland[94] het verklaar hulle doel is om veroudering stop te sit of te vertraag.

Pryse bestaan vir die verlenging van die lewensduur van soogdiere. Die Metusalagstigting bied die M-prys aan. Die Palo Alto Longevity Prize van $1 miljoen is onlangs geloods. Dit is daarop gemik om spanne van oor die wêreld aan te moedig om mee te ding in 'n poging om "die kode te kraak" wat ons gesondheid en lewensduur beheer.[95][96]

Gemeenskap en kultuur

[wysig | wysig bron]
Christoffer Wilhelm Eckersberg se voorstelling van die veroudering van die mens.

Verskillende kulture druk ouderdom op verskillende maniere uit. Die ouderdom van ’n mens word gewoonlik getel in volle jare vanaf die geboorte. Ander soorte verdelings is lewenstydperke: kinderjare (ook preadolessensie, adolessensie), vroeë, middel- en laat volwassenheid. Minder formele terme sluit in "voortieners", "tieners", "twintigerjare", "dertigerjare", ensovoorts.

Die meeste regstelsels bepaal spesifieke ouderdomme waarop dit wettig of verpligtend is om sekere goed te doen. Dit sluit in stemgeregtige ouderdom, wettige ouderdom vir alkoholgebruik, instemmingsouderdom, meerderjarigheid, ouderdom van misdaadverantwoordelikheid, troubare ouderdom en verpligte aftreeouderdom. Toegang tot ’n rolprentteater kan byvoorbeeld beperk word tot ’n sekere ouderdom vir ’n spesifieke rolprent. Kinders of bejaardes van ’n sekere ouderdom kan afslag kry op reistariewe. Elke nasie, regerings- en nieregeringsorganisasie het verskillende maniere om ouderdom te klassifiseer. Chronologiese veroudering kan dus verskil van "sosiale veroudering" (kulturele verwagtings van hoe iemand behoort op te tree as hulle ouer word) en biologiese veroudering (mense se fisieke toestand terwyl hulle ouer word).[97]

Ekonomie

[wysig | wysig bron]

Bevolkingsveroudering is die toename in die aantal of die proporsie van ouer mense in die gemeenskap. Dit het drie moontlike oorsake: migrasie, ’n langer lewensverwagting (’n afname in sterfgevalle) en ’n afname in geboortes. Veroudering het ’n aansienlike impak op die gemeenskap. Jong mense het gewoonlik minder wetlike voorregte (as hulle minderjarig is), hulle is meer geneig om op politieke en sosiale veranderings aan te dring, om nuwe tegnologie te ontwikkel en gebruik, en om opvoeding nodig te hê. Ouer mense het ander vereistes van die gemeenskap en regering, soos besit van eiendom en pensioen.[98]

In die 21ste eeu is veroudering een van die grootste bevolkingsneigings.[99] Meer as 11% van die wêreld se huidige bevolking is 60 jaar of ouer en die Verenigde Nasies (VN) se Bevolkingsfonds raam dat dit teen 2050 tot sowat 22% sal styg.[100]

’n Kaart wat mediaanouderdomme vir 2017 aandui.

Veroudering kom voor vanweë ontwikkeling, wat beter voeding, sanitasie, gesondheidsorg, opvoeding en ekonomiese welsyn tot gevolg gehad het. Gevolglik neem vrugbaarheid af en lewensverwagting toe. Die lewensverwagting is in 33 lande hoër as 80 jaar. Veroudering is ’n "wêreldwye verskynsel" wat die vinnigste in ontwikkelende lande toeneem, insluitende dié met groot jong bevolkings, en stel sosiale en ekonomiese uitdagings wat oorkom kan word met "die regte stel beleidsrigtings om individue, families en gemeenskappe toe te rus om hierdie uitdagings te bowe te kom en voordeel daaruit te trek".[101]

Terwyl lewensverwagting styg en geboortes afneem in ontwikkelde lande, styg die mediaanouderdom ook. Volgens die VN vind hierdie proses plaas in feitlik elke land ter wêreld.[102] ’n Stygende mediaanouderdom kan aansienlike sosiale en ekonomiese implikasies inhou, aangesien die werkplek progressief ouer word en die aantal ou werkers en pensioentrekkers toeneem in vergelyking met die jong werkers. Ouer mense het gewoonlik meer geld vir gesondheidsorg nodig as jonger mense en maak aanspraak op pensioen.[103]

Sommige mense het al gesê bevolkingsveroudering het ekonomiese ontwikkeling gestrem.[104] Bewyse dui daarop dat pensioene nie net vir ouer mense voordelig is nie, maar soms vir hele gesinne of families, veral in krisistye wanneer daar ’n werktekort of -verlies in huishoudings kan wees. In ’n studie in 2003 deur die Australiese regering is geraam "vroue tussen 65 en 74 jaar dra A$16 miljard per jaar by tot versorging sonder betaling en welsynwerk. Mans in dieselfde ouderdomsgroep dra nog A$10 miljard per jaar by."[100]

Vanweë die toename van ouer mense in die bevolking sal uitgawes vir gesondheidsorg in die komende dekades bly toeneem relatief tot die ekonomie. Dit is al as ’n negatiewe verskynsel beskou en doeltreffende strategieë soos die verbetering van arbeidsproduktiwiteit moet oorweeg word om die negatiewe gevolge van veroudering teen te werk.[105]

Gesondheidsorg

[wysig | wysig bron]
'n Ouer Russiese vrou lees 'n koerant met 'n vergrootglas.

