Singlé

Ene troye avou des djonnes di deus poirtêyes

Pådje di discramiaedje des årtikes avou "singlé"

Li singlé, c' est ene biesse ås tetes di l' ôre des ongletîs.

C' est l' ratayon do pourcea.

Li frumele si lome troye å singlé, les djonnes djonnes di singlé u po les tchesseus et les gåres di tchesse : marcassins.

Li troye coshlêye dins ene bôre k' elle a-st apresté. Padecô dizo on hourdon d' coxhes.

C' est ene biesse ki voyaedje del nute.

Sincieus no d' l' indje : Sus scrofa

Discrijhaedje

Il est 110-185 cm long; li cawe muzeure di 15 a 47 cm.

Il est 85 a 100 cm hôt å warot.

Les singlés d' Pologne et des Balkans sont pus pezants. Les cis d' Afrike bijhrece, pus ptits.

Sipårdaedje

Urope (apus k' e l' Inglutere ey e l' Irlande); Afrike bijhrece, Azeye (minme dins les iyes come Soumatra, Djava & Djapon.

Li Singlé a stî dzingnî d' Inglutere e 17inme sieke.

El Walonreye, n aveut 4977 singlés e 1971.  Mins dandjreus ki ci nombe la a rmonté, dispu k' on lzès sogne dins totes les tchesses

Après l' guere di 40, les singlés on rpeuplé l' Almagne et evayi les payis vijhéns, paski les cinsîs almands n' avént pus l' droet d' aveur on fizik po lzès touwer.

Mopliyaedje

Li troye avou les djonnes ki tetnut

Les troyes vont a måye do moes d' nôvimbe å moes d' djanvî, al nive. Les måyes si batnut tot s' metant onk siconte di l' ôte, et s' suker sol costé, avou leus grandès brokes. Adon-pwis, les måyes vikèt tot seus, tchaeke di s' costé (did la, li no d' "singlé").

Li poirtêye deure 4 moes (di 117 a 123 djoûs), on pô dpus k' po les pourceas.

Li troye coshlêye e moes d' måss u d' avri, 4 a 6 djonnes, mins padecô disk' a 10. Les djonnes ni pezèt ki 500 gr. C' est des ni-rafiyants ki s' divèt tni resserés dins l' bôre po-z aveur tchôd. Li troye les nourit did coûtcheye. Les marcassins ont des royes a môde di cir so tot l' coir.

Cwand gn a toplin a magnî, li frumele va djonnler deus côps l' an, li prumî côp, li deujhinme côp aviè l' moes d' awousse. Ås tchesses, on voet sovint des troyes avou des djonnes di diferinnès grandeurs.

Li troylete pout aler a veråt cwand elle a di 6 a 18 moes.

C' est ci foirt djonnlaedje la k' a permetou å singlé di s' mintni dins les grands bwès d' Urope, adon ki les ôtès såvaedjes biesses (oûsse, leu, linse) end estént dzindjné.

Vicaedje

strons d' singlé

I dmeure dins les bwès et les fagnes, la k' i s' nourit des fayenes et des glands. Après l' såjhon, i fougne dins tere après des raecinêyes et des trukes. Il î apice eto des biesses : rawiants, caracoles, viers, evnd. I rmagne minme les curêyes.

Les singlés vicnut e-n ene trope, ene u deus troyes avou les djonnes di l' anêye. Les måyes sont zels tot seus, såf tins d' l' acoplåjhe.

Les singlés si vont voltî bagnî dins les brôlîs. Il è rexhnut tot "lakés" d' broûs, et si rnetyî tot s' froyant disconte des åbes do cotoû.

Li singlé fwait des crotes come des strons d' pourcea.

[[Imådje:Sus.scrofa.tracks.on.snow.jpg|thumb|Passêyes dins l' nive I leye des rotes avou 4 markes, les cis des deus ongletes di padvant sont pus grandes.

Ovraedjes et damaedjes

Fougnaedjes

Dins les bwès, les fougnaedjes des singlés aidèt li rsemaedje des grinnes des åbes. Et distrure li viermin.

Dins les culteures, les singlés fwaiynut bråmint des damaedjes, aprume ås canadires, ås dinrêyes d' awousse ey ås mayisse.

El Walonreye, les cinsîs ont todi yeu l' droet d' aler wårder leu tchamps et d' touwer les singlés k' î estént.

Asteure, on mete purade ene clozeure electrike, avou l' fi 15 a 20 cm hôt.

Maladeyes

• parakeratôze
• pesse des pourceas
• viers des boyeas

Role essegnrece

Li singlé esteut adoré des Celes. Did la, sacwants sinses respectiveus do mot "veråt" e walon. 

Li singlé est l' essegne del Province do Lussimbork eyet di l' Årdene.

"Li Singlé", c' esteut li spot do scrijheu e walon Gaston Lucy.

Hårdêye difoûtrinne

• Tecse so les singlés (saetchî foû d' Ene båke so les bwès d' l' Årdene)
• Videyo di temonaedje d' on bracnî ås singlés

Sourdants & pî-notes

• 
  e l' ivier
• 
  ki s' bagne
• 
  dins l' bwès el France
• 
  dins ene rezieve di Pologne