Xem mã nguồn của Orinoco

{{Other uses}}
{{Infobox river
| name               = Orinoco River
| name_native        = 
| name_native_lang   = 
| name_other         = Río Orinoco
| name_etymology     = [[Warao language|Warao]] for "a place to paddle"
<!---------------------- IMAGE & MAP -->
| image              = Orinoco Bridge.jpg
| image_size         = 
| image_caption      = Cầu Orinoquia gần [[Ciudad Guayana]], Venezuela
| map                = Orinoco drainage basin map (plain)-es.svg
| map_size           = 
| map_caption        = [[Lưu vực]] Orinoco
| pushpin_map        = Venezuela
| pushpin_map_size   = 
| pushpin_map_caption= 
<!---------------------- LOCATION -->
| subdivision_type1  = Countries
| subdivision_name1 = {{hlist|[[Colombia]]|[[Venezuela]]}}
| subdivision_type2  = 
| subdivision_name2  = 
| subdivision_type3  = Region
| subdivision_name3  = [[Nam Mỹ]]
| subdivision_type4  = 
| subdivision_name4  = 
| subdivision_type5  = 
| subdivision_name5  = 
<!---------------------- PHYSICAL CHARACTERISTICS -->
| length             = {{convert|2,250|km|mi|abbr=on}} 
| width_min          = 
| width_avg          = 
| width_max          = 
| depth_min          = 
| depth_avg          = 
| depth_max          ={{convert|100|m|abbr=on}} 
| discharge1_location=[[Orinoco Delta]], [[Atlantic Ocean]] 
| discharge1_min     = {{convert|21,000|m3/s|cuft/s|abbr=on}}
| discharge1_avg     = (Period of data: 1926-2011){{convert|37,740|m3/s|cuft/s|abbr=on}}<ref name="La geografía del agua">{{chú thích web|url=https://bibliofep.fundacionempresaspolar.org/media/1378189/agua_ti_cap03.pdf|title=La geografía del agua|last1=José Rafael|first1=Córdova|last2=Marcelo González|first2=Sanabria}}</ref>
| discharge1_max     = {{convert|54,000|m3/s|cuft/s|abbr=on}}
| source1            = Hydrological source (Main stem)
| source1_location   = Cerro Delgado-Chalbaud, [[Parima Mountains]], [[Venezuela]]
| source1_coordinates= {{coord|2|19|05|N|63|21|42|W|display=inline}}
| source1_elevation  = {{convert|1,047|m|abbr=on}}
| source2            = Geographical source (Orinoco-Guaviare-Guayabero-Papamene-Sorrento)
| source2_location   = Headwaters of Rio Sorrento, Paramo de Sumapaz, Meta, [[Colombia]]  
| source2_coordinates= {{coord|3|34|2|N|74|31|23|W|}} (xấp xỉ)
| source2_elevation  = {{convert|3,530|m|abbr=on}} (xấp xỉ)
| mouth              = [[Delta Amacuro]]
| mouth_location     = [[Atlantic Ocean]], [[Venezuela]]
| mouth_coordinates  = {{coord|8|37|N|62|15|W|display=inline,title}}<ref>{{GEOnet2|32FA87C3E20B3774E0440003BA962ED3|Orinoco River}}</ref>
| mouth_elevation    = {{convert|0|m|abbr=on}}
| progression        = 
| river_system       = 
| basin_size         = {{convert|989,000|km2|mi2|abbr=on}}
| tributaries_left   =[[Casiquiare River|Casiquiare]], [[Atabapo River|Atabapo]], [[Guaviare River|Guaviare]], [[Vichada River|Vichada]], [[Tomo River|Tomo]], [[Cinaruco River|Cinaruco]], [[Capanaparo River|Capanaparo]], [[Meta River|Meta]], [[Arauca River|Arauca]], [[Apure River|Apure]], [[Guárico River|Guárico]] 
| tributaries_right  =[[Mavaca River|Mavaca]], [[Sipapo River|Sipapo]], [[Ocamo River|Ocamo]], [[Ventuari River|Ventuari]], [[Suapure River|Suapure]], [[Parguaza River|Parguaza]], [[Caura River (Venezuela)|Caura]], [[Cuchivero River|Cuchivero]], [[Aro River|Aro]], [[Caroní River|Caroní]] 
| custom_label       = 
| custom_data        = 
| extra              = 
|discharge2_location=[[Ciudad Bolívar]], [[Venezuela]] (Basin size: {{convert|836,000|km2|abbr=on}})|discharge2_avg=( Period: 1926-2011){{convert|32,760|m3/s|cuft/s|abbr=on}}<ref name="La geografía del agua"/>|discharge3_location=[[Puerto Ayacucho]], [[Venezuela]] ( Basin size: {{convert|342,000|km2|abbr=on}})|discharge3_avg=(Period: 1926-2011){{convert|16,182|m3/s|cuft/s|abbr=on}}<ref name="La geografía del agua"/>|discharge4_location=Masagua, [[Colombia]] (Basin size: {{convert|101,000|km2|abbr=on}})|discharge4_avg={{convert|4,400|m3/s|cuft/s|abbr=on}}|discharge5_location=Tama Tama, [[Venezuela]] (Basin size: {{convert|37,870|km2|abbr=on}}|discharge5_avg={{convert|1,400|m3/s|cuft/s|abbr=on}}}}

