Jemen

Jemen (Arabies: ٱلْيَمَن, al-Yaman), amptelik die Republiek Jemen (الجمهورية اليمنية, al-Jumhūriyyah al-Yamaniyyah), is 'n republiek in die Midde-Ooste en Wes-Asië. Dit beslaan 'n oppervlakte van 527 968 km² en het in 2016 'n bevolking van 27 584 213 gehad. Jemen grens in die noorde aan Saoedi-Arabië, in die noordooste aan Oman, in die ooste aan die Arabiese See, in die suide aan die Golf van Aden, in die suidweste aan die Bab-el-Mandeb en in die weste aan die Rooisee.

Republiek Jemen

• الجمهورية اليمنية  (Arabies)

Vlag Embleem
Nasionale leuse: الله، ٱلْوَطَن، ٱلثَوْرَة، ٱلْوَحْدَة Allāh, al-Waṭan, ath-Thawrah, al-Waḥdah (Arabies vir: "God, Nasie, Rewolusie, Eenheid")
Volkslied: الجمهورية المتحدة al-Jumhūriyyah al-Muttaḥidah (Arabies vir: "Verenigde Republiek")
Hoofstad	Sanaa 15°20′N 44°12′O
Grootste stad	Sanaa
Amptelike tale	Arabies
Regering • President • Eerste minister	Unitêre republiek Rashad al-Alimi Ahmad Awad bin Mubarak
Onafhanklikheid • Noord-Jemena • Arabiese Republiek Jemen • Suid-Jemenb • Vereniging • Huidige grondwet	30 Oktober 1918 26 September 1962 30 November 1967 22 Mei 1990 16 Mei 1991
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	527 968 km2  (49ste) 203 850 myl2 feitlik niks
Bevolking  - 2016-skatting  - 2004-sensus  - Digtheid	27 584 213 (48ste) 19 685 000 44,7 / km2 (160ste) 115,8 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2018-skatting $39,267 miljard $1 274
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2018-skatting $13,840 miljard $1 274
MOI (2015)	▼ 0,482 (168ste)  –  laag
Gini (2014)	36,7 –  medium
Geldeenheid	Rial (YER)
Tydsone  - Somertyd	AST (UTC+3) nie toegepas nie (UTC+3)
Internet-TLD	.ye, اليمن.
Skakelkode	+967
a. van die Ottomaanse Ryk. b. van die Verenigde Koninkryk

Die hoofstad en grootste stad is Sanaa, terwyl die belangrikste hawestad Aden is. Die eiland Sokotra, wat in Afrika naby Somalië aan die Horing van Afrika geleë is, behoort aan Jemen.

Bodem en reliëf

Kaart van Jemen

Topografiese kaart van Jemen

In teenstelling met die sentrale deel van die Arabiese Skiereiland het Jemen kontrasterende reliëfs en 'n verskeidenheid van landskappe. Die sentrale gebied is 'n 1 000 tot 3 000 m hoë berglandskap met vrugbare vulkaniese grond. Die hoogste punt van die hele Arabiese Skiereiland is Hadoer Sjoeaib (3 760 m), sowat 50 km suidwes van die hoofstad Sanaa.

In die suidweste van die land is daar ook verskeie hoë pieke. Oos-Jemen bestaan uit 'n plato, wat na die ooste oorgaan in die woestyn Ar Roeb al chali (letterlik: "die leë deel"), een van die mees verlate streke van Saoedi-Arabië. Wes van die sentrale bergland lê 'n middelgebergte wat bekend staan as die Bo-Tihama (500–1 500 m). Dit is 'n weggevrete landskap wat soos 'n muur uit die uitermate droë kusvlakte langs die Rooisee, die Tihama, ontstaan.

Klimaat

Die klimaat van Jemen word deur die noordewinde en 'n suidwesmoeson oorheers. Die meeste reën val in die somer, terwyl die laagliggende Timaha feitlik geen reën kry nie. Toestande in die hoogliggende Tihama is gunstiger met meer gematigde temperature. Die sentrale bergland het 'n jaarlikse neerslag van 500 tot 1 000 mm. In die hoogste dele van Jemen val sneeu in die winter.

Wadi's en eilande

Daar is geen bevaarbare riviere in Jemen nie. Die meeste riviere loop in 'n oostelike of suidwestelike rigting, maar laasgenoemde riviere bereik nie die see nie. Langs die kus is daar talle koraalriwwe en klein en groot eilande, waarvan net 'n paar bewoon word. Die Kamaraan-eilande was 'n twisappel tussen Noord- en Suid-Jemen. In 1967 het die bevolking verkies om by Suid-Jemen ingelyf te word, maar in 1972 is die grootste eiland deur troepe van Noord-Jemen beset.

Bevolking

Saleh-moskee in Sanaa.