Met veroudering kom onafwendbare biologiese veranderings wat die risiko van siektes en ongeskiktheid verhoog.[101] Terwyl die uitwerking van 'n verouderende bevolking op die gemeenskap ingewikkeld is, is daar kommer oor die impak van die behoefte aan gesondheidsorg in die lande waar dit voorkom. Die talle voorstelle in geskrifte vir spesifieke ingrypings om die verwagte toename in die behoefte aan langtermynversorging te hanteer kan in vier groepe ingedeel word: die verbetering van stelseloptrede, die herontwerping van dienslewering, steun aan informele versorgers en 'n verskuiwing in demografiese parameters.[106]

Die jaarlikse groei in nasionale gesondheidsuitgawes word egter nie hoofsaaklik deur 'n toename in die behoeftes van verouderende gemeenskappe veroorsaak nie, maar eerder deur 'n hoër inkomste, duurder mediese tegnologie, 'n gebrek aan gesondheidswerkers en 'n asimmetrie tussen verskaffers en pasiënte.[107]

Veroudering verduidelik na raming net 0,2 persentasiepunte van die jaarlikse groei in mediese uitgawes van 4,3% sedert 1970. Daarbenewens het sekere veranderings in die Medicare-stelsel in Amerika daartoe gelei dat ouer mense tussen 1996 en 2000 altesaam 12,5% per jaar minder aan gesondheidsorg bestee het.[108]

Eie indruk van ouderdom

[wysig | wysig bron]

Skoonheidstandaarde verander deur die dekades voortdurend vanweë ’n groter persepsie van estetika.[109] Daarom brei die kosmetiese bedryf uit en word dit geleidelik deel van baie mense se persoonlike sorgroetine. Kosmeseutika ('n kombinasie van kosmetiese en farmaseutiese eienskappe in ’n enkele produk) is tans die vinnigs groeiende skoonheidsbedryf, met meer as $42 miljard wat in 2018 daarin gestort is.[110] Korea is aan die voorpunt van die navorsing oor en ontwikkeling van kosmeseutiese produkte met middels teen veroudering, insluitende bestanddele soos slakafskeidings, botaniese ekstrakte, groentee en rooiginseng.

'n Groep vrolike ouer mans.

Daar is bevind die afskeiding van die gewone tuinslak het antioksidantiese eienskappe, vermenigvuldig velselle en laat ekstrasellulêre proteïene soos kollagaan en fibronektien (belangrike proteïene vir selvermeerdering) toeneem.[111]

Positiewe selfindrukke van veroudering word verbind met beter geestelike en fisieke gesondheid en welsyn.[112] Positiewe selfindrukke van gesondheid is al verbind met beter welsyn en ’n afname in sterftes onder bejaardes.[113][114] Dié gevoel is gewoonlik sterker by mans as by vroue,[114] maar dit is nie in alle studies bevind nie en is dalk net in sekere omstandighede waar.[115]

Wanneer mense ouer word, bly hulle subjektiewe gesondheid relatief stabiel, al verswak hulle objektiewe gesondheid.[116] Dit kan ’n gevolg wees van vergelyking,[117] soos wanneer ouer mense hulle eie gesondheid met dié van ander in hulle ouderdomsgroep vergelyk.[118]

Suksesvolle veroudering

[wysig | wysig bron]