'''Orinoco''' là một trong những dòng sông dài nhất tại [[Nam Mỹ]] với [[chiều dài]] {{convert|2140|km|mi|abbr=on}}. Lưu vực sông thỉnh thoảng được gọi là '''Orinoquia''',<ref>{{cite encyclopedia |title=Orinoquia, Orinoquía |encyclopedia=Diccionario panhispánico de dudas |year=2005 |publisher=Royal Spanish Academy |location= |id= |url=https://www.rae.es/dpd/Orinoquia |access-date=2023-01-07}}</ref> có diện tích {{convert|989,000|km2|mi2|abbr=on}}, với 76,3% trong đó thuộc về [[Venezuela]] về phần còn lại nằm trên đất [[Colombia]]. Orinoco và các chi lưu là hệ thống giao thông chính ở miền đông và vùng nội địa Venezuela và [[Los Llanos, Venezuela|llanos]] của Colombia.

== Lịch sử ==
[[Tập tin:Map of Lower Orinoco pub. 1897.jpg|nhỏ|trái|258px|Bản đồ Hạ Orinoco năm 1897]] 
Mặc dù [[cửa sông]] Orinoco ở [[Đại Tây Dương]] đã được ghi trong tài liệu của [[Cristoforo Colombo|Columbus]] vào ngày 1 tháng 8 năm 1498 trong tuyến hành trình thứ ba của mình, khởi nguồn của sông tại [[Carlos Delgado Chalbaud|Cerro Delgado-Chalbaud]] thuộc dãy [[Parima]] mới được khám phá lần đầu vào năm 1951, tức 453 năm sau. Đầu nguồn của sông nằm trên biên giới Venezuelan-[[Brasil]] và có độ cao {{convert|1047|m|0|abbr=on}} và có tọa độ {{coord|02|19|05|N|63|21|42|W|}}, và do một đoàn thám hiểm Venezuela-Pháp khám phá ra.

[[Đồng bằng Orinoco]], và các chi lưu ở phía đông llanos như [[sông Apure|Apure]] và [[sông Meta|Meta]], được khám phá vào thế kỷ 16 bởi nhà viễn [[Ambrosius Ehinger]] cũng những người nối tiếp ông. Năm 1531 [[Diego de Ordaz]], bắt đầu từ cửa sông chính của đồng bằng là Boca de Navios, đã ngược dòng lên đến Meta, và [[Antonio de Berrio]] xuôi dòng [[sông Casanare|Casanare]], đến Meta, và sau đó xuôi dòng Orinoco và trở lại [[Santa Ana de Coro|Coro]].

[[Alexander von Humboldt]] đã khám phá lưu vực sông vào năm 1800 và có ghi chép về cá heo sông màu hồng và các loài động thực vật.<ref>Helferich, Gerard (2004) ''Humboldt's cosmos: Alexander von Humboldt and the Latin American journey that changed the way we see the world'' Gotham Books, New York, ISBN 1-59240-052-3.</ref>

==Địa lý==
Dòng chảy của Orinoco tạo thành một vòm hình elipxoit rộng, bao quanh [[Sơn nguyên Guiana]]; sông bị phân thành bốn phần có [[chiều dài]] không cân bằng và gần tương ứng với khu hoạch theo chiều dọc đối với một sông lớn đêỉn hình:

