Tsjeggo-Slowakye
| |||||
| |||||
| Leuse: Tsjeggies/Slowaaks: Pravda vítězí (1918–1990) Latyn: Veritas Vincit (1990–1992) (Afrikaans: "Die waarheid heers") | |||||
| Volkslied: Kde domov můj (Tsjeggies vir: "Waar is my tuiste?") Nad Tatrou sa blýska (Slowaaks vir: "Weerlig oor die Tatra") | |||||
 | |||||
| Hoofstad | Praag (Praha) 50°05′N 14°25′O / 50.083°N 14.417°O | ||||
| Taal/Tale | Tsjeggies • Slowaaks • Duits • Hongaars • Jiddisj • Rusyn | ||||
| Regering | Republiek | ||||
| President | |||||
| - 1918–1935 | Tomáš G. Masaryk | ||||
| - 1935–1938 • 1945–1948 | Edvard Beneš | ||||
| - 1938–1939 | Emil Hácha | ||||
| - 1948–1953 | Klement Gottwald | ||||
| - 1953–1957 | Antonín Zápotocký | ||||
| - 1957–1968 | Antonín Novotný | ||||
| - 1968–1975 | Ludvík Svoboda | ||||
| - 1976–1989 | Gustáv Husák | ||||
| - 1989–1992 | Václav Havel | ||||
| Eerste minister | |||||
| - 1918–1919 (eerste) | Karel Kramář | ||||
| - 1992 (laaste) | Jan Stráský | ||||
| Historiese tydperk | 20ste eeu | ||||
| - Eerste Wêreldoorlog | 1914–1918 | ||||
| - Onafhanklikheid | 28 Oktober 1918 | ||||
| - Duitse besetting | 15 Maart 1939 | ||||
| - Bevryding | 9 Mei 1945 | ||||
| - Kommunistiese staatsgreep | 25 Februarie 1948 | ||||
| - Praagse lente | 5 Januarie–21 Augustus 1968 | ||||
| - Ontbinding | 31 Desember 1992 | ||||
| - Stigting van Tsjeggië en Slowakye | 1 Januarie 1993 | ||||
| Oppervlakte | |||||
| - 1921 | 140 446 km2 54 227 sq mi | ||||
| - 1992 | 127 900 km2 49 382 sq mi | ||||
| Bevolking | |||||
| - 1921 skatting | 13 607 385 | ||||
| Digtheid | 96,9 /km² 250,9 /sq mi | ||||
| - 1992 skatting | 15 600 000 | ||||
| Digtheid | 122 /km² 315,9 /sq mi | ||||
| Geldeenheid | Tsjeggo-Slowaakse kroon | ||||
.svg)
Tsjeggo-Slowakye, ook Tsjeggoslowakye (Tsjeggies: Československo, [ˈtʃɛskoslovɛnsko], ; Slowaaks: Česko-Slovensko, [ˈtʃɛskɔslɔʋɛnskɔ]), het tussen 28 Oktober 1918 en 1 Januarie 1993 op die gebied van die huidige republieke Tsjeggië en Slowakye bestaan. Op 1 Januarie 1993 is Tsjeggo-Slowakye in die aparte state Tsjeggië en Slowakye verdeel.
.svg)
Die Sosialistiese Republiek Tsjeggo-Slowakye was 'n federasie wat uit twee dele bestaan het. In die weste was die Tsjeggiese Sosialistiese Republiek, wat die historiese lande Boheme en Morawië omvat, en die Slowaakse Sosialistiese Republiek in die ooste. Die federale hoofstad was Praag. Die land het 'n oppervlakte van 127 876 km², waarvan sowat ’n derde deur woude beslaan is. Wat grondstowwe betref, is veral bruinkool en steenkool van belang.
Algemeen
[wysig | wysig bron]Tsjeggo-Slowakye, amptelik die Sosialistiese Republiek Tsjeggo-Slowakye, was in Sentraal-Europa geleë. Die land het 'n oppervlakte van 127 876 km² beslaan en 'n bevolking van ongeveer 15 miljoen in 1982 gehad. Tydens die Koue Oorlog het Tsjeggo-Slowakye in die noorde aan Pole, in die noordweste aan Oos-Duitsland (Duitse Demokratiese Republiek), in die suidweste aan Wes-Duitsland (Bondsrepubliek Duitsland), in die suide aan Oostenryk en Hongarye, en in die ooste aan die Sowjetunie gegrens. Die langste grens was die met Pole (1 310 km) en die kortste die met die Sowjetunie (98 km).
Landskap
[wysig | wysig bron]Die Tsjeggo-Slowaakse landskap het groot afwisseling getoon. Die westelike deel van die land, Boheme, word deur die geologiese ou Tsjeggiese Massief bepaal. Die bosryke gebergte van hierdie massief omsluit die Tsjeggiese laagvlakte geheel en al.
