Wikipedia

Woodrow Wilson

Thomas Woodrow Wilson
28ste President van die Verenigde State
Ampstermyn 4 Maart 1913 – 4 Maart 1921
Voorganger William Howard Taft
Opvolger Warren G. Harding
Geboortedatum 28 Desember 1856
Geboorteplek Staunton, Virginië
Sterftedatum 3 Februarie 1924
Sterfteplek Washington, D.C.
Eerste Dame Ellen Axson (1885–1914)
Edith Bolling (1915–1924)
Politieke party Demokraat
Visepresident Thomas R. Marshall (1913–1921)
Handtekening

Thomas Woodrow Wilson (28 Desember 1856 – 3 Februarie 1924) was die 28ste President van die Verenigde State (1913–1921). As 'n politikus van die Demokratiese Party was Wilson van 1911 tot 1913 die 34ste goewerneur van New Jersey. As kandidaat vir die Demokratiese Party het Wilson die Amerikaanse presidentsverkiesing van 1912 gewen en die verdeelde Republikeinse Party van die dienende president William Howard Taft en voormalige president Theodore Roosevelt verslaan. In 1919 ontvang Wilson die Nobelprys vir Vrede vir sy toewyding aan wêreldvrede.[1] Woodrow Wilson is in die ouderdom van 67 oorlede na 'n beroerte.

Voor sy presidentskap

wysig

Wilson is gebore uit 'n Ulster-Skotse gesin en het grootgeword in 'n godsdienstige en akademiese gesin; sy vader was 'n Presbiteriaanse prediker. Hy studeer regte aan die Universiteit van Virginia, doen 'n jaar internskap as advokaat in Atlanta en studeer daarna politieke wetenskap aan die Johns Hopkins Universiteit, waar hy in 1886 sy doktorsgraad verwerf het. In 1885 trou hy met Ellen Louise Axson en publiseer sy proefskrif, 'n ontleding van die skeiding tussen die wetgewende en die uitvoerende gesag in die Amerikaanse grondwet (Kongresregering). Tot op hede is Wilson die enigste Amerikaanse president met 'n doktorsgraad. In 1890 word Wilson professor in die regsleer en die politieke ekonomie aan die Princeton Universiteit, waar hy 'n gewilde dosent en gerespekteerde wetenskaplike was. Nadat hy in 1902 tot president van die universiteit verkies is, word hy landswyd bekend en sonder om aansoek te doen, is hy in 1910 benoem vir die goewerneurskap van New Jersey. Hy was 'n presidentskandidaat namens die Demokratiese Party in 1912. Die Republikeine was verdeeld, hulle het twee kandidate: William Howard Taft en Theodore Roosevelt, waardeur Wilson die verkiesing gewen het.

Presidentskap

wysig

Wilson het die Federale Reserwe-stelsel in 1913 ingestel na 'n finansiële krisis. Die handelsbanke wou beskerming, struktuur en bystand in die vorm van selfregulering hê. Wilson wou hê dat die federale regering seggenskap oor die kapitaal moes kry. 'n Kompromie is bereik en 'n stelsel van twaalf regionale Federale Reserwe-banke is uitgevoer wat die banke in die streek self sou bedryf. Die sewe lede van die oorkoepelende Raad van Goewerneurs, daarenteen, sou deur die president aangestel word. Boonop sou die goewerneurs veertien jaar oorvleuelend termyne kry om onafhanklikheid te waarborg.

Wilson se gekleurde kiesers was teleurgesteld omdat hy die beleid van rassesegregasie voortgesit en uitgebrei het. Hy het segregasioniste in sy kabinet opgeneem, swart amptenare in die departemente van blankes geskei en hierdie beleid verdedig as 'n rasionele, wetenskaplike manier om sosiale wrywing te verminder (brief van Julie 1913 aan Oswald Garrison Villard).[2]

Die algemene kieswet was een van die onderwerpe waarmee Wilson tydens sy presidentskap te kampe gehad het. Wilson self was vooruitstrewend en was 'n voorstander van universele stemreg gehad, maar hy het op hierdie punt sterk opposisie teegekom. Boonop breek die Eerste Wêreldoorlog kort na sy inhuldiging uit.

