Kosakke

Moenie verwar word met Kasakke nie.

Die Zaporozje-Kosakke skryf ’n brief aan die Ottomaanse sultan (Ilja Repin, 1891)

Kosakke (Oekraïens: козаки́, kozaki; Russies: казаки́, kazaki; Pools: Kozacy) was oorspronklik lede van demokratiese, halfmilitêre gemeenskappe in die Oekraïne en Suid-Rusland, veral in ylbevolkte gebiede en aan die Don- en die Dnjepr-rivier. Hulle het ’n belangrike rol gespeel in die ontwikkeling van hierdie streke.

Naam

Die woord "Kosak" kom van die Turkse woord quzzaq, wat "avonturier" of "vry man" beteken. Die term is die eerste keer gebruik in ’n Russiese dokument uit 1395. "Kosakke" (Kozacy) was ook die naam van ’n soort ligte infanterie in die Pools-Litause Gemenebes. Dié naam word egter nie met enige etnisiteit verbind nie.

Oorsig

’n Zaporozje-Kosak.

Dit is onseker hoe die Kosakke ontstaan het. Die mees algemene teorie is dat hulle afstammelinge was van kleinboere wat gevlug het om slawerny vry te spring. Dié mense was van verskillende etniese groepe soos Roeteniërs, Turke en Duitsers, maar veral Oekraïners en Russe.

Hulle het in die 14de tot 15de eeu militêre gemeenskappe gevorm om hul leefstyl van seerowery, strooptogte en onwettige jagtogte te kan voortsit en om hulself teen aanvalle van Tartare, Mongole en ander nomadiese volke op die steppe van Suid-Rusland te verdedig. Hulle het grondgebied gekoloniseer wat voorheen deur nomadiese stamme bewoon is en het ook in ’n mate met dié stamme vermeng.

Die twee grootste Kosakke-gemeenskappe was:

• Die Zaporozje-Kosakke, wat teen die einde van die 15de eeu ’n leër rondom die Dnjepr-rivier op die steppe van die Oekraïne gestig het. Hulle was aanvanklik onder beheer van die Pools-Litause Gemenebes, maar die toenemende sosiale en godsdienstige druk van die gemenebes het hulle genoop om in die 17de eeu ’n onafhanklike Kosakke-staat uit te roep. Later het die Verdrag van Perejaslaf met die Russiese Ryk die meeste van hulle vir die volgende 300 jaar onder Russiese beheer geplaas.

• Die Don-Kosakke, wat in die 16de eeu ’n leër gestig het in die opvanggebied van die Don-rivier in Rusland. Hulle was die eerste mense wat permanente nedersettings in die Don-gebied gevestig het. Hul hoofstad was eers Tsjerkassk (vandag Starotsjerkasskaja) en later Nowotsjerkassk.

Later het nog Kosakke-groepe ontstaan in die Suid-Oerals, Siberië en die Kaukasus. Die Poolse Kosakke (Kozacy) en Tartaarse Kosakke (Nağaybäklär) was minder bekend.

Die Kosakke het met die Tsaredom van Rusland saamgewerk en met ’n stelselmatige verowering en kolonialisasie van grondgebied begin wat Rusland se grense vasgestel het op die Wolga-rivier, die hele Siberië en die Oeral- en Terek-rivier.

In die laat 18de eeu het Rusland, met sy toenemende ambisie om uit te brei, al hoe meer staatgemaak op die lojaliteit van die Kosakke en dit het hulle tradisioneel onafhanklike leefstyl bedreig. Die gevolg was opstande wat gelei is deur onder andere Stenka Razin en wat deur Rusland onderdruk is. In sommige gevalle is hele leërs ontbind, soos in 1775 die geval was met die Zaporozje-Kosakke.

Teen die einde van die 18de eeu was die Kosakke onder Russiese beheer; hulle het gedien as grenswagte en moes soldate verskaf vir konflikte soos die talle Russies-Turkse oorloë. In ruil daarvoor dat hulle die suidelike grense van Rusland verdedig het, het hulle sekere voorregte geniet soos kwytskelding van belasting. Die mag van die tsaar was ook in Kosak-grondgebied nie so outoritêr as in die res van Rusland nie.

In die Russiese Burgeroorlog het Kosak-streke sentrums vir die Wit Leër geword. Die Don- en Koeban-Kosakke het selfs kortstondige onafhanklike state in hul onderskeie gebiede gestig. Na die oorwinning van die Rooi Leër is die Kosakke in ’n groot mate onderdruk. Tydens die Tweede Wêreldoorlog het Kosakke vir beide Rusland en Nazi-Duitsland geveg, waarna hulle verder onderdruk is.

Na die verbrokkeling van die Sowjetunie het die leefstyl en idees van die Kosakke weer in Rusland herleef. Spesiale Kosakke-eenhede bestaan in die Russiese weermag, terwyl Kosakke ook ’n parallelle polisiediens en burgerlike besture in hul onderskeie gebiede het.

Oekraïense Kosakke

Zaporozje-Kosakke

Die Kosak Mamai – ’n tipiese uitbeelding van ’n Kosak in die Oekraïense folklore.