Die massief kan onderverdeel word in die Adelaars-, die Reuse-, en die Isergebergte. Die Ertsgebergte lê noordwes daarvan en in die weste en suidweste is die bosryke Bohemerwoudgebergte. In die ooste is die skilderagtige Boheems-Morawiese heuwels, wat 'n natuurlike skeiding tussen Morawië en Boheme vorm. Die Tsjeggiese Laagvlakte omsluit talle bekken- en heuwellandskappe.
Langs die Elberivier strek die vrugbare Elbevlakte hom uit. Die ooste van Morawië en die hele Slowakye vorm deel van die Karpate, 'n berggebied wat hoofsaaklik in die Tersiêr ontstaan het. Die Karpate-boog word van die baie ouer Tsjeggiese Massief geskei deur 'n laaglandgebied, wat as die Morawiese Poort bekend staan. Oos van die Morawiese Poort lê die Wes-Karpate, wat bestaan uit 'n reeks kleiner massiewe wat tussen 800 en 1 200 m hoog is, met enkele pieke van tot 1 700 m hoog.
Die hoë Tatra, met die hoogste berg in die voormalige Tsjeggo-Slowakye, Gerlachspits, en die Lae Tatra is gewilde toeriste-aantreklikhede en vorm deel van die Sentraal-Karpate. Tussen die Wes- en Sentraal-Karpate is die Klein en Groot Fatra-gebergte. Suid van die Lae Tatra lê die Slowaakse Ertsgebergte, wat ryk is aan verskeie grondstowwe.
Die bergkettings word deur lang en diep valleie met vinnig vloeiende riviere van mekaar geskei. In die suide van Slowakye, tussen die Donaurivier se linkeroewer en die Karpate, is die Donaulaagland, 'n belangrike landbougebied. Die Donaulaagland word in die weste deur die Klein Karpate onderbreek en gaan oor in die Morawiese Valleie, laagvlaktes langs die Morawa- en die Dyjerivier, 'n syrivier.
In die suidooste van Slowakye is die laagland van Tisza, 'n uitloper van die Groot Hongaarse Laagvlakte. Tsjeggo-Slowakye se belangrikste riviere was die Elbe, Oder, Neiße en Donau en hul takriviere. Die land is arm aan natuurlike mere, maar het talle klein studamme.
Klimaat
[wysig | wysig bron]Die voormalige Tsjeggo-Slowakye lê in 'n gematigde gordel met 'n duidelike wisseling tussen vier seisoene. Die koudste maand is Januarie, wanneer die temperatuur tot benede -10 °C daal, terwyl die warmste maand Julie is, wanneer die temperatuur soms tot bo 30 °C styg. Die neerslag wissel tussen 450 mm en 1 500 mm per jaar. Byna 20% van die jaarlikse neerslag bestaan uit sneeu.
Naam
[wysig | wysig bron]Kort vorm:
- 1918–1920, 1938–1939 en 1990–1992 ook Tsjeggoslowakye
Lang vorm:
- amptelik 1918–1938 en 1945–1960: Tsjeggoslowakiese Republiek (ČSR); tsjeggies en slowaaks Československá republika
- 1918–1920 en 1938–1939 Tsjeggo-Slowakiese Republiek (Č-SR); tsjeggies en slowaaks Česko-Slovenská republika
- 1960–1990 Tsjeggo-Slowaakse Sosialistiese Republiek (ČSSR); tsjeggies en slowaaks Československá socialistická republika
- 1990–1992 Tsjeggiese en Slowaakse Federale Republiek (ČSFR); tsjeggies Česká a Slovenská Federativní Republika; slowaaks Česká a Slovenská Federatívna Republika)
Sport
[wysig | wysig bron]In sport was die Tsjeggo-Slowaakse nasionale sokkerspan een van die die sterkste mededingende spanne en het agt keer aan die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi deelgeneem en twee keer as naaswenner geëindig (in 1934 en 1962). Vir die UEFA Europa-beker kon Tsjeggo-Slowakye drie keer kwalifiseer, die toernooi van 1976 in Joego-Slawië wen en het twee keer (in 1960 en 1980) die derde plek bereik. Tydens die Olimpiese Somerspele 1980 in Moskou kon die Tsjeggo-Slowaakse nasionale sokkerspan die gouemedalje verower.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-68-0, volume 27, bl. 158
- (de) Rüdiger Kipke, Karel Vodička: Abschied von der Tschechoslowakei, Verlag Wissenschaft und Politik, Köln 1993, ISBN 3-8046-8803-9.
- (de) Jörg K. Hoensch: Geschichte der Tschechoslowakei. 3. Auflage, W. Kohlhammer Verlag, Stuttgart 1992.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tsjeggo-Slowakye.- (en) "Czechoslovakia". Encyclopædia Britannica. Besoek op 2 September 2019.