Die begrip "suksesvolle veroudering" kan na die 1950's teruggespoor word en het in die 1980's gewild geraak. Tradisionele definisies daarvan lê klem op die gebrek aan fisieke en kognitiewe gestremdhede.[119] In 1987 het Rowe en Kahn in ’n artikel suksesvolle veroudering beskryf as die betrokkenheid van drie elemente: a) gebrek aan siektes en gestremdhede, b) goeie kognitiewe en fisieke toestand, en c) sosiale en produktiewe betrokkenheid.[120]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Smadent.com (2021). "Age Calculator". Smadent. 2 (1). Besoek op 12 Februarie 2021.
  2. ↑ Bowen RL, Atwood CS (2004). "Living and dying for sex. A theory of aging based on the modulation of cell cycle signaling by reproductive hormones". Gerontology. 50 (5): 265–90. doi:10.1159/000079125. PMID 15331856. S2CID 18109386.
  3. ↑ "Understanding the Dynamics of the Aging Process". National Institute on Aging (in Engels). Besoek op 19 Mei 2021.[dooie skakel]
  4. ↑ Prakash IJ (Oktober 1997). "Women & ageing". The Indian Journal of Medical Research. 106: 396–408. PMID 9361474.
  5. ↑ Ahmed AS, Sheng MH, Wasnik S, Baylink DJ, Lau KW (Februarie 2017). "Effect of aging on stem cells". World Journal of Experimental Medicine. 7 (1): 1–10. doi:10.5493/wjem.v7.i1.1. PMC 5316899. PMID 28261550.
  6. ↑ Renstrom, Joelle (2 Maart 2020). "Is Aging a Disease?". Slate Magazine (in Engels). Besoek op 16 Januarie 2022.
  7. ↑ Ghosh S, Sinha JK, Raghunath M (September 2016). "Epigenomic maintenance through dietary intervention can facilitate DNA repair process to slow down the progress of premature aging". IUBMB Life. 68 (9): 717–21. doi:10.1002/iub.1532. PMID 27364681.
  8. ↑ Miller, Freda D.; Kaplan, David R. (Februarie 2007). "To Die or Not to Die: Neurons and p63". Cell Cycle. 6 (3): 312–317. doi:10.4161/cc.6.3.3795. PMID 17264677. S2CID 24939720.
  9. ↑ Mortimer RK, Johnston JR (Junie 1959). "Life span of individual yeast cells". Nature. 183 (4677): 1751–2. Bibcode:1959Natur.183.1751M. doi:10.1038/1831751a0. hdl:2027/mdp.39015078535278. PMID 13666896. S2CID 4149521.
  10. ↑ Nutman AP, Bennett VC, Friend CR, Van Kranendonk MJ, Chivas AR (September 2016). "Rapid emergence of life shown by discovery of 3,700-million-year-old microbial structures". Nature (Submitted manuscript). 537 (7621): 535–538. Bibcode:2016Natur.537..535N. doi:10.1038/nature19355. PMID 27580034. S2CID 205250494.
  11. ↑ Rose MR (1991). Evolutionary Biology of Aging. New York: Oxford University Press.
  12. ↑ Partridge L, Barton NH (Maart 1993). "Optimality, mutation and the evolution of aging". Nature. 362 (6418): 305–11. Bibcode:1993Natur.362..305P. doi:10.1038/362305a0. PMID 8455716. S2CID 4330925.
  13. ↑ 13,0 13,1 Williams GC (1957). "Pleiotropy, Natural Selection, and the Evolution of Senescence". Evolution. 11 (4): 398–411. doi:10.2307/2406060. JSTOR 2406060.
  14. ↑ Stewart EJ, Madden R, Paul G, Taddei F (Februarie 2005). "Aging and death in an organism that reproduces by morphologically symmetric division". PLOS Biology. 3 (2): e45. doi:10.1371/journal.pbio.0030045. PMC 546039. PMID 15685293.
  15. ↑ Pereira-Smith OM, Ning Y (1992). "Molecular genetic studies of cellular senescence". Experimental Gerontology. 27 (5–6): 519–22. doi:10.1016/0531-5565(92)90006-L. PMID 1426085. S2CID 27839420.
  16. ↑ Forster P, Hohoff C, Dunkelmann B, Schürenkamp M, Pfeiffer H, Neuhuber F, Brinkmann B (Maart 2015). "Elevated germline mutation rate in teenage fathers". Proceedings. Biological Sciences. 282 (1803): 20142898. doi:10.1098/rspb.2014.2898. PMC 4345458. PMID 25694621.
  17. ↑ Wakayama S, Kohda T, Obokata H, Tokoro M, Li C, Terashita Y, et al. (Maart 2013). "Successful serial recloning in the mouse over multiple generations". Cell Stem Cell. 12 (3): 293–7. doi:10.1016/j.stem.2013.01.005. PMID 23472871.
  18. ↑ Moss, S (Julie 2013). "Big ears: they really do grow as we age". The Guardian. MeshID:D000375; OMIM:502000. Besoek op 9 September 2016.
  19. ↑ Rodríguez Valiente A, Trinidad A, García Berrocal JR, Górriz C, Ramírez Camacho R (Augustus 2014). "Extended high-frequency (9-20 kHz) audiometry reference thresholds in 645 healthy subjects". International Journal of Audiology. 53 (8): 531–45. doi:10.3109/14992027.2014.893375. PMID 24749665. S2CID 30960789.