In 1915, tydens die presidentskap van Wilson, het die Verenigde State Haïti binnegeval en sou dit tot 1934 beset. Volgens die Wilson-regering het gebeur om 'n Duitse inval in die wiele te ry: die Duitse Keiserryk het groot ekonomiese belange in Haïti gehad. Onder die Amerikaanse gesant Franklin D. Roosevelt, die latere Demokratiese president, is 'n grondwet opgestel en 'n algemene 'corvée' ingestel wat voorheen slegs op die swart onderklas opgelê is. Baie is gedoen aan die infrastruktuur van die eiland, maar die administratiewe hervormings het nie goed gevaar nie. Onenigheid met die Mexikaanse diktator Victoriano Huerta het in 1914 tot die Amerikaanse besetting van Veracruz gelei. Onder Wilson se presidentskap het die Verenigde State ook in Panama, Kuba en Nicaragua ingegryp.

Wilson het aanvanklik daarin geslaag om die Verenigde State uit die Wêreldoorlog te hou, hoewel hy wel materiële steun aan Frankryk en Groot-Brittanje verleen het. Sy beleid oor neutraliteit het gelei tot sy herverkiesing in 1916. In 1917 het die druk om aan die oorlog deel te neem, toegeneem. Op 6 April 1917 het die onderskepping van die Zimmermann-telegram, wat getoon het dat Duitsland Mexiko teen die VSA wou draai. Die torpedering van die passasierskip Lusitania deur die Duitsers, in die konteks van die onbeperkte duikbootoorlogvoering, lei tot 'n oorlogsverklaring teen Duitsland en die sentrale moonthede. Daarmee het die VSA die Westerse bondgenote beslissend bevoordeel; die Russiese Ryk het sedertdien in duie gestort en 'n aparte vrede met Duitsland aangegaan.

Na die oorlog het Wilson hom met wisselende mate van sukses tot wêreldvrede verbind. Op 8 Januarie 1918 spreek Wilson sy beroemde Veertien Punte uit waarin hy onder meer argumenteer vir 'n vereniging van nasies, selfbeskikking van volke en 'n organisasie wat die territoriale onkreukbaarheid en politieke onafhanklikheid van groot en klein lande gewaarborg het.

Wilson het sy Veertien Punte na die vredesonderhandelinge in Parys in 1919 gebring. Die voorstel om 'n alliansie van lande (die Volkebond) tot stand te bring, is in die Verdrag van Versailles opgeneem, maar die meeste ander punte is nie ingesluit nie of is nie ten volle geïmplementeer nie.

In 1919 ontvang Wilson die Nobelprys vir Vrede vir sy toewyding aan wêreldvrede. Tot sy groot teleurstelling het die Verenigde State self nie 'n lid van die Volkebond geword nie.

Wilson het op 19 Januarie 1918 die 19de wysiging van die Amerikaanse grondwet onderteken. Daar is ingesluit dat daar 'n algemene stemreg sou wees, ook vir vroue. Wilson was voorheen gekant teen hierdie wysiging omdat sy party daaroor verdeeld was. Die wysiging het in Augustus 1920 in werking getree, nadat dit deur die Kongres en twee derdes van die state bekragtig is.

Wilson het op 2 Oktober 1919 'n beroerte gekry. As gevolg daarvan kon hy skaars meer funksioneer. Besonderhede van sy beperkings is eers ná sy dood bekend gemaak. Sy tweede vrou, Edith Bolling Galt Wilson, het 'n seleksie van die temas gemaak wat onder die aandag van Wilson gebring sou word. Die ander onderwerpe is deur sy ministers behandel. Wilson se termyn het in 1921 geëindig.

Na sy presidentskap

wysig

Wilson het voortgegaan om by sy vrou in Washington D.C. te woon, waar hy op 3 Februarie 1924 op 67-jarige ouderdom oorlede is. Sy vrou het 37 jaar in dieselfde huis gewoon, waar sy op 28 Desember 1961 oorlede is.

Publikasies

wysig
  • Wilson, W. A history of the American people, 5 dele, 1902.
    • Volume 1 The Swarming of the English 350 bl
    • Volume 2 Colonies and Nation 369 bl
    • Volume 3 The Founding of the Government 348 bl
    • Volume 4 Critical Changes and Civil War 343 bl
    • Volume 5 Reunion and Nationalization 338 bl met indeks.

Verwysings

wysig
  1. ↑ "The Nobel Peace Prize 1919" (in Engels). Nobelprize.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Augustus 2018. Besoek op 6 Oktober 2017.
  2. ↑ Kathleen L. Wolgemuth (1959), "Woodrow Wilson and Federal Segregation", in: The Journal of Negro History, 1959, nr. 2, bl. 158-173

Eksterne skakels

wysig


Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Woodrow_Wilson&oldid=2431332"