Maskon

’n Maskon (Engels: mascon, van mass concentration) is ’n gebied op die Maan waar die swaartekrag onder die oppervlak groter is as in die omliggende gebied. Dié afwykings kom veral by die maria voor, wat deur die impak van planetoïdes veroorsaak is en waar die swaartekrag na verwagting kleiner behoort te wees. ’n Maskon kan tot honderde kilometers diep strek.

Die topografie (bo) en ooreenstemmende swaartekrag (onder) van Mare Smythii, ’n maansee, wat dui op ’n maskon.

Maskons aan die voorkant van die Maan (links) en die ander kant (regs). Rooi: positief; blou: negatief.

Die digtheid in ’n maskon is 3,3 g/cm³, terwyl dit in die omliggende gebied 3 g/cm³ is. Die massa van al die maskons op die Maan maak sowat 0,01 tot 0,03 persent van die Maan se algehele massa uit.

By negatiewe maskons het ’n gebied ’n kleiner swaartekrag as die omliggende gebied.

Grootste maskons

Die grootste vyf maskons lê onder groot maria ("seë") aan die kant van die Maan wat na die Aarde wys (rooi kolle op die kaart regs). Kleiner maskons kom ook aan die ander kant van die Maan voor. Negatiewe maskons word in blou aangedui.

Die grootste maskons is (van groot na klein):

1. Mare Imbrium, die grootste maansee, noordwes van die middel van die Maan op die kaart regs;
2. Mare Serenitatis, noordoos van die middel;
3. Mare Crisium in die ooste;
4. Mare Nectaris, suidoos van die middel; en
5. Mare Humorum in die suidweste.

Oorsprongsteorieë

Omdat maskons onder impakkraters en maria lê, dateer hulle van die tyd van die laaste Groot Bombardement ongeveer 4 tot 3,8 miljard jaar gelede. Reusagtige meteoriete het in dié tyd op die Maan neergereën en deur sy rotsskors gebreek. Die stygende magma het oor die maanoppervlak uitgegiet en so die maria gevorm. Sommige wetenskaplikes neem aan die maskons is oorblyfsels van die ysterkerns van hierdie meteoriete, ander dink dat lawaborrels na bo gestyg het as gevolg van die impakte.

Metings tydens die Apollo-sending dui egter daarop die ronde bekkens was aanvanklik net gedeeltelik met magma gevul. Dié basaltmassas (rotsdigtheid 3,3 g/cm³) het in die omliggende korsrots (2,9 tot 3,4 g/cm³) afgesak totdat 'n isostatiese ewewig (’n swaartekragewewig tussen die kors en mantel) bereik is. Die onderste magma het toe gestol, sodat latere basaltafsettings, wat die maria tot op die huidige hoogte gevul het, nie meer isostase bereik het nie en nou massasurplusse verteenwoordig. In die middel van die ronde maria is die basaltlaag ongeveer 25 km dik; dit neem af na die rande.

Die marias wat onreëlmatig gevorm is, het daarenteen geen maskons nie en is vlakker. Die basaltlae het waarskynlik gelyktydig gevorm.

Op die Aarde

Geen massakonsentrasies is nog onder die groot impakkraters op die Aarde ontdek nie. Daar word aanvaar dat die meteoriete se kerns, wat deur die atmosfeer verhit is, by impak verdamp het of dat die puin oor ’n groot gebied versprei is. Die aardkors strek ook veel dieper as die maankors en is nie so erg binnegedring nie.

’n Groot swaartekragafwyking is in 2006 onder die Wilkesland-krater in Antarktika ontdek, wat 'n maskon kan wees.

Skakels en verwysings

• Mark Wieczorek; Roger Phillips (1999). "Lunar multiring basins and the cratering process". Icarus. 139 (2): 246–259. Bibcode:1999Icar..139..246W. doi:10.1006/icar.1999.6102.
• A. Konopliv; S. Asmar; E. Carranza; W. Sjogren; D. Yuan (2001). "Recent gravity models as a result of the Lunar Prospector mission". Icarus. 50 (1): 1–18. Bibcode:2001Icar..150....1K. CiteSeerX 10.1.1.18.1930. doi:10.1006/icar.2000.6573.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Maskon.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Duitse Wikipedia vertaal.