Die Zaporozje-Kosakke (Oekraïens: эапорожці, zaporozjtsi), wat op die Oekraïense steppe gewoon het, was ’n bekende groep waarvan die getalle tussen die 15de en 17de eeu baie toegeneem het. Hulle was hoofsaaklik handelaars en kleinboere van die Pools-Litause Gemenebes. Hulle was betrokke by vele konflikte en bondgenootskappe met die Pools-Litause Gemenebes, die Tsaredom van Rusland en die Ottomaanse Ryk.

Die eerste bekende Zaporozje-leër is in 1552 aan die oewers van die Laer Dnjepr gestig toe Dmitro Wisjnewetski ’n fort op die eiland Chortitsija gebou het. Hulle was bekend vir hul strooptogte in die Ottomaanse Ryk en state onder sy beheer, maar hulle het soms ander lande ook geplunder. In 1539 en 1549 het grootprins Wasili III van Rusland en Iwan die Verskriklike onderskeidelik op versoeke van die Ottomaanse sultan dat ’n einde aan die strooptogte gemaak word, geantwoord dat die Kosakke nie aan hulle verantwoording doen nie, maar maak soos hulle lus het.

In die 16de eeu, toe die Pools-Litause Gemenebes sy mag suidwaarts uitgebrei het, het die gemenebes die Kosakke as sy onderdane beskou. Die sogenaamde Geregistreerde Kosakke was tot in 1699 deel van die gemenebes se weermag.

Die Kosakke se plundertogte en seerowery het die spanning aan die suidgrens van die Pools-Litause Gemenebes verhoog en dit het gelei tot ligte oorlogvoering in dié streke vir feitlik die hele bestaan van die gemenebes.

Zaporozje-offisier in 1720

Omstreeks die einde van die 16de eeu het die gespanne betrekkinge tussen die Pools-Litause Gemenebes en die Ottomaanse Ryk ’n verdere knou gekry weens toenemende aanvalle deur die Kosakke. Die Poolse regering kon die Kosakke nie beheer nie, maar omdat hulle in ’n sin onderdane van die gemenebes was, is dié vir die Kosakke se aanvalle verantwoordelik gehou. Op hul beurt het die Tartare onder Ottomaanse beheer weer gebiede in die gemenebes aangeval. Hulle teikens was hoofsaaklik ylbevolkte suidelike streke, terwyl Kosak-seerowers ryk hawestede naby die mond van die Dnjepr-rivier in die hartjie van die Ottomaanse Ryk aangeval het. Teen 1615 en 1625 het hulle selfs woongebiede aan die buitewyke van Konstantinopel verwoes, met die gevolg dat die Ottomaanse sultan uit sy paleis moes vlug.

Volgens verskeie verdrae tussen die Pools-Litause Gemenebes en die Ottomaanse Ryk moes hulle onderskeidelik die Kosakke en Tartare in toom hou, maar min is van albei kante af gedoen om die aanvalle te stuit.

Die Kosak-getalle het toegeneem namate al hoe meer kleinboere die lyfeienskap in die gemenebes probeer ontduik het. Nadat die szlachta, ’n bevoorregte klas van die gemenebes, probeer het om lyfeienes van die Kosakke te maak, het die Kosakke se taamlike sterk lojaliteit teenoor die gemenebes afgeneem. Die Kosakke se ambisie om as gelykes van die szlachta beskou te word, is voortdurend gefnuik en van planne om die gemenebes van twee nasies te omvorm in ’n gemenebes van drie nasies (met die Roeteense Kosakke as derde nasie) het niks gekom nie weens die Kosakke se ongewildheid. Die Kosakke se sterk trou aan die Oosters-Ortodokse Kerk het hul betrekkinge met die oorheersend Katolieke gemenebes verder versuur. Die spanning het toegeneem nadat die gemenebes se beleidsrigtings verander het van redelike verdraagsaamheid tot die onderdrukking van die Ortodokse Kerk. Dit het die Kosakke sterk anti-Katoliek gemaak – in dié tyd sinoniem met anti-Pools.

Vanweë die Chmelnitski-opstand in die middel 17de eeu het die Zaporozje-Kosakke ’n kortstondige onafhanklike staat gestig wat later die outonome Kosak-hetmanaat geword het. Nadat hulle met die Verdrag van Perejaslaf onder beskerming van die Russiese tsaar geplaas is, is hulle steeds ’n halfeeu lank deur plaaslike hetmans regeer.

In die laaste helfte van die 18de eeu is die leër deur die Russiese owerheid ontbind. Van die Kosakke het na die Donau-deltagebied en later die Koeban-streek getrek. Na 1828 het die meeste van die Donau-Kosakke eers na Azof en later Koeban getrek. Hoewel sommige Koeban-Kosakke hulself nie as Oekraïners beskou nie, praat hulle 'n Sentraal-Oekraïense dialek en hulle volksverhale is onmiskenbaar Oekraïens.