Die presiese bevolkingsyfer van Jemen is onbekend aangesien 'n volkstelling nog nooit gehou is nie. Die mees onlangse skatting (1981) is ongeveer 9 miljoen. Die bevolkingsaanwas word bepaal deur 'n hoë geboortesyfer (sowat 5%) en 'n sterftesyfer van tussen 2 en 4%.

Ongeveer twee derdes van die bevolking woon in die sentrale bergland en Bo-Tihama. Benewens die hoofstad Sanaa is net die hawestad Aden van belang. Die meeste inwoners is Moslems, van wie die meerderheid Saïdiete is. 'n Groot aantal Jemeniete woon in Suid-Jemen. Die onderwys en alle kultuuruitinge word deur die Koran gereguleer. Laer en voortgesette onderwys, wat gratis is, word hoofsaaklik by Koranskole verskaf.

Landbou en veeteelt

Koffieplantasie in Noord-Jemen

Die landbou vorm steeds die fondament van die Jemenitiese ekonomie. Tussen 80 en 85% van die bevolking leef van die landbou, en hoewel dit baie gevarieer is, is dit oor die algemeen nog baie primitief. Die belangrikste landbougebied is die sentrale bergland, waar onder meer graansoorte, sitrusvrugte en druiwe verbou word. Op die hoogliggende dele tussen 2000 en 3000 m word koffie verbou.

Koffie uit Jemen word beskou as van die beste ter wêreld en staan bekend as mokka, genoem na die uitvoerhawe Mokka. Langs die sanderige, droë kus word katoen, suikerriet en dadels verbou. Ongeveer 5% van die bevolking is nomadies of halfnomadies en beoefen veeteelt. Huide en velle is ’n belangrike uitvoerproduk. Die visserybedryf is minder belangrik en vis word meestal in die kusstede verbruik.

Delfstowwe en nywerhede

Na 'n burgeroorlog van sewe jaar (1962–1969) was die ekonomie in 'n benarde toestand. Invoere het toegeneem en uitvoere het tot stilstand gekom. In 1970 het die regering 'n herstelprojek van stapel gestuur: naas landbouhervorming is plaaslike en buitelandse ondernemings gelok om delfstowwe te ontgin.

Ystererts word op klein skaal in die noorde ontgin en ruolie in die suide. Jemenitiese edelsmeewerk, leerware en glas is wêreldberoemd. Naas hierdie tradisionele nywerhede is daar min ander nywerhede. Die Sowjetunie en die Volksrepubliek China het enkele nywerhede in Jemen gevestig.

Geskiedenis

Kaart van die verdeelde Jemen tot in 1990

Van die vroegste eeue af is Jemen deur verskillende ryke oorheers, onder meer deur dié van die Romeine, die Ethiopiërs en die Perse. Na die Eerste Wêreldoorlog het Jemen onafhanklik geword onder die imam ('n Islamitiese titel vir 'n geestelike sowel as politieke leier) Jahja Hamied Said.

Die tydperk tussen die twee wêreldoorloë is gekenmerk deur grensgeskille met Saoedi-Arabië, wat uiteindelik in 1934 in Saoedi-Arabië se guns beslis is. Ondanks die konflikte het Jemen tot die Arabiese Liga toegetree. 'n Staatsgreep teen die imam in 1948 het 'n nuwe periode van verdere onrus ingelui.

Politiek en bestuur

Jemen tydens die burgeroorlog sedert 2011:

   Beheer deur Iran-ondersteunde Houthis en Saleh-lojaliste

   Beheer deur Saoedi-ondersteunde Hadi-lojaliste

   Beheer deur al-Kaïda en Islamitiese Staat-ondersteunde Ansar al-Sharia

   Beheer deur die VAE-ondersteunde Suidelike Oorgangsraad

Die nuwe imam het vriendskapsbande aangeknoop met onder meer die Sowjetunie, die Volksrepubliek China en Egipte. ’n Mislukte staatsgreep in 1955 het egter getoon dat die era van absolutisme verby was, en in 1956 is die eerste kabinet saamgestel.

Sedertdien was daar al meer as 25 kabinette. Na die dood van die imam het die burgeroorlog uitgebreek. Sedertdien het Jemen byna net soveel grondwette as premiers gehad. Die huidige grondwet dateer uit 1991 en bepaal onder meer hoe die land bestuur moet word deur 'n republikeinse raad van vyf lede, met die president as staatshoof.

Daarbenewens is daar 'n raadgewende vergadering bestaande uit 159 lede. Twintig lede word deur die republikeinse raad benoem en die res word verkies. Die belangrikste aspek van die huidige Jeminitiese politiek is die strewe na eenheid binne die samelewing na die vereniging van Noord- en Suid-Jemen.

Bronnelys

Algemeen

• (en) "Yemen". Encyclopædia Britannica. Besoek op 21 Februarie 2021.
• (en) "Yemen". Central Intelligence Agency. Besoek op 21 Februarie 2021.
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-53-2 band

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Jemen op Wikivoyage
• (ar) Amptelike webwerf van die regering Geargiveer 7 Augustus 2019 op Wayback Machine