Xem mã nguồn của Tiếng Sunda cổ

{{Thông tin ngôn ngữ|name=Tiếng Sunda cổ|nativename=''{{lang|su|Basa Sunda Buhun}}''<br><span style="font-family:'Sundanese Unicode', 'Noto Sans Sundanese';">ᮘᮞ ᮞᮥᮔ᮪ᮓ ᮘᮥᮠᮥᮔ᮪</span><br>[[Tập tin:Basa_Sunda_Buhun_Letters_in_Old_Sundanese_script.svg|nirbing|115x115px]]<br>[[Tập tin:Tulisan_basa_sunda_buhun_buda.svg|nirbing|115x115px]]|familycolor=Austronesian|region=[[Tây Java]]|extinct=Được phát triển thành [[tiếng Sunda]] vào [[thế kỷ 18]].|fam1=[[Austronesia]]|fam2=[[Nhóm ngôn ngữ Malay-Polynesia|Malay-Polynesia]]|fam3=[[Nhóm ngôn ngữ Malay-Polynesia hạt nhân|Malay-Polynesia hạt nhân]]|script=[[Chữ Buda]]<br>[[Chữ Sunda Cổ]]|iso2=…|iso3=osn|image=Sunda-word-in-old-Sundanese-script-zoom-size.png|imagecaption=Từ "Sunda" trong chữ viết Sunda Cổ|notice=IPA}}'''Tiếng Sunda''' '''cổ''' (Chữ viết Sunda: ᮘᮞ ᮞᮥᮔ᮪ᮓ ᮘᮥᮠᮥᮔ᮪, Chữ viết Sunda cũ: [[Tập tin:Basa_Sunda_Buhun_Letters_in_Old_Sundanese_script.svg|liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Basa_Sunda_Buhun_Letters_in_Old_Sundanese_script.svg|115x115px|nirbing]], Chữ viết Buda: [[Tập tin:Tulisan_basa_sunda_buhun_buda.svg|liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tulisan_basa_sunda_buhun_buda.svg|115x115px|nirbing]], Bảng chữ cái Sunda<span style="font-family:'Sundanese Unicode', 'Noto Sans Sundanese';">:</span> {{lang|su|Basa Sunda Buhun}}) là ngôn ngữ lịch sử của [[tiếng Sunda]] từng được sử dụng ở phía [[Tây Java|tây của Java]]. Bằng chứng được ghi lại trong các bia ký từ khoảng thế kỷ 14 và các bản thảo cổ lontar từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 17. Ngôn ngữ này ngày nay không còn được sử dụng, nhưng vẫn có liên kết chặt chẽ với [[tiếng Sunda]] hiện đại.<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=2stkAAAAMAAJ&q=kamus+istilah+sastra+sunda&dq=kamus+istilah+sastra+sunda&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiQvITWtYfqAhUHYysKHZwyAHQQ6AEIKzAA|title=Kamus istilah sastra: pangdeudeul pengajaran sastra Sunda|last=Iskandarwassid|date=1992|publisher=Geger Sunten|language=su}}</ref>