Geregistreerde Kosakke

Zaporozje-seerowers

Die Geregistreerde Kosakke (Oekraïens: реєстрові козаки, rejestrowi kozaki; Pools: Kozacy rejestrowi) was ’n elite-groep onder die Kosakke en het in die Pools-Litause weermag gedien. Hulle het baie voorregte gehad, soos vryheid en die kwytskelding van belasting. Die getalle het gewissel tussen ’n paar honderd en ’n paar duisend – dit is gewoonlik in oorlogstyd verhoog. Die Kosakke se eise dat die getalle permanent verhoog word, is voortdurend van die hand gewys.

Die afname van die Kosakke se lojaliteit en die szlachta se arrogante houding teenoor hulle het gelei tot verskeie Kosak-opstande teen die gemenebes in die vroeë 17de eeu.

Eindelik het die koning se weiering om die Geregistreerde Kosakke te vermeerder gelei tot die grootste van hierdie opstande: die Chmelnitski-opstand, wat in 1648 begin het. Dit was een van die gebeure wat katastrofiese gevolge gehad het vir die gemenebes en een van die redes wat gelei het tot die verbrokkeling daarvan 100 jaar later.

Die opstand het in 1654 geëindig met die Verdrag van Perejaslaf waarin die Kosakke trou beloof aan die Russiese tsaar en waarin laasgenoemde onderneem om die Kosakke te beskerm, hul starsjina (adel) erken en hulle van hulle outonomie onder sy heerskappy verseker. So het die Kosakke onder Poolse invloed uitgekom.

Onder Russiese beheer is die Zaporozje-leër verdeel in twee onafhanklike republieke van Moskowië: die Kosak-hetmanaat en die meer onafhanklike Zaporozje. Die twee groepe het geleidelik hulle onafhanklikheid verloor en is in die laat 18de eeu deur Katharina die Grote ontbind.

Swartsee-, Azof- en Donau-Kosakke

Met die ontbinding van die Zaporozje-leër het baie Kosakke in die gebiede aan die Donau of aan die See van Azof gaan woon en bekend geword as onderskeidelik die Swartsee- en die Azof-Kosakke. Sommige van die laasgenoemde groep is later verskuif na die Koeban-steppe, ’n belangrike vastrapplek vir Russiese uitbreiding in die Kaukasus. Ander het oor die Donau getrek, waar hulle ’n leër gestig het, en eers later by die Koeban-groep aangesluit.

Russiese Kosakke

Don-Kosakke

Die Verowering van Siberië deur Jermak, deur Wasili Soerikof

Don-Kosakke (skildery deur Juliusz Kossak, 1877)

Die Don-Kosakke (Russies: донские казаки, donskije kazaki) was Kosakke wat in die gebiede aan die middel- en laer Don-rivier in Rusland gewoon het. Dié steppe was bekend as die "Wilde Veld" (Дикое Поле). Verskeie groepe gewapende Tartare het in die gebied rondgeswerf en reisende handelaars aangeval.

Mense wat van slawerny gevlug het of ontevrede was met die bestaande orde in hul lande het hulle sedert die 14de eeu hier begin vestig. Hulle het aanvanklik gejag en visgevang en moes hulself voortdurend verdedig teen die Turke en Tartare wat hulle aangeval het. Later het hulle hulle permanent in die gebied gevestig en die land bewerk.

Tydens die bewind van Iwan die Verskriklike het die legendariese ataman Jermak Timofejewitsj ’n ekspedisie onderneem om Siberië te verower. Nadat hy khan Koetsjoem in 1582 verslaan en Isker, die hoofstad van die Siberiese khanaat, verower het, het Jermak die volgende jaar ’n Kosakke-eenheid met die Irtisj-rivier langs gestuur om nog gebiede te verower. In 1585, kort na Jermak se dood, het Kosakke die eerste Russiese gefortifiseerde dorp in Siberië, Obskoi, aan die mond van die Irtisj op die regterower van die Ob-rivier gestig. Nog stede het in 1592 en 1594 gevolg. Danksy Jermak se ekspedisie kon Rusland dus Siberië verower.

Onder Pieter die Grote en latere leiers het die Don-Kosakke deelgeneem aan verskeie militêre veldtogte wat gelei het tot die uitbreiding van die Russiese Ryk van die Swartsee tot die Baltiese See. Hulle het ook 'n groot rol gespeel in die Beleg van Azof in 1641 en die oorwinning oor Napoléon Bonaparte in 1812.

Hul grondgebied was sedert 1786 bekend as Don Voisko-land en is in 1870 hernoem na Oblast Voiska Donskowo. In 1916 het die leër uit 1,5 miljoen Kosakke bestaan. Dit is in 1918, na die Russiese Rewolusie, in Rusland ontbind, maar die Don-Kosakke in die Wit Leër en dié wat oorsee geëmigreer het, het die musikale en ander tradisies van die leër bewaar.