* '''Thượng Orinoco'''— dài {{convert|242|km|mi}}, tạo thành từ các dòng nước đầu nguồn và chảy qua địa hình đồi núi theo hướng tây bắc.
* '''Trung Orinoco'''— dài {{convert|750|km|mi}}, chia thành 2 khu vực, khu vực đầu tiên dài {{convert|480|km|mi}} và có hướng dòng chảy về phía tây đến khi hợp lưu với [[sông Atabapo|Atabapo]] và [[sông Guaviare|Guaviare]] ở [[San Fernando de Atabapo]]; phần thứ nhì chảy theo hướng bắc và dài khoảng {{convert|270|km|mi}}, tạo thành biên giới Venezuela - Colombia, hai bên sườn là các phiến granit cực tây của sơn nguyên Guiana ngăn cản sự phát triển dòng chảy, kéo dài đến ghềnh Atures gần nơi hợp lưu với [[sông Meta]] tại [[Puerto Carreño]].
*'''Hạ Orinoco'''— dài {{convert|959|km|mi}} và tạo thành một đồng bằng phù sa hoàn chỉnh, chảy theo hướng đông bắc, từ ghềnh Atures xuống đến Piacoa ở trước [[Barrancas]]
* '''Đồng bằng Amacuro'''— dài {{convert|200|km|mi}} và đổ nước ra [[vịnh Paría]] và Đại Tây Dương, một đồng bằng sông rất rộng lớn với diện tích {{convert|22500|km2|mi2|-2|abbr=on}} và [[chiều rộng]] nhất là {{convert|370|km|mi|-1}}.

Ở cửa sông, Orinoco tạo thành một đồng bằng rộng và phân thành hàng trăm nhánh sông và kênh qua {{convert|41,000|km2|-3|abbr=on}} rừng đầm lầy. Vào mùa mưa, Orinoco có thể rộng đến {{convert|22|km|0}} và sâu {{convert|100|m|-1}}.

Hầu hết các sông quan trọng của Venezuela và chi lưu của Orinoco, trong đó lớn nhất là [[sông Caroni (Venezuela)|Caroní]], hợp lưu với Orinoco tại [[Puerto Ordaz]], gần thác [[Llovizna]]. Một đặc trưng của hệ thống sông Orinoco là [[kênh Casiquiare]], bắt đầu là một nhánh của Orinoco, và nối đến [[Río Negro (Amazon)|Rio Negro]], một chi lưu của [[sông Amazon|Amazon]], tạo thành một 'kênh đào tự nhiên' giữa Orinoco và Amazon.

===Các sông chính trong lưu vực Orinoco ===
[[Hình:Deltaorinoco.jpg|nhỏ|phải|Một đoạn Orinoco]]
* [[Sông Apure|Apure]]: từ Venezuela chảy theo hướng đông nhập vào Orinoco
* [[Sông Arauca|Arauca]]: từ Colombia chảy về phía đông qua Venezuela vào Orinoco
* [[Sông Atabapo|Atabapo]]: từ sơn nguyên Guiana của Venezuela chảy về phía bắc vào Orinoco
* [[Sông Caroní|Caroní]]: từ sơn nguyên Guiana của Venezuela chảy về phía bắc đến Orinoco
* [[Kênh Casiquiare]]: ở tây nam Venezuela, một nhánh sông từ Orinoco chảy về phía tây đến Negro, một sông nhánh lớn của Amazon
* [[Sông Caura (Venezuela)|Caura]]: từ miền đông Venezuela (sơn nguyên Guiana) chảy về phía bắc vào Orinoco
* [[Sông Guaviare|Guaviare]]: từ Colombia chảy về phía đông vào Orinoco
* [[Sông Inírida|Inírida]]: từ Colombia théo hướng đông nam vào Guaviare.
* [[Sông Meta|Meta]]: từ Colombia, biên giới với Venezuela theo hướng đông vào Orinoco
* [[Sông Ventuari|Ventuari]]: từ miền đông Venezuela (sơn nguyên Guiana) theo hướng tây nam vào Orinoco
* [[Sông Vichada|Vichada]]: từ Colombia chảy theo hướng đông vào Orinoco

== Sinh thái học ==
[[Boto]], hay [[Cá heo sông Amazon]], cũng cư trú trên hệ thống sông Orinoco. [[Cá sấu Orinoco]] là một trong những loài bò sát hiếm nhất thế giới, với dưới 250 cá thể còn lại trong tự nhiên. Phạm vi trong tự nhiên của loài cá sấu này nay chỉ còn hạn chế ở lực vực sông Orinoco. Orinoco là nơi sinh sống của [[Pygocentrus cariba|Piranha Caribe]] hay ''Pygocentrus cariba''.

== Kinh tế ==
Tàu bè có thể đi lại trên hầu hết [[chiều dài]] của dòng sông, và việc nạo vét cho phép các tàu biển có thế đi xa đến [[Ciudad Bolívar]], tại nơi hợp lưu với [[sông Caroní]], {{convert|435|km|0|abbr=on}} từ cửa sông. Tàu chở hàng hóa có thể đi xa đến [[Puerto Ayacucho]] và [[Atures Rapids]].

