Gaan na inhoud

Sápmi

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
(Aangestuur vanaf Lapland)
Sápmi
Saami vlag Noorweë Swede Finland Rusland
(In Detail)
Ligging van Lapland
Tale Samies, Noors, Sweeds, Fins, Russies
Bevolking
 - Sami
 - Nie-Sami
- (Jaar)
- (Jaar)
Oppervlak -
Tydsone UTC +1 tot +3
¹ Sluit in dele van Noorweë, Swede, Finland en Rusland onderskeidelik, maar met verskillende grade van outonomie vir die Saami bevolking.
Meerlandskap naby Jokkmokk (Swede)
Wapen van die noorse Lapland
Wapen van die sweedse Lapland
Wapen van die finse Lapland

Sápmi (ook bekend as Lapland) is die gebied wat tradisioneel deur die Sami bewoon word. Dit is geleë in Noord-Europa en sluit in die noordelike dele van Skandinawië en Finland saam met die Kola-skiereiland in Rusland. Slegs 'n minderheid van die Sami beoefen vandag hertboerdery.

Die gebied is histories bekend as Lapland (/ˈlæplənd/), maar hierdie term word deur sommige Samiese mense as aanstootlik beskou, wat die naam van die gebied in hul eie taal verkies, "Sápmi".[1][2]

Met die val van die Sowjetunie en groeiende internasionalisering, word samewerking oor landsgrense al hoe belangriker en bestaande gebied en nasionale grense minder belangrik. Dit geld beide vir die inheemse Sami-bevolking sowel as vir die nie-Sami en Sami-afstammeling meerderheid.

Konflikte

[wysig | wysig bron]

Daar bestaan 'n grens, en sommige voel dat regte (vir hert aanhou en in sommige dele self visvang en jag) 'n groter deel as net Sápmi behoort in te sluit. Vandag se “grens” dateer egter uit die 14-16de eeue toe grondeienaarskap konflikte plaasgevind het. Die daarstel van meer permanente behuising en groter dorpe dateer uit die 16de eeu, en is in plek gestel as gevolg van strategiese verdediging en ekonomiese oorwegings, deur beide Sami-groepe sowel as immigrante uit die suide.

Eienaarskap van grond binne die grense of lidmaatskap van 'n siida (="samewerkingsdorpie") verskaf regte. 'n Verskillende regsopset in Swede sedert die mid-90’s gee regte aan enigiemand om in die omgewing te hengel of jag, iets wat met groot skeptisisme en ontevredenheid onder die siidas begroet is.

Hofverrigtinge was geskiedkundig algemeen en is uit die Sami-oogpunt gemik daarop om grondgebied wat vroeër deur hulle gebruik is terug te eis. Na 'n groot nederlaag in 1996, het een siida 'n borgskap "Rendier Godfather" konsep in plek gestel om fondse in te samel vir verdere hofsgedinge. Hierdie "interne konflikte" is gewoonlik tussen nie-Sami grondeienaars en Rendiereienaars.

Die vraag of die Fjeld's gebied deur die regering of die Sami-bevolking besit word is nog nie beantwoord nie.

Sápmi

[wysig | wysig bron]

Sápmi is 'n naam in die Sami-taal en word gewoonlik in amptelike konteks gebruik om te verwys na Samiregte, terwyl die naam Lapland die Afrikaanse (en Engelse) spelling is vir die Sweedse Lappland. Die Finse term is Lappi en in Noors word na die Samigebied verwys as Finnmark. (Sápmi sluit al die grondgebiede oor al die lande in.) Die naam wat tradisioneel in Latyn gebruik is, is Fenni, maar sedert die 13de eeu het Laponia die woord vervang. Die keuse van name of woorde vir die mense en taal is besig om 'n saak van politiese korrektheid te word, maar provinsies en dorpsgebiede ("counties") dra steeds die ou ("lap") name.

Sami Parlement

[wysig | wysig bron]

Lapland vertoon 'n kenmerkende semi-nasionale identiteit wat oor die grense tussen Noorweë, Swede, Finland en Rusland strek. Daar is egter geen beweging vir totale onafhanklikheid nie. Die Sami Parlemente, wat in Norweë (1989), Swede (1993, en Finland (1996) tot stand gekom het, het baie min politieke invloed, ver van outonomiteit. Hulle is formeel publieke owerhede, onder die Skandinawiese en Finse regerings, maar het demokraties verkose parlementslede. Hulle doelstelling is om hulle te beywer vir die Samikultuur. Die kandidate se verkiesingsbeloftes is gereeld in konflik met die inrigtings se ondergeskiktheid ten opsigte van hulle regerings. Maar as owerhede het hulle 'n mate van invloed oor die regering. Alhoewel soortgelyk aan 'n regeringsstruktuur strewe die parlemente na soewereiniteit.

Rusland neem nie aktief deel aan die erkenning van die Sami-minderhede nie. Swede neem aktief deel as gevolg van twee redes:

  • In die belang van die herkenning van die Sami-minderheid as 'n inheemse volk om hulle te onderskei van ander minderheidsgroepe;
  • Om die Sami-minderheid se invloed te versterk wanneer dit in konflik kom met die Europese meerderheidsdemokrasie stelsel.

Administratiewe verdeling

[wysig | wysig bron]

Sápmi strek oor vier lande, met die belangrikste gebied in die volgende dorpsgebiede of provinsies.

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Rapp, Ole Magnus; Stein, Catherine (8 Februarie 2008). "Samis don't want to be 'Lapps'". Aftenposten. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Junie 2011. Besoek op 3 Oktober 2008.
  2. ↑ Anderson, Myrdene (November 1983). "The Saami People of Lapland: Four Recent Works on the Interplay of History, Ethnicity and Reindeer Pastoralism". Nomadic Peoples. 14 (14): 57–58. JSTOR 43123201.; "The Lapp or Sami people". Yokmok. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Desember 2019. Besoek op 26 Desember 2019. At present, the Scandinavian media use no other term than Sámis. Institutions and the media use the word Sámi. The term "lapp" is considered pejorative.; "Saamis or Lapps". SURI. Besoek op 26 Desember 2019. They call themselves saam´ or saam´lja (on the Kola Peninsula), sabme, sabmelas^ (pl. sabmela at). Other nations have called them Fenn (Finn) and since the 12th century, Lapp (e.g. the form Lop' appears in Old Russian Chronicles at about 1000 AD). The use of the name Saam has been propagated in Russia since the 1920s and in Scandinavia within the last decades. The Saamis themselves consider the name Lapp pejorative.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Sápmi&oldid=2620517"