Moudes a rvinde (noveles)

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « moude », loukîz cial.

Moudes a rvinde, c' est ene ramexhnêye di noveles e walon, sicrîtes pa Lucyin Mahin. Li live a rexhou e 2019, eplaidî do Muzêye do Pårlaedje e l' Årdene dins l' coleccion Paroles do Teroe.

afitchete-riclame

Li ratournaedje e francès, nén mot po mot, est metou vizon vizu, avou l' walon sol pådje di droete. Citradujhaedje la et l' enimådjaedje al tiesse di tchaeke novele sont l' ouve da José Schoovaerts.

Li live, di 260 pådjes, a stî saetchî a 400 egzimplaires.

ISBN 978-2-9600956-3-0

Tinme

Totes les noveles ont-st a vey avou l' moudrélté u l' terorisse.

Prezintaedje

Floravile, Bijhåri, Måbompré, Grimbiemont, Måtche-el-Fåmene, Hebronvå, Derbu. Ostant di ptits viyaedjes ou di ptitès veyes d' avå nozôtes k' ont des nos ki fjhèt djiper et xhaxhler. K' on-z î home li sint-bon di l' Årdene, del Gåme, del Fåmene.

Kî çk' åreut stî tuzer k' elle estént aloyeyes al moudrélté et å terorisse eternåcionå ?

Tot-z alant pexhî dins les peneusès noveles des posses et gazetes, u divins des disgostantès målès keures, Lucyin Mahin kimaxhe et dismaxhe les destinêyes. Nosse påjhûle sicrijheu n' est nén a ene barbôjhe près. Et ça ctaeye a vive tchå, et ça mourt d' ene nén bele moirt, et ça pete et caberdouxhî, ey esse distrût a tos bokets...

Adon-pwis, dins l' boke di ses persounaedjes, on l' etind sayî di dire li pocwè di tant d' waeraxhté.

On l' aveut veyou ecramyî des toûs d' rossea tchén dins s' roman di dvant, Vera, tot tnant les lijheus et lijheuses e-n alinne disca l' fén. Ciddé, il a totsu bon di vos conter e rfondou walon nouv paskeyes a vos dner des tchôcmwårs.

Istwere do papîscrît

Les noveles ont stî scrîtes dispu 2010, et eplaideyes so l' Aberteke dizo l' tite «Tchicago-el-Walonreye». Paski li scrijheu les aveut purade metou ki s' passént dins l' payis d' Tchålerwè.

Sacwants did zeles ont parexhou so papî dins l' Li Rantoele Belès-letes.

Adon-pwis, di cåze d' ene dimande di l' eplaideu (Muzé do Pårlaedje e l' Årdene), elle ont stî bråmint rmetowes dins l' province do Lussimbork.

Adrovaedje

L' adroveu, ci fourit Jacques Desmet.

Il î dit s' plaijhi di lére des sacwès ki s' pasnut å djoû d' ouy, eneviè toplin des scrijhaedjes, si bén scrît fouxhénxhe-t i, mins ki s' passèt do tins del societé d' viyaedje del kimince do 20e sieke, li splaca ordinaire del prôze racontrece e walon.

Dins tos les waloneus, kî çki n’ conoxhe nén Lucien « Louline Voye » Mahin ? L’ Årdinwès d’ Viyance, l’ årtisse ki boute å Marok, bin lon erî di s’ Walonreye et scrire e Rfondou : c’ est s’ droet, come li minne et l’ vosse d’ aler pixhî e Mouze.

Et, po bouter, dji vs waeranti k’ i boute. Vos n’ mi vloz nén croere: waitîz dabôrd a s’ no dissu Wikipedia, vos nd åroz po des djournêyes.

Cwand dj’ adrouve on novea live e walon, li pus sovint, dji tchai so des paskêyes do vî tins. Minme s’ ele sont bén scrîtes et k’ ele mi plaijhnut gråce å walon, dji n’a nin håsse di les achever paski dji n’ î croe pus; c’ est sovint do rtchåfé.

Vaici, vos alez moussî d’ plins pîs, dins des paskêyes d’ ådjourdu ! Avou des banslêyes di noûmots, ki vos dinnut les prouves ki l’ walon vike co.

Vos shuroz les traeyins d’ on Cardjakigne, vos vicroz les transes d’ ene abagante do Pakistan, dins « Moude d' oneur ». I vos districote li paskêye del prumire camicåze walone. « Lisbete di Hebronvå » vos frè viker avou ses vijhéns; « les Parachèyisses » avou leus faitindjes, tot come les cene do « pa do tenismane », on tenismane k’ åreut polou esse on novea Nadal.

Vos shuvroz co « l' Måtourné », on disvoyî orfulin, ridivnou « ii binrtourné » cwand a rtourné (a bon) cazake.

Li dierinne si lome « Rimariaedje ». Sereut ç’ li vosse? Sereut ç’ li sinne ? Serè-t i bén s’ il astchait?

Totès noveles ki vos pudroz plaijhi a les lére.

Contnou

Li live est don fwait di nouv noveles, mins li nouvinme est l' continouwaedje del setinme. Dabôrd, gn a ût paskêyes divins.

Tchaeke paskeye atake pal fråze: «Dj' åreu polou…»

Vo ls è cial:

• «Cardjakigne», ki s' passe do costé d' Floraveye et Bouyon; elle aveut ddja stî eplaidêye dins l' Rantoele-gazete mins s' passant do costé d' Tchålerwè. Oufti: gn a nou moirt al fén, ca l' prumire fråze, c' est «Dj' åreu polou esse touwêye».
• «Moude d' oneur» ki s' passe a Måtche-el-Fåmene ey a Grimbiemont. Li prumire modêye si passéve a Tchålerwè ey a Gochliye. Gn a on moirt (purade ene moite) å coron.
• «Lisbete di Hebronvå», ki l' prumî tite, c' esteut «Lisbete di Lavervå». On moude sinisse, åtoû d' on rindou après l' satanisse. Eyet co télcô èn ôte après l' fén del novele. Å lijheu d' decider.
• «Camicazresse», si passe a Årlon, Bietris, pu e l' Irak. Li prumire fråze: «Dj' åreu polou esse li bele-feye Ben Laden».
• «Paratcheyisses»: deus cmeres paratchutisses veynut voltî l' minme moniteur.
• «Li pa do tenismane» k' aveut ddja stî eplaidî dins l' Rantoele.
• «Li måtourné» (setinme novele) ki s' porshût dins l' nouvinme («Li bén-rtourné»). On valet ki schape d' on målfeu la k' tote si famile a rployî l' herna. Pa ké sint s' va-t i egadjî dins ene des årmêyes del guere civile di Sireye ? Et kimint dvént i on «bén rtourné», après kékes tins e l' gayole ?
• «Rimariaedje»: Gn a-t i des moirts ? Nonna, mins ça a bén manké ! Nén sbarant dins on monde di gros eterprindeus, avou èn ome «k' åreut polou esse Djone Fitzeral Kenedi».

Spitch do strimaedje

On spitch po li strimaedje fourit dit a Sint-Houbert li mierkidi 15 di may 2019. Il a stî replaidî so Wikisourd, et so Singulîs 2/2019.

Djudjmint d' lijheus

Proficiate po vosse live. (Gilberte Mattina).

Dj' a ataké a l' lére, et dji trove ki ci n' est nén si målåjhey ki ça di lére li rfondou (on nos catrucime çoula après nosse payis). (Jean Hamblenne).

J'ai dévoré les histoires de ton livre. C'est très bien écrit et passionnant. (Dj' a lî tot d' ene trake les istweres di vosse live. C' est foirt bén scrît et ça vos prind ås tripes) (Brigitte Mahin).

J'ai bien apprécié l'humour noir de "Moudes a rvinde" (dj' a bén inmé li noere riyotreye di "Moudes a rvinde"). (Philippe Boula de Mareüil)

Djudjmint tecnike sol live

• Bele coviete. Mins li no do scrijheu divreut esse ene miete pus grand.
• Bon gramaedje di papî coûtchî mate (come ça dene des pådjes nén trop rlujhantes, on l' pout lére e s' lét). Mins ça n' doet nén esse leyî al crouweur. Mins ça dene on live ene miete pezant.
• Beas caracteres, nén trop ptits. Li limero des pådjes est grand assez.
• Li brotchaedje est bén fwait, come li côpaedje des foyes.
• Li no d' l' imprimeu n' î est nén.

Sipoûles sourdants

Deus u troes des noveles vegnnut d' ene måle keure k' a stî dins l' posse et dvins les gazetes. C' est l' cas po «Moude d' oneur» (moude di Sadia Sheikh), «Paratcheyisses» eyet «Camicazresse». Mins gn a bråmint des rbrosdaedjes åtoû del mwaisse sipoûle. Come dins «Li bén-rtourné» ki redvinte les atacaedjes terorisses di Brussele et Zaventem.

Alére

• Li Rantoele l° 90, esté 2019, p. 20; l° 91, waeyén-tins 2019, p. 20, et l° 92, ivier 2019-2020 p. 20.

Hårdêye difoûtrinne

so Wikisourd: Spitch do strimaedje di « Moudes a rvinde »