== Bằng chứng bằng văn bản ==
Việc sử dụng tiếng Sunda cổ đại, trong số những người khác, được ghi lại trong các bản khắc làm bằng đá tự nhiên như Bản khắc Kawali ở Ciamis, và Bản khắc Batutulis ở [[Bogor]], cũng như trong các bản khắc bằng đồng như Bản khắc Kabantenan từ khu vực [[Bekasi]].<ref>{{chú thích sách|url=https://onesearch.id/Record/IOS1.INLIS000000000098583|title=Prasasti-prasasti dari masa kerajaan-kerajaan Sunda / oleh Hasan Djafar|last=Djafar|first=Hasan|date=1991|publisher=[s.n.]}}</ref><ref name="Hasan Jafar 2016 101-116">{{Chú thích tạp chí|last=Hasan Jafar|first=Titi Surti Nastiti|year=2016|title=Prasasti-prasasti dari Masa Hindu Buddha (Abad ke-12-16 Masehi di Kabupaten Ciamis, Jawa Barat|url=|journal=PURBAWIDYA|volume=5|issue= 2|pages=101-116|doi=}}</ref> Các di tích khác ghi lại việc sử dụng ngôn ngữ Sunda Cổ là các bản viết tay ''lontar'' và ''gebang'' từ các khu vực Bandung, Garut và [[Bogor]]. Các bản thảo hiện được lưu trữ trong một số viện, bao gồm ''Kabuyutan Ciburuy'' ở Bayongbong, Garut, Bảo tàng Sri Baduga ở [[Bandung]], Thư viện Quốc gia [[Indonesia]] ở [[Jakarta]] và [[Thư viện Bodleian]] ở [[Luân Đôn]].<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=Cvp6AAAACAAJ&dq=katalog+indu+naskah+nusantara+perpustakaan+nasional&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwimlqjNuIfqAhXJfH0KHTiKATYQ6AEIKjAA|title=Katalog induk naskah-naskah nusantara: Perpustakaan Nasional Republik Indonesia|date=1990|publisher=Djambatan|isbn=978-979-428-151-2|language=id}}</ref><ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=RheSrkiK2zYC&pg=PA2&dq=katalog+indu+naskah+nusantara+koleksi+lima+lembaga&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjV9JTcuIfqAhXOTX0KHaH2DWoQ6AEIKjAA#v=onepage&q=katalog%20indu%20naskah%20nusantara%20koleksi%20lima%20lembaga&f=false|title=Jawa Barat, koleksi lima lembaga|last=Ekajati|first=Edi Suhardi|date=1999|publisher=Yayasan Obor Indonesia|isbn=978-979-461-331-3|language=id}}</ref><ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=5A4_OlCkEZgC&printsec=frontcover&dq=khazanah+naskah+nusantara&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj_lvjnuIfqAhWUbX0KHXjWAt0Q6AEIKDAA#v=onepage&q=khazanah%20naskah%20nusantara&f=false|title=Khazanah naskah: panduan koleksi naskah-naskah Indonesia sedunia|last=Chambert-Loir|first=Henri|last2=Fathurahman|first2=Oman|date=1999|publisher=Yayasan Obor Indonesia|language=id}}</ref><ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=xZy49RnZcpEC&pg=PA1&dq=khazanah+naskah+nusantara&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj_lvjnuIfqAhWUbX0KHXjWAt0Q6AEIMzAB#v=onepage&q=khazanah%20naskah%20nusantara&f=false|title=Direktori naskah Nusantara|last=Ekajati|first=Edi Suhardi|date=2000|publisher=Yayasan Obor Indonesia|isbn=978-979-461-334-4|language=id}}</ref>

== Nét đặc trưng ==

=== Từ vựng ===
Từ vựng được sử dụng trong tiếng Sunda cổ đại vẫn được nhận ra được trong tiếng Sunda hiện đại, cả hai đều có cùng ý nghĩa hoặc trải qua những thay đổi về nghĩa. Việc sử dụng [[tiếng Phạn]] được điều chỉnh theo cách phát âm hoặc cách viết của tiếng Sunda cổ đại pha trộn khá rõ ràng. Điều này là do các sắc thái của việc sử dụng ngôn ngữ Sunda cổ đại trong các văn bản tôn giáo của [[Ấn Độ giáo]] và [[Phật giáo]]. Trong một số phần, từ vựng giống nhau thường được tìm thấy, thậm chí được kết hợp với các câu bằng tiếng Java Cổ.<ref name=":1">{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=JcQZMwEACAAJ&dq=tiga+pesona+sunda+kuna&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjPwI-Jt4fqAhXTbn0KHf4YDXUQ6AEIKzAA|title=Tiga pesona Sunda Kuna|date=2009|publisher=PT Dunai Pustaka Jaya|isbn=978-979-419-356-3|language=id}}</ref> Trong một phần khác, việc sử dụng từ vựng [[Tiếng Mã Lai|tiếng Mã Lai cổ]]<ref>{{chú thích web|url=https://www.kairaga.com/2020/04/30/bahasa-melayu-kuna-dalam-naskah-lontar-sunda-kuna.html|title=Bahasa Melayu Kuna dalam Naskah Lontar Sunda Kuna – Kairaga.com|language=id-ID|access-date=ngày 18 tháng 6 năm 2020|archive-date=2020-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20200805215840/https://www.kairaga.com/2020/04/30/bahasa-melayu-kuna-dalam-naskah-lontar-sunda-kuna.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=iGJkAAAAMAAJ&q=kamus+sunda+kuno&dq=kamus+sunda+kuno&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiLxMLJ7Z_tAhVs4nMBHVCqBpwQ6AEwAXoECAAQAg|title=Kosakata Melayu dalam naskah Sunda kuno: deskripsi dan dampak homonimi|date=2000|publisher=Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan Nasional|language=id}}</ref> và [[tiếng Ả Rập]]<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=1lMLAQAAMAAJ&q=gambaran+kosmologi+sunda&dq=gambaran+kosmologi+sunda&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjUgZj5g4vqAhV473MBHa0gBp8Q6AEIKzAA|title=Gambaran kosmologi Sunda, kropak 420: silsilah Prabu Siliwangi, Mantera Aji Cakra, mantera Darmapamulih, ajaran Islam, kropak 421, jatiraga, kropak 422|last=Darsa|first=Undang A.|date=2006|publisher=Kiblat Buku Utama|isbn=978-979-3631-77-6|language=id}}</ref> cũng được tìm thấy. Một số nhà nghiên cứu về các văn bản tiếng Sunda cổ đại đã liệt kê từ vựng tiếng Sunda cổ đại vào một từ điển song ngữ (tiếng Sunda cổ-Indonesia).<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=UKAMAQAAMAAJ&dq=kamus+sunda+kuno&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiLxMLJ7Z_tAhVs4nMBHVCqBpwQ6AEwAHoECAQQAg|title=KBSKI: kamus bahasa Sunda kuno Indonesia|last=Sumarlina|first=Elis Suryani Nani|last2=Darsa|first2=Undang A.|date=2003|publisher=Alqaprint Jatinangor|isbn=978-979-9462-42-8|language=su}}</ref>

=== Hình thái học ===
Hình thái cấu tạo từ thường có thể được nhận ra trong tiếng Sunda hiện đại với một vài ngoại lệ, ví dụ như việc sử dụng tiền tố ''a-'' trong từ ''awurung''. Hậu tố cuối cùng ''-keun'' có chức năng ngữ pháp tương tự như ''-aken'' trong tiếng Java cổ. Trong khi đó, việc sử dụng các tiếp tố ''-in-'' và ''-um-'' trong các từ ''ginawé'' (từ cơ bản ''gawé''; 'làm xong') và ''gumanti'' (từ cơ bản ''ganti'': 'thay thế') giống như trong tiếng Java cổ, ngoài việc sử dụng phần chèn ''-ar-'' có nghĩa là số nhiều, ví dụ như trong từ ''karolot'' (từ gốc là ''kolot''; 'người già').<ref>{{Chú thích tạp chí|last=Nurwansah|first=Ilham|title=Afiksasi dalam Bahasa Sunda Kuno (Analisis morfologis terhadap teks abad ke-16)|url=https://www.academia.edu/12307269/Afiksasi_dalam_Bahasa_Sunda_Kuno_Analisis_morfologis_terhadap_teks_abad_ke-16_|language=en}}</ref>

=== Cú pháp ===
Ở cấp độ cú pháp, nhìn chung hình thức câu trong tiếng Sunda cổ vẫn có những nét tương đồng với tiếng Sunda hiện đại.<ref name=":2">{{chú thích sách|title=Kajian Diakronis Struktur Bahasa Sunda Bihari dan Bahasa Sunda Kiwari|last=Ruhaliah|first=|date=1997|publisher=IKIP|isbn=|location=Bandung|pages=|url-status=live}}</ref><ref name=":0">{{Chú thích tạp chí|last=Nurwansah|first=Illam|last2=Sudaryat|first2=Yayat|last3=Ruhaliah|first3=Ruhaliah|date=2017|title=KALIMAT BAHASA SUNDA DALAM TEKS PROSA SUNDA KUNO ABAD KE-16 (Analisis Struktur dan Semantis)|url=https://ejournal.upi.edu/index.php/lokabasa/article/view/14199|journal=LOKABASA|language=en-US|volume=8|issue=2|pages=181–196|doi=10.17509/jlb.v8i2.14199|issn=2528-5904}}</ref> Một trong những đặc điểm của tiếng Sunda cổ đại có thể phân biệt với cấu trúc của tiếng Sunda hiện đại là việc sử dụng mẫu vị ngữ-[[chủ ngữ]] trong các cấu trúc câu tiếng Sunda cổ đại với một vị ngữ khá nhất quán ở dạng động từ và chủ ngữ trong câu dưới hình thức của một danh từ.<ref name=":0" /> Một tính năng đặc trưng khác là việc sử dụng tiểu từ ''ma'' có thể hoạt động như một sự củng cố cho cụm từ hoặc mệnh đề trước đó. Trong cấu tạo câu, tiểu từ ''ma'' có chức năng như một dấu hiệu phân tách các mệnh đề và dùng để giới thiệu thông tin mới.<ref>{{chú thích web|url=http://kbi.kemdikbud.go.id/kbi_back/file/dokumen_makalah/dokumen_makalah_1540522016.pdf|title=Fungsi dan posisi partikel Ma dalam Bahasa Sunda Kuno|last=Gunawan|first=Aditia|last2=Fauziyah|first2=Evi Fuji|date=2018|website=kbi.kemdikbud.go.id|language=en|access-date = ngày 18 tháng 6 năm 2020}}</ref>

== Ví dụ sử dụng ==
=== Dòng chữ ===
[[Tập tin:KITLV_87606_-_Isidore_van_Kinsbergen_-_Inscribed_stone_at_Kawali_near_Tjiamis_-_Before_1900.tif|liên_kết=https://id.wikipedia.org/wiki/Berkas:KITLV_87606_-_Isidore_van_Kinsbergen_-_Inscribed_stone_at_Kawali_near_Tjiamis_-_Before_1900.tif|nhỏ|Dòng chữ Kawali I ở khu vực kabuyutan của Astana Gede, Kawali]]
Sau đây là một ví dụ về việc sử dụng ngôn ngữ Sunda cổ đại được ghi lại trong Bản khắc Kawali. Chuyển ngữ ngoại giao do các nhà khảo cổ Hasan Jafar & Titi Surti Nastiti thực hiện <ref name="Hasan Jafar 2016 101-116" />

''"nihan tapak walar nu sang hyang mulia tapa(k) inya parĕbu raja wastu mangadĕg di kuta kawali nu mahayu na kadatuan surawisesa nu marigi sakuliling dayĕh nu najur sakala desa aya ma nu pa(n)deuri pakĕna gawe rahayu pakĕn hĕbĕl jaya dina buana"''

Dịch:

"Đây là dấu vết (bước đi) của Kawali (từ) vua wastu của anh ấy. thịnh vượng toàn bộ vương quốc. Đối với những người sẽ đến, hãy áp dụng sự cứu rỗi làm nền tảng của sự chiến thắng trong cuộc sống trên thế giới.<nowiki>''</nowiki>

=== Bản thảo cổ ===
Tiếng Sunda cổ đại được sử dụng trong các bản thảo lontar và gebang có thể được phân biệt dựa trên hình thức của văn bản, cụ thể là [[thơ]] và [[văn xuôi]].<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":0" />

==== Thơ ====
[[Tập tin:Naskah_Sunda_Lontar.jpg|liên_kết=https://id.wikipedia.org/wiki/Berkas:Naskah_Sunda_Lontar.jpg|nhỏ|Bản thảo của giấy cói ''Kawih Pangeuyeukan'' từ bộ sưu tập của Thư viện Quốc gia Indonesia chứa văn bản bằng tiếng Sunda Cổ.]]
Một số bản viết tay tiếng Sunda cổ đại chứa các văn bản dưới dạng thơ bao gồm: ''[[Sewaka Darma]],''<ref name=":3">{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=DLctAAAAMAAJ&q=sewaka+darma&dq=sewaka+darma&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjmt-2A_4rqAhVCVH0KHflyCVUQ6AEIKDAA|title=Sewaka darma (Kropak 408); Sanghyang siksakandang karesian (Kropak 630); Amanat Galunggung (Kropak 632): transkripsi dan terjemahan|date=1987|publisher=Bagian Proyek Penelitian dan Pengkajian Kebudayaan Sunda (Sundanologi), Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan|language=id}}</ref> ''[[Carita Purnawijaya]],''<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=T1BJAAAAMAAJ&q=poernawidjaja&dq=poernawidjaja&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiRsOWr_4rqAhWe4XMBHcCmAfsQ6AEIKjAA|title=Tijdschrift voor Indische taal-, land-, en volkenkunde|date=1914|publisher=Lange & Company|language=nl}}</ref> ''[[Perjalanan Bujangga Manik|Bujangga Manik]], [[Sri Ajnyana]],<ref name=":1" /> [[Kawih Pangeuyeukan]]''<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=mo25rQEACAAJ&dq=kawih+pangeuyeukan&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj1leXA_4rqAhXH6XMBHfjdC4AQ6AEIKDAA|title=Kawih pangeuyeukan: tenun dalam puisi Sunda kuna dan teks-teks lainnya|last=Ruhimat|first=Mamat|last2=Gunawan|first2=Aditia|last3=Wartini|first3=Tien|date=2014|publisher=Perpustakaan Nasional Republik Indonesia bekerjasama dengan Pusat Studi Sunda|isbn=978-979-008-685-2|language=id}}</ref> và ''[[Sanghyang Swawarcinta]]''.<ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.co.id/books?id=wSvNpTGxqvkC&q=swawarcinta&dq=swawarcinta&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjlm_vN_4rqAhWD63MBHav_A5EQ6AEIKDAA|title=Sanghyang swawarcinta|last=Wartini|first=Tien|last2=Ruhimat|first2=Mamat|last3=Ruhaliah|last4=Gunawan|first4=Aditia|date=2011|publisher=Kerjasama Perpustakaan Nasional RI dan Pusat Studi Sunda|language=id}}</ref> Tiếng Sunda cổ viết dưới dạng thơ thường sử dụng mẫu tám âm tiết, mặc dù trong một số bản viết tay, quy tắc này không quá nghiêm ngặt. không quá khắt khe.''<ref name=":1" /><ref name=":02">{{chú thích sách|title=Tata Pustaka: Sebuah Pengantar terhadap Tradisi Tulis Sunda Kuna|last=Atep Kurnia|first=Aditia Gunawan|date=2019|publisher=Perpustakaan Nasional RI & Manassa|isbn=|location=Jakarta|pages=|url-status=live}}</ref>''

Văn bản ''Pendakian Sri Ajnyana'':

"''Sakit geui ngareungeuheun''

''cicing hanteu dék matingtim,''

''usma ku raga sarira.''

''Béngkéng upapen rasana,''

''dosa a(ng)geus kanyahoan,''

''ngeureuy teuing gawé hala,''

''hanteu burung katalayahan,''

''Ja kini teuing rasana,''

''Kasasar jadi manusa.''

''Saurna Sri Ajnyana:''

''‘Adiing, ambet ka dini.''

''Mulah ceurik nangtung dinya.''

''Dini di lahunan aing.''

''Tuluy dirawu dipangku"''

==== Văn xuôi ====
[[Tập tin:Old_Sundanese_gebang_manuscript_Sanghyang_Raga_Dewata.jpg|liên_kết=https://id.wikipedia.org/wiki/Berkas:Old_Sundanese_gebang_manuscript_Sanghyang_Raga_Dewata.jpg|nhỏ|Bản thảo Gebang bằng tiếng Sunda cổ Bộ sưu tập ''Sanghyang Raga Dewata'' của Bảo tàng Sribaduga, [[Bandung]].]]
Các văn bản có chứa tiếng Sunda trong văn xuôi bao gồm ''Sanghyang'' ''Siksa Kandang Karesian'', ''Amanat Galunggung'',''<ref name=":3" /> Sanghyang Sasana Maha Guru,'' và ''Sanghyang Raga Dewata.'' Sau đây là ví dụ về các câu được sử dụng trong ''Amanat Galunggung''.<ref name=":3" />

''"Awignam astu. Nihan tembey sakakala Rahyang Ba/n/nga, masa sya nyusuk na Pakwan makangaran Rahyangta Wuwus, maka manak Maharaja Dewata, Maharaja Dewata maka manak Baduga Sanghyang, Baduga Sanghyang maka manak Prebu Sanghyang, Prebu Sanghyang maka manak Sa(ng) Lumahing rana, Sang Lumahing Rana maka manak Sa(ng) Lumahing Winduraja, Sa(ng) Lumahing Winduraja maka manak Sa(ng) Lumahing Tasikpa(n)jang, Sang Lumahing Tasik pa(n)jang (maka manak) Sa(ng) Lumahing Hujung Kembang, Sa(ng) Lumahing Hujung Kembang maka manak Rakeyan Darmasiksa."''<!--
== Phòng trưng bày ==
<gallery mode="packed" heights=200px>
Tập tin:Pr_AG.jpg|Dòng chữ Kawali I ở khu vực kabuyutan của Astana Gede, Kawali
Tập tin:Naskah_Sunda_Lontar.jpg|[[Lontar|Naskah lontar]] Bộ sưu tập ''Kawih Pangeuyeukan'' Thư viện Quốc gia Cộng hòa Indonesia|Thư viện Quốc gia Indonesia]] chứa văn bản bằng tiếng Sunda Cổ.
Tập tin:Old_Sundanese_gebang_manuscript_Sanghyang_Raga_Dewata.jpg|Gebang bản thảo trong bộ sưu tập ''Sanghyang Raga Dewata'' của người Sunda cổ tại Bảo tàng Sribaduga, Bandung.
</gallery>
-->

== Tham khảo ==
{{tham khảo|30em}}{{sơ khai}}
{{Ngôn ngữ tại Indonesia}}

[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Indonesia]]
[[Thể loại:Người Sunda]]