Nadat die Wit Leër verslaan is, het die Sowjetunie ’n beleid van "dekosakisering" (Расказа́чивание; Raskazatsjiwanije) gevolg om die oorblywende Kosakke van hul grondgebied te verwyder omdat hulle as ’n bedreging vir die nuwe regering beskou is. Honderdduisende Kosakke is óf vermoor óf verban. Die gebied is ook weens Sowjet-beleid swaar getref deur die hongersnood van 1932–1933. Tydens die Tweede Wêreldoorlog het baie Kosakke in die Duitse leër geveg – nie soseer vir Duitsland as teen die Sowjetunie nie.

Die Don-Kosakke is in die 1990's weer op die been gebring en in 1997 amptelik deur die regering erken.

Tradisies en kultuur

Kosak-troue (Józef Brandt)

Die Kosakke was ’n demokratiese gemeenskap waar die belangrikste besluite geneem is op ’n Algemene Vergadering (Казачий Круг). Op die vergadering is ’n tydelike hoof gekies – die ataman.

Die Don-Kosakke was ervare ruiters en het goeie militêre ondervinding gehad vanweë hul vele skermutselinge met omringende gebiede. Hulle het hul militêre kundigheid aan ander lande in Oos-Europa verkoop – tydens die Russiese Tyd van Beroeringe het hulle saam met die Poolse koning strooptogte in Moskowië uitgevoer en onder Russiese beheer ekspedisies teen Turkye en Persië.

Hulle was Russies-Ortodoks en het Russies gepraat, hoewel daar verskeie tradisies en kulture was. Koorsang was baie gewild en hul liedere het regoor Rusland gewild geraak.

Tot die 18de eeu het troues en egskeidings in die Algemene Vergadering plaasgevind. ’n Man moes die vrou met wie hy wou trou aan die vergadering voorstel en as die vergadering haar goedgekeur het, het die troue gevolg. Dieselfde prosedure is met egskeidings gevolg. Pieter die Grote het dié tradisie verbied en daarna moes Kosakke in die kerk trou.

’n Kosak-troue is ’n komplekse geleentheid en gaan gepaard met sang, danse en vertonings. Die bruidegom ry te perd na sy bruid en neem haar na die kerk. Na die troue gaan almal na die bruidegom se huis. Ouers seën die paartjie, breek ’n brood bo hul koppe en besprinkel hulle met koring, neute en hop.

Wanneer ’n seun gebore word, kry hy ’n pyl, boog, geweer en patroon van sy familie wat bo sy bed gehang word. Op drie jaar mag hy perdry en op sewe of agt mag hy saam met die volwasse mans gaan jag en visvang.

Don-Kosakke-koor

Die Don-Kosakke-koor is gestig deur ’n groep Kosakke wat in Konstantinopel begin sing het. Hulle het daarheen gevlug na die neerlaag van hul leër in die Krim. Hulle het hul konsertdebuut in 1923 in Wene, Oostenryk, gemaak onder leiding van hul stigter, die komponis en dirigent Serge Jaroff.

Hulle was wêreldwyd gewild en het in die 1930's, '40's en '50's deur die wêreld getoer met hul a cappella-sang. Die mans, in Kosak-klere, het Russiese kerk-, volks- en ander gewilde liedere gesing. Later is danse by hul program bygevoeg.

Na die verbrokkeling van die Sowjetunie het die koor herleef. Hulle spits hulle toe op die bewaring en herlewing van Kosak-tradisies en toer weer dikwels oorsee.

Koeban-Kosakke

Koeban-Kosakke, laat 19de eeu

Die Koeban-Kosakke (Russies: кубанские казаки, koebanskije kazaki) het in die Russiese Koeban-streek gewoon. Hoewel verskeie Kosakke-groepe in die noordwestelike Kaukasus gewoon het, is die meeste van die Koeban-Kosakke afstammelinge van die Swartsee-Kosakke (oorspronklik die Zaporozje-Kosakke) en die Kaukasus-Kosakke.

’n Kenmerk wat hulle onderskei van ander Kosakke is die Oseledets-haarstyl, wat sy oorsprong het in hul Oekraïense wortels. Dit strek terug na die tyd van die Zaporozje-leër.

Koeban-Kosakke-koor

Nes die Don-Kosakke-koor het die Koeban-Kosakke-koor herleef nadat dit in 1921 met die ontstaan van die Sowjetunie saam met die Kosakke verdwyn het. Dit is in 1936 weer in die lewe geroep en toer dikwels oorsee. Dit het Suid-Afrika ook al verskeie kere besoek.

Terek-Kosakke

Die Terek-Kosakke (Russies: терские казаки́, tjerskije kazaki) is in 1577 gestig deur Kosakke wat van die Wolga- na die Terek-rivier getrek het. In 1792 is dit in die Kaukasus-Kosakkeleër opgeneem, maar in 1860 het dit weer van hulle afgeskei. Hulle hoofstad was toe Wladikafkaz. In 1916 was daar sowat 255 000 Kosakke in dié leër.

Oeral-Kosakke

Die Oeral-Kosakke (Russies: ура́льские казаки́, oeralskije kazaki) het aan die Oeral-rivier gewoon. Hulle was ook bekend as die Jaïk-Kosakke (Яи́цкие казаки́, jaitskije kazaki) na aanleiding van die rivier se ou naam. Hoewel hulle hulself as Russies beskou het, was daar ook baie Tartare in hulle geledere.