  20. ↑ Thurstan SA, Gibbs NK, Langton AK, Griffiths CE, Watson RE, Sherratt MJ (April 2012). "Chemical consequences of cutaneous photoageing". Chemistry Central Journal. 6 (1): 34. doi:10.1186/1752-153X-6-34. PMC 3410765. PMID 22534143.
  21. ↑ pmhdev (25 Maart 2015). "Infertility: Overview". Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG) – via www.ncbi.nlm.nih.gov. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  22. ↑ Gerasimov IG, Ignatov DY (2004). "Age Dynamics of Body Mass and Human Lifespan". Journal of Evolutionary Biochemistry and Physiology. 40 (3): 343–349. doi:10.1023/B:JOEY.0000042639.72529.e1. S2CID 9070790.
  23. ↑ Ryall JG, Schertzer JD, Lynch GS (Augustus 2008). "Cellular and molecular mechanisms underlying age-related skeletal muscle wasting and weakness". Biogerontology. 9 (4): 213–28. doi:10.1007/s10522-008-9131-0. PMID 18299960. S2CID 8576449.
  24. ↑ "Facts About Presbyopia". Besoek in Oktober 2010: National Eye Institute. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Oktober 2016. Besoek op 11 September 2016.{{cite web}}: AS1-onderhoud: plek (link)
  25. ↑ Weale RA (2003). "Epidemiology of refractive errors and presbyopia". Survey of Ophthalmology. 48 (5): 515–43. doi:10.1016/S0039-6257(03)00086-9. PMID 14499819.
  26. ↑ Truscott RJ (Februarie 2009). "Presbyopia. Emerging from a blur towards an understanding of the molecular basis for this most common eye condition". Experimental Eye Research. 88 (2): 241–7. doi:10.1016/j.exer.2008.07.003. PMID 18675268.
  27. ↑ Pandhi D, Khanna D (2013). "Premature graying of hair". Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology. 79 (5): 641–53. doi:10.4103/0378-6323.116733. PMID 23974581.
  28. ↑ Hamilton JB (Maart 1951). "Patterned loss of hair in man; types and incidence". Annals of the New York Academy of Sciences. 53 (3): 708–28. Bibcode:1951NYASA..53..708H. doi:10.1111/j.1749-6632.1951.tb31971.x. PMID 14819896.
  29. ↑ Vary JC (November 2015). "Selected Disorders of Skin Appendages--Acne, Alopecia, Hyperhidrosis". The Medical Clinics of North America. 99 (6): 1195–211. doi:10.1016/j.mcna.2015.07.003. PMID 26476248.
  30. ↑ Morabia A, Costanza MC (Desember 1998). "International variability in ages at menarche, first livebirth, and menopause. World Health Organization Collaborative Study of Neoplasia and Steroid Contraceptives". American Journal of Epidemiology. 148 (12): 1195–205. doi:10.1093/oxfordjournals.aje.a009609. PMID 9867266.
  31. ↑ Thomas E, Peat G, Croft P (Februarie 2014). "Defining and mapping the person with osteoarthritis for population studies and public health". Rheumatology. 53 (2): 338–45. doi:10.1093/rheumatology/ket346. PMC 3894672. PMID 24173433.
  32. ↑ "Hearing Loss and Older Adults" (Laas bygewerk op 3 Junie 2016). National Institute on Deafness and Other Communication Disorders. 26 Januarie 2016. Besoek op 11 September 2016.
  33. ↑ "Facts About Cataract". September 2015. Besoek op 14 Augustus 2016.
  34. ↑ Fried LP, Tangen CM, Walston J, Newman AB, Hirsch C, Gottdiener J, Seeman T, Tracy R, Kop WJ, Burke G, McBurnie MA (Maart 2001). "Frailty in older adults: evidence for a phenotype". The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences. 56 (3): M146-56. CiteSeerX 10.1.1.456.139. doi:10.1093/gerona/56.3.m146. PMID 11253156.
  35. ↑ Persentasie verkry uit Tabel 2 in Fried et al. 2001
  36. ↑ 36,0 36,1 Wang JC, Bennett M (Julie 2012). "Aging and atherosclerosis: mechanisms, functional consequences, and potential therapeutics for cellular senescence". Circulation Research. 111 (2): 245–59. doi:10.1161/CIRCRESAHA.111.261388. PMID 22773427.
  37. ↑ Herrington W, Lacey B, Sherliker P, Armitage J, Lewington S (Februarie 2016). "Epidemiology of Atherosclerosis and the Potential to Reduce the Global Burden of Atherothrombotic Disease". Circulation Research. 118 (4): 535–46. doi:10.1161/CIRCRESAHA.115.307611. PMID 26892956.
  38. ↑ {https://laysamagazine.com/pdf/heart-disease-stroke-statistics/}[dooie skakel]
  39. ↑ Larson EB, Yaffe K, Langa KM (Desember 2013). "New insights into the dementia epidemic". The New England Journal of Medicine. 369 (24): 2275–7. doi:10.1056/nejmp1311405. PMC 4130738. PMID 24283198.
  40. ↑ Umphred, Darcy (2012). Neurological rehabilitation (6th uitg.). St. Louis, MO: Elsevier Mosby. p. 838. ISBN 978-0-323-07586-2. {{cite book}}: Onbekende parameter |name-list-format= geïgnoreer (hulp)