Năm 1926, một thanh tra viên người Venezuela đã tìm ra một trong các mỏ quặng sắt trưc lượng lớn nhất gần đồng bằng sông Orinoco, phía nam của thị trấn San Felix tại một ngọn núi mang tên ''El Florero''. Khai thác quy mô các tài nguyên quặng bắt đầu sau khi kết thúc Thế chiến thứ II, điều hành là một hàng Venezuela và một công ty thép Hoa Kỳ. Vào đầu thập niên 195s, khoảng 10.000 tấn đất lẫn quặng được mang đi mỗi ngày.<ref>[http://books.google.com/books?id=GtkDAAAAMBAJ&pg=PA142&dq=popular+mechanics+July+1932+airplane&hl=en&ei=IoAZTePWB-DRnAe63OjPDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CDgQ6AEwBjg8#v=onepage&q&f=true "Venezuela's Magnetic Mountain"] ''Popular Mechanics'', July 1949</ref>

Lưu vực sông Orinoco cũng có tài nguyên [[cát dầu]] tại đai dầu Orinoco, có thể trở thành một nguồn cung cấp dầu trong tương lai.<ref>Forero, Juan (ngày 1 tháng 6 năm 2006) "For Venezuela, A Treasure In Oil Sludge" ''New York Times'' Vol. 155 Issue 53597, pC1-C6</ref>

== Thể thao==
Từ năm 1988, chính quyền địa phương [[Ciudad Guayana]] đã tổ chức một cuội đua thuyền trên Orinoco và [[sông Caroni (Venezuela)|Caroní]], và có đến 1000 đấu thủ tham gia. Từ năm 1991, ''"Paso a Nado Internacional de los Rios Orinoco-Caroní"'' đã được tổ chức hàng năm, và một ngày chủ nhật gần 19 tháng 4. Trên bình diện thế giới, giải thi đầu này đã đạt được tầm quan trọng, và có một số lượng lớn các đối thủ tham gia thi đấu.<ref>[http://www.almacaronidireccion.com/imdecaroni/static.php?page=static070130-092723 "Antecedentes y Sumario Paso a Nado Internacional de Los Rios Orinoco/Caroni" ''Paso Nado Internacional de Los Rios Orinoco y Caroní'' Official website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071217065719/http://www.almacaronidireccion.com/imdecaroni/static.php?page=static070130-092723 |date = ngày 17 tháng 12 năm 2007}} in Spanish, translation of title: "Antecedents and Summary of the ''International Swim Meet of the Orinoco and Caroni Rivers''"</ref>

== Hình ảnh ==
<gallery>
Image:Orinoco-Landschaft.JPG|Thác trên sông Orinoco, gần sân bay Puerto Ayacucho, Venezuela.
Image:Orinoco_33._2005.jpg|Sông Orinoco tại bang [[Amazonas (bang Venezuela)|Amazonas]], Venezuela.
Image:Orinoco4.jpg|Sông Orinoco tại bang Amazonas
</gallery>

== Chú thích==
{{Tham khảo}}

==Tham khảo==
* Stark, James H. 1897. ''Stark's Guide-Book and History of Trinidad including Tobago, Granada, and St. Vincent; also a trip up the Orinoco and a description of the great Venezuelan Pitch Lake''. Boston, James H. Stark, publisher; London, Sampson Low, Marston & Company. (This book has an excellent description of a trip up the Orinoco as far as [[Ciudad Bolívar]] and a detailed description of the Venezuelan [[Pitch Lake]] situated on the western side of the Gulf of Paria opposite.)
* MacKee, E.D., Nordin, C.F. and D. Perez-Hernandez (1998). "The Waters and Sediments of the Rio Orinoco and its major Tributaries, Venezuela and Colombia." United States Geological Survey water-supply paper, ISSN 0083; 2326/A-B. Washington: United States Government Printing Office.
* Weibezahn, F.H., Haymara, A. and M.W. Lewis (1990). ''The Orinoco River as an ecosystem''. Caracas: Universidad Simon Bolivar.
* Rawlins, C.B. (1999). ''The Orinoco River''. New York: Franklin Watts.

==Liên kết ngoài==
{{thể loại Commons|Orinoco River Basin}}
*[http://cohesion.rice.edu/naturalsciences/earthscience/research.cfm?doc_id=2819 "The Orinoco Heavy Oil Belt In Venezuela (or Heavy Oil to the Rescue?)"] Department of Earth Science, Rice University

{{Orinoco Tributaries}}

[[Thể loại:Sông của Colombia]]
[[Thể loại:Sông Venezuela]]
[[Thể loại:Biên giới Colombia–Venezuela]]
[[Thể loại:Sông quốc tế]]