Hulle het van die Wolga- na die Oeral-rivier gevlug nadat Moskowië troepe gestuur het om rowers aan die Wolga te verjaag. In 1580 het hulle Saraitsjik verower en teen 1591 het hulle vir Moskowië geveg.

In die Russiese Ryk

Kosak-patrollie in 1905 by die Bakoe-olievelde

Van die begin van die Kosakke se bestaan was hul verhouding met die Tsaredom van Rusland baie wisselvallig. Soms het hulle saam met die Russe aan militêre operasies deelgeneem en ander kere was daar groot Kosak-opstande. Een voorbeeld was die ontbinding van die Zaporozje-Kosakkeleër aan die einde van die 18de eeu. Die verdeling binne die geledere van die Kosakke was duidelik: sommige het verkies om lojaal aan die tsaar te bly (en het later na Koeban verskuif), terwyl ander na die Donau-delta getrek en na hul ou leefwyse teruggekeer het.

Teen die 19de eeu het die Russiese Ryk volle beheer oor die Kosakke-leërs gehad en is hulle vir hul dienste beloon. In dié tyd het die Kosakke aan talle Russiese oorloë deelgeneem. Hoewel hul taktieke in skermutselings afgesteek het by dié van ander soldate, was hulle uitstekend met verkenning en lokvalle stel. In 1840 was daar verskeie leërs, soos die Don, Swartsee, Astrachan, Klein Rusland, Azof, Donau, Oeral, Stawropol, Mesjerja, Orenboerg, Siberië, Tobolsk, Tomsk, Jeniseisk, Irkoetsk, Sabaikal, Jakoetsk en die Tartare-leër.

Vanweë die Kosakke se siening dat hulle ’n aparte en elite-gemeenskap was, was hulle baie lojaal aan die keiserlike regering en Kosakke-eenhede is dikwels gebruik om binnelandse opstande te onderdruk, veral tydens die Russiese Rewolusie van 1905. Die tsaar het swaar geleun op die betroubaarheid van die Kosakke, hoewel hulle aparte gemeenskappe en half-feodale militêre diens toenemend as uitgedien beskou is. Die weermag het hulle nie hoog aangeslaan nie omdat hulle beskou is as swakker gedissiplineer en opgelei as ander weermageenhede. Die Kosakke se vermoë om inisiatief te neem en as geharde ruiters is nie ten volle waardeer nie, en hulle is dikwels in kleiner eenhede verdeel wat gebruik is as verkenners, boodskappers en eskorts.

Tydens die Februarie-rewolusie van 1917 het die Kosakke die algemene ontnugtering met die tsaar gedeel met die res van die Russe en die Kosak-regiment in Sint Petersburg het aan die opstande deelgeneem. Hoewel net ’n paar eenhede betrokke was, was hul oorlopery ’n groot skok vir tsaar Nikolaas II en het dit sy abdikasie bespoedig.

Die Razin- en die Poegatsjof-rebellie

Namate Rusland uitgebrei het, moes die Kosakke voortdurend hul vryheid en tradisies beskerm. Hulle wou onafhanklik van die sentrale regering staan en dit het die wrywing tussen die twee partye verhoog. Die regering se mag het toegeneem van 1613 af, toe Michail Romanof die eerste Romanof-tsaar geword het na die Tyd van Beroeringe – ’n tyd wat gekenmerk is deur ’n stryd om die troon en onbevoegde leiers. Die regering het probeer om die Kosakke in die Russiese kultuur en politieke stelsel op te neem deur ’n elite-status aan hulle toe te ken en militêre diens aan hulle op te dwing. Dit het onenigheid onder die Kosakke geskep. Die regering se pogings om hulle nomadiese leefstyl te verander, het daartoe gelei dat die Kosakke oor 200 jaar by feitlik elke groot oproerigheid in Rusland betrokke was, onder andere die rebellies onder Stenka Razin (ook bekend as Stepka Razin) en Jemeljan Poegatsjof.

Stepka Razin Seil oor die Kaspiese See, deur Wasili Soerikof, 1906.

Onder tsaar Michail het die ontevredenheid onder die lyfeienes en kleinboere algaande toegeneem. Die Kode van 1649 onder Michail se seun, Aleksei, het die Russiese bevolking in spesifieke, oorerflike kategorieë verdeel in ’n poging om ’n stabiele gemeenskap te vorm. Daardeur is kleinboere verbied om vryelik te beweeg en is dorpenaars en stedelinge gedwing om die beroepe van hul pa's te volg. Belasting is ook verhoog, wat veral die kleinboere swaar getref het, en dit het die gaping tussen ryk en arm vergroot. ’n Toename in militêre ekspedisies het ’n verdere las op die kleinboere geplaas. Oorloë met Pole en Swede in 1662 het tot ’n geldkrisis en landwye opstande gelei. Baie kleinboere het gevlug en baie het by die Kosakke aangesluit om vry te kan word.