  41. ↑ Schaie, K. Warner v (2005). Developmental Influences on Adult Intelligence. doi:10.1093/acprof:oso/9780195156737.001.0001. ISBN 978-0-19-515673-7.
  42. ↑ Worrall L, Hickson LM (2003). "Theoretical foundations of communication disability in aging". In Worrall L, Hickson LM (reds.). Communication disability in aging: from prevention to intervention. Clifton Park, NY: Delmar Learning. pp. 32–33.
  43. ↑ Lys R, Belanger E, Phillips SP (April 2019). "Improved mood despite worsening physical health in older adults: Findings from the International Mobility in Aging Study (IMIAS)". PLOS One. 14 (4): e0214988. Bibcode:2019PLoSO..1414988L. doi:10.1371/journal.pone.0214988. PMC 6453471. PMID 30958861.
  44. ↑ Mehta S (September 2015). "Age-Related Macular Degeneration". Primary Care. 42 (3): 377–91. doi:10.1016/j.pop.2015.05.009. PMID 26319344.
  45. ↑ Nussbaum JF, Thompson TL, Robinson JD (1989). "Barriers to conversation". In Nussbaum JF, Thompson TL, Robinson JD (reds.). Communication and aging. New York: Harper & Row. pp. 234–53.
  46. ↑ Belikov AV (Januarie 2019). "Age-related diseases as vicious cycles". Ageing Research Reviews. 49: 11–26. doi:10.1016/j.arr.2018.11.002. PMID 30458244. S2CID 53567141.
  47. ↑ De Grey, Aubrey D.N.J (2007). "Life Span Extension Research and Public Debate: Societal Considerations". Studies in Ethics, Law, and Technology. 1. CiteSeerX 10.1.1.395.745. doi:10.2202/1941-6008.1011.
  48. ↑ Lopez AD, Mathers CD, Ezzati M, Jamison DT, Murray CJ (Mei 2006). "Global and regional burden of disease and risk factors, 2001: systematic analysis of population health data". Lancet. 367 (9524): 1747–57. doi:10.1016/S0140-6736(06)68770-9. PMID 16731270. S2CID 22609505.
  49. ↑ Brunet Lab: Molecular Mechanisms of Longevity and Age Related Diseases. Stanford.edu. Besoek op 11 April 2012.
  50. ↑ Janssens GE, Meinema AC, González J, Wolters JC, Schmidt A, Guryev V, et al. (Desember 2015). "Protein biogenesis machinery is a driver of replicative aging in yeast". eLife. 4: e08527. doi:10.7554/eLife.08527. PMC 4718733. PMID 26422514.
  51. ↑ Wilkinson DS, Taylor RC, Dillin A (2012). "Analysis of Aging". In Rothman JH, Singson A (reds.). Caenorhabditis Elegans: Cell Biology and Physiology. Academic Press. pp. 353–381. ISBN 978-0-12-394620-1.
  52. ↑ Shmookler Reis RJ, Bharill P, Tazearslan C, Ayyadevara S (Oktober 2009). "Extreme-longevity mutations orchestrate silencing of multiple signaling pathways". Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - General Subjects. 1790 (10): 1075–1083. doi:10.1016/j.bbagen.2009.05.011. PMC 2885961. PMID 19465083.
  53. ↑ "Mitochondrial Theory of Aging and Other Aging Theories". 1Vigor. Besoek op 4 Oktober 2013.
  54. ↑ 54,0 54,1 Jin K (Oktober 2010). "Modern Biological Theories of Aging". Aging and Disease. 1 (2): 72–74. PMC 2995895. PMID 21132086.
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 Guarente L, Picard F (Februarie 2005). "Calorie restriction--the SIR2 connection". Cell. 120 (4): 473–82. doi:10.1016/j.cell.2005.01.029. PMID 15734680. S2CID 14245512.
  56. ↑ Agarwal B, Baur JA (Januarie 2011). "Resveratrol and life extension". Annals of the New York Academy of Sciences. 1215 (1): 138–43. Bibcode:2011NYASA1215..138A. doi:10.1111/j.1749-6632.2010.05850.x. PMID 21261652. S2CID 41701458.
  57. ↑ Junnila RK, List EO, Berryman DE, Murrey JW, Kopchick JJ (Junie 2013). "The GH/IGF-1 axis in ageing and longevity". Nature Reviews. Endocrinology. 9 (6): 366–376. doi:10.1038/nrendo.2013.67. PMC 4074016. PMID 23591370.
  58. ↑ Larson-Meyer DE, Newcomer BR, Heilbronn LK, Volaufova J, Smith SR, Alfonso AJ, et al. (Junie 2008). "Effect of 6-month calorie restriction and exercise on serum and liver lipids and markers of liver function". Obesity. 16 (6): 1355–62. doi:10.1038/oby.2008.201. PMC 2748341. PMID 18421281.
  59. ↑ Heilbronn LK, de Jonge L, Frisard MI, DeLany JP, Larson-Meyer DE, Rood J, et al. (April 2006). "Effect of 6-month calorie restriction on biomarkers of longevity, metabolic adaptation, and oxidative stress in overweight individuals: a randomized controlled trial". JAMA. 295 (13): 1539–48. doi:10.1001/jama.295.13.1539. PMC 2692623. PMID 16595757.
  60. ↑ Hayflick L (1994). How and why we age. New York: Ballantine Books. p. 261. ISBN 978-0-345-33918-8. OCLC 29908633.