Dit het probleme vir die Kosakke veroorsaak. Hulle het subsidies van kos, geld en militêre toerusting van die tsaar ontvang in ruil vir hulle beskerming van die landsgrense. Dié subsidies het baie gewissel en was ’n groot bron van konflik tussen die Kosakke en die regering. Die oorlog met Pole het veroorsaak dat baie van die voorraad nie die Kosakke bereik het nie, en intussen het hulle getalle toegeneem namate al hoe meer kleinboere by hulle aangesluit het. Die Kosakke kon ook nie dié groot getalle vlugtelinge op die tradisionele manier by hulle kultuur inlyf nie. In plaas daarvan om deel van die Kosakke-gemeenskap te word, het baie van die vlugtelinge hulself eenvoudig as Kosakke verklaar en saam met die ouer Kosakke gebly.

’n Skeuring het in Kosak-geledere begin vorm. Die ouer Kosakke het gevestig geraak en vooruitgegaan terwyl hulle die voordele van hul lojaliteit aan die Russiese regering geniet het. Hulle het begin afstand doen van hul tradisies en vryhede om deel te kan wees van ’n elite-lewe. Die vlugteling-kleinboere was op soek na avontuur en wraak teen die adel wat hulle sleg behandel het. Hulle het nie die subsidies van die ouer Kosakke gekry nie en moes harder vir hul geld en kos werk. Dié verskille het gelei tot die ontstaan van ’n Kosakke-leër in 1667 onder Stenka Razin sowel as die mislukking van die daaropvolgende rebellie.

Stenka Razin is in ’n elite-Kosak-familie gebore. Hy het van 1667 tot 1669 ’n strooptog gelei na Persië. Die Russiese regering het die steun van die ouer Kosakke probeer kry en die ataman, die leier van die Kosakke, gevra om Razin te keer. Die ataman was egter Razin se peetpa en het geswig voor dié se beloftes van gedeelde buit. Hy het gesê die elite-Kosakke is magteloos teen die rebelle. Hulle het ook nie Razin en sy volgelinge as ’n bedreiging beskou nie.

Stenka Razin, deur Iwan Bilibin

In 1669 het Razin en sy volgelinge begin om stede soos Astrachan en Samara te verower en ’n Kosak-heerskappy aan hulle opgedwing. Razin het ’n visie gehad van ’n verenigde Kosak-republiek op die suidelike steppe. Baie van die aanvalle was op die ou tuisstede van die vlugteling-Kosakke en so het hulle die wraak gekry waarna hulle gesoek het.

Eindelik het hulle ’n probleem vir die ouer Kosakke geword en dié het in 1671 besluit om aan die regering se versoek te voldoen in ’n poging om groter subsidies te kry. Op 14 April het ouer Kosakke onder ataman Jakowlef die rebellekamp vernietig, Razin gevange geneem en hom na Moskou gebring.

Razin se rebellie was die begin van die einde vir tradisionele Kosak-praktyke. In Augustus 1671 moes Kosakke trou aan die tsaar sweer. Daardeur het hulle Russiese burgers geword – en dit het gelei tot nog ’n rebellie, dié van Jemeljan Poegatsjof.

Die Russiese regering het die Kosakke algaande gedwing om af te sien van hul nomadiese bestaan en nuwe regeringsvorms te aanvaar. Die hele kultuur van die Kosakke het begin verander. Pieter die Grote het hulle militêre pligte vermeerder en hulle na afgeleë plekke gestuur om te veg. Hy het in 1734 forte langs die Jaïk-rivier begin bou wat deur nie-Kosakke beman is en die grensfort Orenboerg gebou. Dit het inbreuk gemaak op die Kosakke se rol as verdedigers van die grens. Toe die Jaïk-Kosakke ’n afvaardiging na Pieter stuur om beswaar te maak, het Pieter hulle outonome status weggeneem en hulle rol verander van grenswagte na militêre dienspligtiges. Oor die volgende 50 jaar is Kosak-besware beantwoord met inhegtenisnemings, lyfstraf en verbannings. Die haat teen die regering het toegeneem en teen 1772 het ’n rebellie begin wat ses maande sou duur.

Jemeljan Poegatsjof in die tronk

Onder Katharina die Grote het die Kosakke se belasting, militêre diensplig en graantekort in 1762 weer toegeneem, nes voor die Razin-rebellie. Sy het ook ’n wet herroep van Pieter die Grote dat kleinboere op kerkgrond kwytgeskeld was van verpligtinge teenoor en betalings aan die kerkowerhede. In 1767 het sy geweier om die kleinboere se klagtes self aan te hoor en hulle het weer eens na die Kosakke gevlug – veral na die Jaïk-leër, wat nog die ou Kosak-tradisies aangehang het. Intussen het die regering weer eens probeer om die Kosak-leefwyse te verander.

Jemeljan Poegatsjof, ’n Don-Kosak met ’n lae rang, het laat in 1772 by die Jaïk-Kosakke aangeland. Poegatsjof se bewering dat hy Pieter III van Rusland was, het gespruit uit hoë verwagtinge onder die Kosakke van die nuwe tsaar. Hulle het geglo Pieter III sou ’n doeltreffende heerser gewees het nadat hy ’n verbond met Frederik II van Pruise gesluit het, maar hy is vermoor nadat sy vrou, Katharina II, die bewind oorgeneem het. Baie Jaïk-Kosakke het Poegatsjof geglo en ander het hom bloot gevolg omdat hulle teen Katharina was.

Poegatsjof se rebellie het in September 1773 begin. Die meeste van die rebelle se aanvanklike gevangenes was die elite-Kosakke. Na ’n vyf maande lange beleg van Orenboerg het Poegatsjof ’n militêre kollege sy hoofkwartier gemaak. Hy het ’n visie gehad van ’n Kosakke-tsaredom, soortgelyk aan Razin s’n van ’n Kosakke-republiek. Gerugte het deur die kleinboere-gemeenskappe regoor Rusland getrek en hulle het met belangstelling na manifesto's deur Poegatsjof geluister. Die rebellie is egter beskou as ’n onafwendbare mislukking. Die Don-Kosakke het aan die einde geweier om die rebelle te help omdat hulle geweet het Russiese soldate is kort op hulle hakke. In September 1774 het Poegatsjof se eie luitenante hom aan die soldate uitgelewer.

Hierna het die Kosak-elite, in die hoop dat hulle adellike status sou kry, die regering se hervormings aanvaar en het hulle geen keuse gehad as om van hul tradisies en vryheid afstand te doen nie.

Die Burgeroorlog en daarna

In die Russiese Burgeroorlog na die Oktober-rewolusie in 1917 het Kosakke hulle aan albei kante van die konflik bevind. Hulle het ’n belangrike deel van die Wit Leër uitgemaak, maar baie het ook vir die Rooi Leër geveg. Nadat die Wit Leër verslaan is, het ’n tydperk van "dekosakisering" (Расказа́чивание; Raskazatsjiwanije) gevolg om Kosakke van hul grondgebied te verwyder omdat hulle as ’n bedreiging vir die nuwe kommunistiese bewind beskou is. Honderdduisende van hulle is vermoor of verban. Hulle grondgebied is opgedeel en aan ander afdelings en minderhede gegee. Kosakke is ook verbied om in die Rooi Leër te dien.

Die Sowjet-hongersnood van 1932 tot 1933 (vandag bekend as Holodomor) het die Don-, Koeban en Terek-streke veral swaar getref. Die bevolking hier het met tussen 20 en 30% afgeneem. Die Britse historikus Robert Conquest skat dat sowat ’n miljoen mense in die Noord-Kaukasus alleen dood is weens die hongersnood. Graan en ander gewasse is van die Kosakke afgeneem, met die gevolg dat baie van hulle verhonger en gesterf het. Baie is van die koue dood nadat hulle in die winter uit hulle huise verdryf is.

In 1936, vanweë druk deur die Kosakke-gemeenskappe, is die verbod op Kosakke in die weermag opgehef.

Die Tweede Wêreldoorlog

Maj. Iwan Denisowitsj Frolof (middel) by offisiere van die Russiese Bevrydingsleër

Tydens die Tweede Wêreldoorlog het die Kosakke hulle weer eens aan albei kante van die konflik bevind. Baie het vir Nazi-Duitsland geveg. Dit was veral weens hulle lyding onder die Sowjet-beleidrigtings van kollektivisering en dekosakisering wat deur Josef Stalin gevolg is. Nes baie ander mense wat onder Stalin se bewind gely het, het hulle die Duitsers as hul bevryders beskou.

Die meeste van die oorlopers het aanvanklik in die Wit Leër gedien, ander het die Rooi Leër verlaat en by die Duitsers aangesluit. Die eerste Kosakke-eenhede is reeds in 1941 geskep uit oorlogsgevangenes, oorlopers en vrywilligers. Die Doebrofski-bataljon wat in Desember 1941 uit Don-Kosakke geskep is, is in Julie 1942 gereorganiseer in die Pawlof-regiment. Dit het uit 350 man bestaan. Intussen is die Russiese Bevrydingsleër op die been gebring in die hoop om ’n onafhanklike Kosak-staat, Kosakië, te stig.

Nog eenhede het later gevolg met onder andere Don-, Koeban-, Terek- en Siberiese Kosakke. Uit die eenhede is teen midde van 1943 die 1. Kosakendivision onder die kommando van die duitse general Helmuth von Pannwitz opgerig. In february 1945 is uit twee kosakke devisies die XV. Kosaken-Kavallerie-Korps ontstaan med omtrent 25.000 manne nog steeds onder General von Pannwitz. Aan die einde van die oorlog in 1945 het hulle hulle aan die Britse weermag in Oostenryk oorgegee in die hoop dat hulle die Engelse weermag kan help veg teen kommunisme. Daar was egter min simpatie met hulle omdat hulle beskou is as Nazi-kollaborateurs wat volgens gerugte verantwoordelik was vir groot vergrype in Oos-Europa. Hulle is dus aan die Sowjet-regering uitgelewer. Tussen 40 000 en 50 000 Kosakke en hul gesinne is na bewering na die Sowjetunie teruggestuur. ’n Ongekende getal is daar tereggestel of tronk toe gestuur. Blykbaar was baie van die mense wat uitgelewer is nooit Sowjet-burgers nie. Dié episode staan algemeen bekend as die Verraad teen die Kosakke.