  61. ↑ Bowman K, Delgado J, Henley WE, Masoli JA, Kos K, Brayne C, et al. (Februarie 2017). "Obesity in Older People With and Without Conditions Associated With Weight Loss: Follow-up of 955,000 Primary Care Patients". The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences. 72 (2): 203–209. doi:10.1093/gerona/glw147. PMC 5233914. PMID 27492450.
  62. ↑ Nakagawa S, Lagisz M, Hector KL, Spencer HG (Junie 2012). "Comparative and meta-analytic insights into life extension via dietary restriction". Aging Cell. 11 (3): 401–9. doi:10.1111/j.1474-9726.2012.00798.x. PMID 22268691. S2CID 19043668.
  63. ↑ Simpson SJ, Raubenheimer D (Oktober 2009). "Macronutrient balance and lifespan". Aging. 1 (10): 875–80. doi:10.18632/aging.100098. PMC 2815731. PMID 20157561.
  64. ↑ Fontana L, Partridge L, Longo VD (April 2010). "Extending healthy life span--from yeast to humans". Science. 328 (5976): 321–6. Bibcode:2010Sci...328..321F. doi:10.1126/science.1172539. PMC 3607354. PMID 20395504.
  65. ↑ Rees K, Takeda A, Martin N, Ellis L, Wijesekara D, Vepa A, et al. (Cochrane Heart Group) (Maart 2019). "Mediterranean-style diet for the primary and secondary prevention of cardiovascular disease". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019 (3): CD009825. doi:10.1002/14651858.CD009825.pub3. PMC 6414510. PMID 30864165.
  66. ↑ Sofi F, Cesari F, Abbate R, Gensini GF, Casini A (September 2008). "Adherence to Mediterranean diet and health status: meta-analysis". BMJ. 337 (sep11 2): a1344. doi:10.1136/bmj.a1344. PMC 2533524. PMID 18786971.
  67. ↑ de Gaetano G (29 Augustus 2016). "Mediterranean diet associated with lower risk of early death in cardiovascular disease patients. European Society of Cardiology". ScienceDaily.
  68. ↑ "5 Foods That Speed Up Aging". US News. 9 Oktober 2020. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2020.
  69. ↑ Rowland R (15 Februarie 2002). "Experts challenge study linking sleep, life span". CNN. Besoek op 29 Oktober 2013.
  70. ↑ Ferrie JE, Shipley MJ, Cappuccio FP, Brunner E, Miller MA, Kumari M, Marmot MG (Desember 2007). "A prospective study of change in sleep duration: associations with mortality in the Whitehall II cohort". Sleep. 30 (12): 1659–66. doi:10.1093/sleep/30.12.1659. PMC 2276139. PMID 18246975.
  71. ↑ Gremeaux V, Gayda M, Lepers R, Sosner P, Juneau M, Nigam A (Desember 2012). "Exercise and longevity". Maturitas. 73 (4): 312–317. doi:10.1016/j.maturitas.2012.09.012. PMID 23063021.
  72. ↑ United States Department of Health And Human Services (1996). Physical activity and health: a report of the Surgeon General. United States Department of Health and Human Services. ISBN 978-1-4289-2794-0.
  73. ↑ 73,0 73,1 Kyu HH, Bachman VF, Alexander LT, Mumford JE, Afshin A, Estep K, et al. (Augustus 2016). "Physical activity and risk of breast cancer, colon cancer, diabetes, ischemic heart disease, and ischemic stroke events: systematic review and dose-response meta-analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". BMJ. 354: i3857. doi:10.1136/bmj.i3857. PMC 4979358. PMID 27510511.
  74. ↑ Notterman DA, Mitchell C (Oktober 2015). "Epigenetics and Understanding the Impact of Social Determinants of Health". Pediatric Clinics of North America (Review). 62 (5): 1227–40. doi:10.1016/j.pcl.2015.05.012. PMC 4555996. PMID 26318949.
  75. ↑ Noordam R, Gunn DA, Tomlin CC, Rozing MP, Maier AB, Slagboom PE, et al. (Oktober 2012). "Cortisol serum levels in familial longevity and perceived age: the Leiden longevity study". Psychoneuroendocrinology. 37 (10): 1669–75. doi:10.1016/j.psyneuen.2012.02.013. PMID 22429748. S2CID 16189194.
  76. ↑ Holt-Lunstad J, Smith TB, Layton JB (Julie 2010). "Social relationships and mortality risk: a meta-analytic review". PLOS Medicine. 7 (7): e1000316. doi:10.1371/journal.pmed.1000316. PMC 2910600. PMID 20668659.
  77. ↑ "Social ties are good for your health". stanford.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 September 2016.
  78. ↑ Koenig HG, King DE, Carson VB (2012). Handbook of religion and health (2nd uitg.). New York: Oxford University Press. p. 476.
  79. ↑ "Married Vs Single: What Science Says Is Better For Your Health". medicaldaily.com. 2 April 2015.
  80. ↑ Wolf AM (Desember 2021). "Rodent diet aids and the fallacy of caloric restriction". Mechanisms of Ageing and Development. 200: 111584. doi:10.1016/j.mad.2021.111584.
  81. ↑ 81,0 81,1 Pryor R, Cabreiro F (November 2015). "Repurposing metformin: an old drug with new tricks in its binding pockets". The Biochemical Journal. 471 (3): 307–22. doi:10.1042/bj20150497. PMC 4613459. PMID 26475449.
  82. ↑ Powers RW, Kaeberlein M, Caldwell SD, Kennedy BK, Fields S (Januarie 2006). "Extension of chronological life span in yeast by decreased TOR pathway signaling". Genes & Development. 20 (2): 174–84. doi:10.1101/gad.1381406. PMC 1356109. PMID 16418483.
  83. ↑ Harrison DE, Strong R, Sharp ZD, Nelson JF, Astle CM, Flurkey K, et al. (Julie 2009). "Rapamycin fed late in life extends lifespan in genetically heterogeneous mice". Nature. 460 (7253): 392–5. Bibcode:2009Natur.460..392H. doi:10.1038/nature08221. PMC 2786175. PMID 19587680.
  84. ↑ Miller RA, Harrison DE, Astle CM, Baur JA, Boyd AR, de Cabo R, et al. (Februarie 2011). "Rapamycin, but not resveratrol or simvastatin, extends life span of genetically heterogeneous mice". The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences. 66 (2): 191–201. doi:10.1093/gerona/glq178. PMC 3021372. PMID 20974732.
  85. ↑ Tardif S, Ross C, Bergman P, Fernandez E, Javors M, Salmon A, et al. (Mei 2015). "Testing efficacy of administration of the antiaging drug rapamycin in a nonhuman primate, the common marmoset". The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences. 70 (5): 577–87. doi:10.1093/gerona/glu101. PMC 4400395. PMID 25038772.
  86. ↑ Callaway E (2010). "Telomerase reverses ageing process". Nature. doi:10.1038/news.2010.635.
  87. ↑ 87,0 87,1 Jordyn Jagolinzer. "Harvard researchers reverse aging in mice". CBS. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Januarie 2023.
  88. ↑ Blagosklonny MV (Maart 2009). "Validation of anti-aging drugs by treating age-related diseases". Aging. 1 (3): 281–8. doi:10.18632/aging.100034. PMC 2806014. PMID 20157517.
  89. ↑ Kogan V, Molodtsov I, Menshikov LI, Shmookler Reis RJ, Fedichev P (Augustus 2015). "Stability analysis of a model gene network links aging, stress resistance, and negligible senescence". Scientific Reports. 5: 13589. arXiv:1408.0463. Bibcode:2015NatSR...513589K. doi:10.1038/srep13589. PMC 4551969. PMID 26316217.
  90. ↑ Cornoni-Huntley J, Ostfeld AM, Taylor JO, Wallace RB, Blazer D, Berkman LF, et al. (Februarie 1993). "Established populations for epidemiologic studies of the elderly: study design and methodology". Aging. 5 (1): 27–37. doi:10.1007/bf03324123. PMID 8481423. S2CID 26861993.
  91. ↑ Danner, Deborah D.; Snowdon, David A.; Friesen, Wallace V. (2001). "Positive emotions in early life and longevity: Findings from the nun study". Journal of Personality and Social Psychology (in Engels). 80 (5): 804–813. doi:10.1037/0022-3514.80.5.804. ISSN 1939-1315. PMID 11374751.
  92. ↑ Miller RA, Harrison DE, Astle CM, Floyd RA, Flurkey K, Hensley KL, et al. (Augustus 2007). "An Aging Interventions Testing Program: study design and interim report". Aging Cell. 6 (4): 565–75. doi:10.1111/j.1474-9726.2007.00311.x. hdl:2027.42/74625. PMID 17578509. S2CID 2409462.
  93. ↑ "Ageing". Gero. Besoek op 4 Februarie 2015.
  94. ↑ "Science for Life Extension". Science against aging foundation. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Februarie 2015. Besoek op 3 Februarie 2015.
  95. ↑ "FAQ". Palo Alto Longevity Prize. Besoek op 1 Oktober 2014.
  96. ↑ Vance A (9 September 2014). "Silicon Valley Investor Backs $1 Million Prize to End Death". Bloomberg Businessweek. Besoek op 1 Oktober 2014.
  97. ↑ Phillips, Judith, Kristine Ajrouch, and Sarah Hillcoat-Nallétamby (2010) Key Concepts in Social Gerontology. SAGE Publications. ISBN 978-1-4462-0428-3. pp. 12–13.
  98. ↑ Vincent JA (Desember 2005). "Understanding generations: political economy and culture in an ageing society". The British Journal of Sociology. 56 (4): 579–99. doi:10.1111/j.1468-4446.2005.00084.x. PMID 16309437. S2CID 1775770.
  99. ↑ "Population Ageing and Development". UNFPA. 2002.
  100. ↑ 100,0 100,1 "Ageing in the Twenty-First Century". UNFPA. 2012.
  101. ↑ 101,0 101,1 "Ageing". unfpa.org. UNFPA – United Nations Population Fund.
  102. ↑ "UN Human Development Report 2005" (PDF). United Nations Development Programme. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 27 Mei 2008. Besoek op 7 Oktober 2010.
  103. ↑ Chosewood, L. Casey. "Safer and Healthier at Any Age: Strategies for an Aging Workforce". NIOSH Science Blog. National Institute for Occupational Safety and Health. Besoek op 6 Augustus 2012.
  104. ↑ Basakha M, Yavari K, Sadeghi H, Naseri A (2015). "Population Aging And Iran's Non-Oil Economic Growth". Payavard Salamat. 9 (2): 131–46.
  105. ↑ Basakha M, Yavari K, Sadeghi H, Naseri A (2014). "Health care cost disease as a threat to Iranian aging society". Journal of Research in Health Sciences. 14 (2): 152–6. PMID 24728752.
  106. ↑ Saltman RB, Dubois HF, Chawla M (2006). "The impact of aging on long-term care in Europe and some potential policy responses". International Journal of Health Services. 36 (4): 719–46. doi:10.2190/AUL1-4LAM-4VNB-3YH0. PMID 17175843. S2CID 45396303.
  107. ↑ Reinhardt UE (2003). "Does the aging of the population really drive the demand for health care?". Health Affairs. 22 (6): 27–39. doi:10.1377/hlthaff.22.6.27. PMID 14649430.
  108. ↑ Meara E, White C, Cutler DM (2004). "Trends in medical spending by age, 1963-2000". Health Affairs. 23 (4): 176–83. doi:10.1377/hlthaff.23.4.176. PMID 15318578.
  109. ↑ Kattimani V, Tiwari RV, Gufran K, Wasan B, Shilpa PH, Khader AA (Maart 2019). "Botulinum Toxin Application in Facial Esthetics and Recent Treatment Indications (2013-2018)". Journal of International Society of Preventive & Community Dentistry. 9 (2): 99–105. doi:10.4103/jispcd.JISPCD_430_18. PMC 6489509. PMID 31058058.
  110. ↑ Juhász ML, Levin MK, Marmur ES (Junie 2018). "The use of natural ingredients in innovative Korean cosmeceuticals". Journal of Cosmetic Dermatology. 17 (3): 305–312. doi:10.1111/jocd.12492. PMID 29363245. S2CID 25982162.
  111. ↑ Juhász ML, Levin MK, Marmur ES (Junie 2018). "The use of natural ingredients in innovative Korean cosmeceuticals". Journal of Cosmetic Dermatology. 17 (3): 305–312. doi:10.1111/jocd.12492. PMID 29363245. S2CID 25982162.
  112. ↑ Sabatini S, Silarova B, Martyr A, Collins R, Ballard C, Anstey KJ, et al. (Augustus 2020). "Associations of Awareness of Age-Related Change With Emotional and Physical Well-being: A Systematic Review and Meta-analysis". The Gerontologist. 60 (6): e477–e490. doi:10.1093/geront/gnz101. PMC 7427487. PMID 31350849.
  113. ↑ Idler EL (2003). "Discussion: Gender Differences in Self-Rated Health, in Mortality, and in the Relationship Between the Two". The Gerontologist. 43 (3): 372–75. doi:10.1093/geront/43.3.372.
  114. ↑ 114,0 114,1 Deeg DJ, Bath PA (Junie 2003). "Self-rated health, gender, and mortality in older persons: introduction to a special section". The Gerontologist. 43 (3): 369–71. doi:10.1093/geront/43.3.369. PMID 12810900.
  115. ↑ Benyamini Y, Blumstein T, Lusky A, Modan B (Junie 2003). "Gender differences in the self-rated health-mortality association: is it poor self-rated health that predicts mortality or excellent self-rated health that predicts survival?". The Gerontologist. 43 (3): 396–405, discussion 372–5. doi:10.1093/geront/43.3.396. PMID 12810904.
  116. ↑ Kunzmann U, Little TD, Smith J (September 2000). "Is age-related stability of subjective well-being a paradox? Cross-sectional and longitudinal evidence from the Berlin Aging Study". Psychology and Aging. 15 (3): 511–26. doi:10.1037/0882-7974.15.3.511. PMID 11014714.
  117. ↑ Heckhausen, Jutta (1999). Developmental Regulation in Adulthood: Age-Normative and Sociostructural Constraints as Adaptive Challenges. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-02713-7. {{cite book}}: Onbekende parameter |name-list-format= geïgnoreer (hulp)
  118. ↑ Sargent-Cox KA, Anstey KJ, Luszcz MA (September 2008). "Determinants of self-rated health items with different points of reference: implications for health measurement of older adults". Journal of Aging and Health. 20 (6): 739–61. doi:10.1177/0898264308321035. PMID 18625760. S2CID 34866893.
  119. ↑ Baltes PB, Baltes MM (1990). "Psychological perspectives on successful aging: The model of selective optimization with compensation". In Baltes PB, Baltes MM (reds.). Successful Aging. pp. 1–34. doi:10.1017/CBO9780511665684.003. ISBN 978-0-511-66568-4.
  120. ↑ Rowe JW, Kahn RL (Julie 1987). "Human aging: usual and successful". Science. 237 (4811): 143–9. Bibcode:1987Sci...237..143R. doi:10.1126/science.3299702. PMID 3299702.

Skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Veroudering&oldid=2687987"