Organisering en leefwyse

Kosak aan diens, deur Józef Brandt

In vroeë tye is Kosakke aangevoer deur ’n ataman (later ’n hetman genoem). Hy is deur die Kosakke gekies op ’n vergadering (rada) saam met ander amptenare soos die regter, skriba en selfs die predikante. Die ataman se magsimbool was ’n staf (boelawa). Vandag word Oekraïense Kosakke deur ’n hetman gelei en Russiese Kosakke deur ’n ataman.

Die ataman het uitvoerende mag gehad en in oorlogstyd was hy die opperbevelvoerder. Die rada het die wetgewende mag gehad. Die senior amptenare is die starsjina genoem. ’n Kosakke-groep is ’n leër (woisko) genoem en het bestaan uit regimente, distrikte en dorpe (polki, sotni en stanitsi).

Omdat daar nie geskrewe wette was nie, was Kosakke onderworpe aan die "Kosak-tradisies" – die ongeskrewe, gemene reg.

Moderne Kosakke

Na die Tweede Wêreldoorlog is Kosakke-eenhede as uitgedien beskou en is hulle uit die Sowjet-weermag ontslaan. Hulle is toe meestal as eenvoudige kleinboere beskou en baie het weggetrek, veral na die Balkan-streek.

In die perestroika-era van die Sowjetunie in die laat 1980's het baie afstammelinge van die Kosakke geesdriftig geraak oor die herlewing van hulle tradisies. In 1988 het die Sowjetunie ’n wet goedgekeur wat die herlewing van vorige Kosakke-leërs en die vorming van nuwes toegelaat het. Die Kosakke het daarna aktief deelgeneem aan verskeie oorloë en konflikte: in Transnistrië, Georgië, Kosowo en Tsjetsjnië.

In April 2005 het die destydse Russiese president, Wladimir Poetin, ’n wet goedgekeur wat die Kosakke vir die eerste keer in dekades nie net erken het as ’n aparte etno-kulturele groep nie, maar ook as ’n sterk militêre mag.

Volgens verskeie bronne is daar sowat 7 miljoen mense wat hulle as Russiese Kosakke identifiseer.

Gesinslewe

Kosakke se gesinswaardes is eenvoudig, rigied en vir die moderne oog soms iets uit ’n ander era. Die man bou die huis en sorg vir ’n inkomste terwyl die vrou kook, huis skoonmaak en kinders baar. Tradisionele Russiese waardes, kultuur en Ortodoksie vorm die kern van hul lewe.

Plattelandse Kosakke woon gewoonlik in groot klans met ’n ouerige patriarg aan die hoof wat dikwels die titel ataman het.

Bronne

• Knotel, Richard, Knotel, Herbert, & Sieg Herbert, Uniforms of the World: A compendium of Army, Navy and Air Force uniforms 1700–1937, Charles Scribner's Sons, New York, 1980
• Summerfield, Stephen (2005) Cossack Hurrah: Russian Irregular Cavalry Organisation and Uniforms during the Napoleonic Wars, Partizan Press ISBN 1-85818-513-0
• Summerfield, Stephen (2007) The Brazen Cross: Brazen Cross of Courage: Russian Opochenie, Partizans and Russo-German Legion during the Napoleonic Wars, Partizan Press ISBN 978-1-85818-555-2

Verdere leesstof

• H. Havelock, The Cossacks in the Early Seventeenth Century, English Historical Review, Vol. 13, No. 50 (Apr., 1898), pp. 242–260, JSTOR
• "The Cossack Corps", General der Flieger Hellmuth Felmy, US Army Historical Division, Hailer Publishing, 2007 http://www.hailerpublishing.com/cossack.html Geargiveer 15 April 2009 op Wayback Machine
• Le Fiamme di Zaporoze (Vlamme van Zaporozje) – Roman oor die Zaporozje-Kosakke onder hetman Iwan Mazepa. ISBN 8861552684

Eksterne skakels

• Kosak-webwerf – Engels, Russies, Spaans, Frans
• Ukraine’s own Robin Hoods The Cossacks Geargiveer 19 Desember 2009 op Wayback Machine
• Cossackdom.com Geskiedenis van die Kosakke, 15de tot 21ste eeu
• Die Dnjepr-Kosakke
• Die Don-Kosak-museum in Nowotsjerkassk
• Nowotsjerkassk, hoofstad van die Don-Kosakke
• Union of Cossacks – Amptelike Kosak-organisasie Geargiveer 20 Augustus 2007 op Wayback Machine
• Geskiedenis Geargiveer 18 Julie 2014 op Wayback Machine
• Tydens die Napoleontiese Oorloë
• Die Zaporozje
• Die geskiedenis van die Oekraïense Kosakke by Encyclopedia of Ukraine

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kosakke.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia