Xem mã nguồn của Nhóm ngôn ngữ Việt

{{Infobox language family
  |name= Nhóm ngôn ngữ Việt
  |region=[[Bán đảo Đông Dương|Đông Dương]]
  |familycolor=Nam Á
  |protoname = [[Tiếng Việt-Mường nguyên thủy|Việt-Chứt nguyên thủy]]
  |fam2=[[Nhóm ngôn ngữ Môn-Khmer|Môn-Khmer]]
  |child1=Việt-Mường
  |child2=[[Tiếng Thổ (Việt Nam)|Thổ (Cuối)]]
  |child3=[[Tiếng Thavưng|Thavưng]]
  |child4=[[Tiếng Chứt|Chứt]]
  |child5=[[Tiếng Maleng|Maleng]]
  |child6=[[Tiếng Kri|Kri]]
  |map2 = Austroasiatic-en.svg
  |mapcaption2 = {{legend|#FF82C0|Nhóm ngôn ngữ Việt}}
  | glotto = viet1250
  | glottorefname = Vietic
}}
'''Nhóm ngôn ngữ Việt''' hay '''Nhóm ngôn ngữ Việt-Chứt''' là một nhánh của [[ngữ hệ Nam Á]]. Trước đây người ta còn gọi Nhóm ngôn ngữ này là '''Việt-Mường''', '''Annam-Muong''', '''Vietnamuong''', nhưng hiện nay nói chung các tên gọi này được dùng để chỉ phân nhánh của Nhóm ngôn ngữ Việt Mường, trong đó chỉ bao gồm [[tiếng Việt]] và [[tiếng Mường]].

Tiếng Việt ngày nay đã có ảnh hưởng đáng kể từ [[tiếng Trung Quốc]], đặc biệt là về từ vựng và hệ thống thanh điệu<ref>Linguistic Research on the Origins of the Vietnamese Language: An Overview, Journal of Vietnamese Studies 1(1-2):104-130, 2006</ref>. [[Từ Hán-Việt]] chiếm khoảng 30-60% số vốn từ vựng tiếng Việt, không bao gồm từ mượn từ Trung Quốc.

==Nguồn gốc==
Nơi phát tích của Nhóm ngôn ngữ Việt thường được cho là [[Bắc Bộ]].<ref name="Sagart 2008">{{citation|last= Sagart|first = Laurent|title= Past human migrations in East Asia: matching archaeology, linguistics and genetics|chapter= The expansion of Setaria farmers in East Asia|chapter-url=https://www.academia.edu/3077307|year= 2008|pages= 141–145|quote= The cradle of the Vietic branch of Austroasiatic is very likely in north Vietnam, at least 1000km to the south‑west of coastal Fújiàn}}</ref><ref name="Ferlus 2009">{{chú thích tạp chí|last1=Ferlus|first1=Michael|title=Một cơ tầng từ vựng Đông Sơn trong tiếng Việt|journal=Journal of the Southeast Asian Linguistics Society|date=2009|volume=1|page=105|url=https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00932218v3/document}}</ref><ref>{{Chú thích tạp chí|last=Alves|first=Mark|date=2019-05-10|title=Dữ liệu đa ngành kết nối chi Việt với Văn hóa Đông Sơn|url=https://www.researchgate.net/publication/333720204}}</ref> Tuy nhiên, vẫn còn nhiều luồng ý kiến trái chiều xoay quanh vấn đề này. Chamberlain James R., dựa trên cơ sở sự đa dạng ngôn ngữ, cho rằng Nhóm ngôn ngữ Việt có lẽ phát tích từ khu vực các tỉnh [[Borikhamxay|Bolikhamsai]], [[Khammuane|Khammouane]] ở [[Lào]] và [[Nghệ An]], [[Hà Tĩnh]], [[Quảng Bình]] ở [[Việt Nam]] ngày nay.<ref name="Chamberlain"/> Chiều sâu lịch đại của Nhóm ngôn ngữ Việt cũng đã phải ít nhất nằm trong khoảng 2.500-2.000 năm (theo Chamberlain 1998); 3.500 năm (theo Peiros 2004); hoặc tầm 3.000 năm (theo Mark 2020).<ref name="Chamberlain">Chamberlain, J.R. 1998, "[http://sealang.net/sala/archives/pdf8/chamberlain1998origin.pdf Nguồn gốc tộc Sek: ngụ ý về lịch sử Thái và Việt]", trong The International Conference on Tai Studies, S. Burusphat (chủ biên), Bangkok, Thái Lan, tr. 97-128. Viện Ngôn ngữ và Văn hóa vì sự phát triển vùng nông thôn, Đại học Mahidol.</ref>{{sfn|Alves|2020|p=xix}} Dù vậy, khảo cổ học đã chứng minh rằng trước thời [[Văn hóa Đông Sơn|Đông Sơn]], cư dân [[châu thổ sông Hồng]] chủ yếu là người [[ngữ hệ Nam Á|Nam Á]]: dữ liệu di truyền từ khu mộ [[Mán Bạc]] thuộc [[văn hóa Phùng Nguyên]] (có niên đại 1.800 TCN) rất gần với người nói tiếng Nam Á hiện đại;<ref>{{chú thích tạp chí | last1=Lipson | first1=Mark | last2=Cheronet | first2=Olivia | last3=Mallick | first3=Swapan | last4=Rohland | first4=Nadin | last5=Oxenham | first5=Marc | last6=Pietrusewsky | first6=Michael | last7=Pryce | first7=Thomas Oliver | last8=Willis | first8=Anna | last9=Matsumura | first9=Hirofumi | last10=Buckley | first10=Hallie | last11=Domett | first11=Kate | last12=Hai | first12=Nguyen Giang | last13=Hiep | first13=Trinh Hoang | last14=Kyaw | first14=Aung Aung | last15=Win | first15=Tin Tin | last16=Pradier | first16=Baptiste | last17=Broomandkhoshbacht | first17=Nasreen | last18=Candilio | first18=Francesca | last19=Changmai | first19=Piya | last20=Fernandes | first20=Daniel | last21=Ferry | first21=Matthew | last22=Gamarra | first22=Beatriz | last23=Harney | first23=Eadaoin | last24=Kampuansai | first24=Jatupol | last25=Kutanan | first25=Wibhu | last26=Michel | first26=Megan | last27=Novak | first27=Mario | last28=Oppenheimer | first28=Jonas | last29=Sirak | first29=Kendra | last30=Stewardson | first30=Kristin | last31=Zhang | first31=Zhao | last32=Flegontov | first32=Pavel | last33=Pinhasi | first33=Ron | last34=Reich | first34=David | title=Ancient genomes document multiple waves of migration in Southeast Asian prehistory | journal=Science | publisher=Hiệp hội vì Sự tiến bộ Khoa học Mỹ (AAAS) | date=2018-05-17 | issn=0036-8075 | doi=10.1126/science.aat3188 |biorxiv=10.1101/278374 | pmc=6476732 | pmid=29773666 | volume=361 | issue=6397 | pages=92–95 | bibcode=2018Sci...361...92L }}</ref><ref>Corny, Julien, et al. 2017. "Dental phenotypic shape variation supports a multiple dispersal model for anatomically modern humans in Southeast Asia." ''Journalof Human Evolution'' 112 (2017):41-56. được trích dẫn trong Alves, Mark (2019-05-10). "Data from Multiple Disciplines Connecting Vietic with the Dong Son Culture". Hội đàm: "Contact Zones and Colonialism in Southeast Asia and China's South (~221 BCE - 1700 CE)"Tại: Đại học Bang Pennsylvania</ref> trái lại, "di truyền lai hợp" từ di chỉ [[Núi Nấp]] thuộc văn hóa Đông Sơn lại có mối liên hệ với "người Đài từ Trung Quốc, người nói tiếng [[Tai-Kadai]] từ Thái Lan, và người nói tiếng Nam Á từ Việt Nam, bao gồm cả người Việt";<ref>{{chú thích web | url = https://www.biorxiv.org/content/10.1101/278374v1 | tiêu đề = Ancient Genomics Reveals Four Prehistoric Migration Waves into Southeast Asia | author =  | ngày =  | ngày truy cập = 15 tháng 1 năm 2024 | nơi xuất bản = bioRxiv | ngôn ngữ = }}</ref> do đó, "con đường di cư của Vietic nhiều khả năng là xuống phía nam từ đồng bằng sông Hồng, chứ không phải là lên bắc. Sự đa dạng ngôn ngữ ở phía nam sẽ cần những lời giải thích khác."<ref>Alves, Mark (2019-05-10). [https://www.academia.edu/39530218/Data_from_Multiple_Disciplines_Connecting_Vietic_with_the_Dong_Son_Culture "Data from Multiple Disciplines Connecting Vietic with the Dong Son Culture"]. Hội đàm: "Contact Zones and Colonialism in Southeast Asia and China's South (~221 BCE - 1700 CE)" Tại: Đại học Bang Pennsylvania</ref>

===Tiếng Việt===
Tiếng Việt được nhận dạng là một ngôn ngữ Nam Á vào giữa thế kỷ XIX với nhiều bằng chứng rất thuyết phục. Ngày nay, tiếng Việt là một ngôn ngữ đơn âm tiết giống như [[tiếng Quảng Đông]] hay [[tiếng Thái]] và đã mất nhiều đặc điểm âm vị-hình vị của ngôn ngữ Nam Á nguyên thủy. Xuyên suốt chiều dài lịch sử, tiếng Việt đã vay mượn rất nhiều từ vựng của [[tiếng Trung Quốc|tiếng Hán]] lẫn các loại [[ngữ chi Thái|tiếng Thái]].<ref>[[Randy LaPolla|LaPolla, Randy J.]] (2010). "Language Contact and Language Change in the History of the Sinitic Languages." ''Procedia - Social and Behavioral Sciences, 2''(5), 6858-6868.</ref> Chính vì sự tiếp xúc ngôn ngữ lâu dài này nên việc phân loại tiếng Việt gặp nhiều khó khăn. Tuy vậy, những đặc điểm này chỉ là bề ngoài, là kết quả của sự [[tiếp xúc ngôn ngữ]]. Hiện vẫn có những nhà nghiên cứu không đồng tình với ý kiến phân loại tiếng Việt vào cùng nhóm với [[tiếng Khmer]]; nhưng giới chuyên gia hiện nay hầu như coi cách phân loại Môn-Khmer là chính thống.

Chamberlain (1998) cho rằng khu vực đồng bằng sông Hồng ban đầu là địa bàn cư trú của người Tai; còn người nói tiếng Việt di cư lên từ vùng [[Bắc Trung Bộ]] vào giữa thế kỷ VII - thế kỷ IX Công nguyên, bởi lẽ vùng Bắc Trung Bộ là nơi có rất nhiều phương ngữ Việt bảo thủ về mặt ngữ âm. Vì vậy, nơi phát tích của người Việt (và Việt-Mường tổ tiên) là ở phía nam sông Hồng.<ref name="Chamberlain"/>

Mặt khác, Ferlus (2009) cho thấy rằng các phát minh đặc trưng của văn hóa Đông Sơn như {{linktext|chày|lang=vi}}, {{linktext|chèo|lang=vi}} và {{linktext|chõ|lang=vi}} dùng để đồ [[xôi]], tương ứng với các đổi mới từ vựng trong nhánh Bắc Vietic (Việt–Mường) và nhánh Trung Vietic (Cuối-Chăm). Các danh từ mới để chỉ các phát minh này phái sinh từ gốc động từ chứ không phải là từ mượn. Sự phân bố hiện nay của Bắc Vietic cũng tương ứng với khu vực văn hóa Đông Sơn. Do đó, Ferlus kết luận rằng người Bắc Vietic (Việt-Mường) là hậu duệ trực tiếp của người Đông Sơn, tức là những người đã cư trú ở phía nam đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ từ thiên niên kỷ 1 TCN.<ref name="Ferlus 2009" />

Ngoài ra, John Phan (2013, 2016)<ref name="Phan2013">Phan, John. 2013. [https://ecommons.cornell.edu/handle/1813/33867 Lacquered Words: the Evolution of Vietnamese under Sinitic Influences from the 1st Century BCE to the 17th Century CE]. Ph.D. luận văn: Đại học Cornell.</ref><ref name="Phan2016">Phan, John D. & de Sousa, Hilário. 2016. [http://hilario.bambooradical.com/downloadables/Phan-de-Sousa-2016-03-11-Rutgers-Southwester-Middle-Chinese.pptx.pdf A preliminary investigation into Proto-Southwestern Middle Chinese]. (Tờ báo được trình bày tại International workshop on the history of Colloquial Chinese – written and spoken, Đại học Rutgers, New Brunswick NJ, 11–12 tháng Ba 2016.)</ref> cho rằng một thứ tiếng gọi là "Hán ngữ trung cổ An Nam" (Annamese Middle Chinese) từng có mặt ở thung lũng sông Hồng và sau này bị hấp thụ vào tiếng Việt-Mường nguyên thủy.<ref>Phan, John. "Re-Imagining 'Annam': A New Analysis of Sino–Viet–Muong Linguistic Contact" trong ''Chinese Southern Diaspora Studies'', Volume 4, 2010. tr. 22-3</ref> Tiếng Hán trung cổ An Nam là một phần của [[dãy phương ngữ]] [[tiếng Hán trung cổ]] vùng tây nam Trung Quốc, sau này "đa dạng hóa" thành [[Tiếng Ngõa Hương|tiếng Hán Ngõa Hương]], tiếng patois Cửu Đô Thổ Thoại 九都土話 của [[Hạ Châu]], [[Tiếng Bình]] phương nam, và các phương ngữ [[tiếng Tương]] của Trung Quốc (ví dụ: Tương Hương 湘鄉, Lô Khê 瀘溪, Kỳ Đông 祁東, và Tuyền Châu 全州).<ref name="Phan2016"/> Phan (2013) liệt kê ba loại từ Hán-Việt chính, được vay mượn ở các thời đại khác nhau:
*Hán-Việt sớm ([[Nhà Hán]] (k. thế kỷ 1 CN) và [[Đông Tấn]] (k. thế kỷ 4 CN))
*Hán-Việt muộn ([[Nhà Đường]])
*Hán-Việt gần đây ([[Nhà Minh]] và hậu-Minh)

==Phân bố==
Chamberlain (1998) liệt kể các địa điểm sau đây tại [[Lào]] có người nói tiếng thuộc chi Việt:<ref name="Chamberlain"/>
*'''[[tiếng Nguồn|Nguồn]]''': Ban Pak Phanang, mường [[Bualapha]], tỉnh [[Khammouane]]; một số cư ngụ ở Việt Nam
*'''[[tiếng Cuối|Liha]]''', '''[[tiếng Cuối|Phong]]''' ('''Chăm'''), và '''[[tiếng Cuối|Toum]]''': mường [[Khamkeuth]]; có lẽ gốc gác của họ ở vùng biên giới bắc Nghệ An/Khamkeut
*'''[[tiếng Thavưng|Ahoe]]''':  gốc gác ở Na Tane trực thuộc mường [[Nakai]], và thôn Ban Na Va trực thuộc mường [[Khamkeut]]; trong chiến tranh bị di dời sang mường Hinboun, và cuối cùng tái định cư tại Nakai Tay (39 hộ) và Sop Hia (20 hộ) trên Cao nguyên Nakai.
*'''[[tiếng Thavưng|Thavưng]]''' (phương ngữ Ahao và Ahlao): rất nhiều thôn làng quanh Lak Xao; có lẽ gốc gác ở vùng Na Heuang
*'''[[tiếng Chứt|Chứt]]''': Ban Na Phao và Tha Sang, mường Boualapha; số khác có lẽ cư trú tại Pha Song, Vang Nyao, Takaa; gốc gác từ Hin Namno và Việt Nam
*'''[[tiếng Maleng|Atel]]''': [[Tha Muang (huyện)|huyện Tha Meuang]] bên sông Nam Sot (hầu hết là đồng bào người Malang); gốc gác từ vùng Houay Kanil
*'''[[tiếng Maleng|Thémarou]]''': Vang Chang bên sông [[Nam Theun]]; Ban Soek gần sông Nam Noy
*'''[[tiếng Maleng|Makang]]''': Na Kadok, mường Khamkeut (hầu hết là đồng bào người Saek); gốc gác từ vùng Thượng Sot
*'''[[tiếng Maleng|Malang]]''': Tha Meuang bên sông Nam Sot
*'''"Salang"''': Ban Xe Neua, mường [[Boualapha]]
*'''Atop''': Na Thone, mường [[Khamkeut]] (hầu hết là đồng bào người Tai Theng); gốc gác từ vùng Thượng Sot
*'''[[tiếng Kri|Mlengbrou]]''': cạnh sông Nam One; sau này bị di dời sang mường [[Yommalath]] bên kia Núi Ak, và hiện thì sinh sống ở Ban Sang, mường [[Yommalath]] (hầu hết là đồng bào người Yooy)
*'''[[tiếng Kri|Kri]]''': Ban Maka

Ở Việt Nam, một số tộc người miền núi nói tiếng Vietic (bao gồm Arem, Rục, Maliêng và Mày) được tái định cư ở Cu Nhái (phía tây tỉnh [[Quảng Bình]] hoặc phía tây nam của huyện [[Hương Khê]], tỉnh [[Hà Tĩnh]]). Dân tộc Sách có cư trú trên đất Việt Nam.

Bảng sau đây liệt kê lối sống của các nhóm dân tộc Vietic. Không giống như các nhóm dân tộc Tai lân cận, nhiều nhóm Vietic không có thuật canh tác lúa nước:
{| class="wikitable" width="50%"
|+ Loại hình văn hóa của các nhóm sắc tộc nói tiếng Vietic<ref name="Chamberlain"/>
|-
! Lối sống
! Nhóm Vietic
|-
| Du mục hái lượm theo bộ lạc
| [[tiếng Maleng|Atel]], [[tiếng Maleng|Thémarou]], [[tiếng Kri|Mlengbrou]], ([[tiếng Chứt|Cheut]]?)
|-
| Ban đầu là những nhà buôn, nhưng sau càng dựa vào lối canh tác đốt rừng làm rẫy
| [[tiếng Maleng|Arao]], [[tiếng Maleng|Maleng]], [[tiếng Maleng|Malang]], [[tiếng Maleng|Makang]], [[tiếng Maleng|Tơe]], [[tiếng Thavưng|Ahoe]], [[tiếng Kri|Phóng]]
|-
| Canh tác kiểu đốt rừng làm rẫy, cứ 2–3 năm lại luân phiên thay làng
| [[tiếng Kri|Kri]]
|-
| Định canh ruộng nước lẫn đốt rừng làm rẫy
| [[tiếng Thavưng|Ahao]], [[tiếng Thavưng|Ahlao]], [[tiếng Cuối|Liha]], [[tiếng Cuối|Phong]] (Chăm), [[tiếng Cuối|Toum]]
|}

== Ngôn ngữ ==
Việc phát hiện ra tiếng Việt là một ngôn ngữ thuộc [[nhóm ngôn ngữ Môn-Khmer]], thanh điệu của nó là sự phản tỉnh bình thường các đặc điểm phi thanh điệu trong các ngôn ngữ còn lại của ngữ hệ được coi là một cột mốc quan trọng trong sự phát triển của ngôn ngữ học lịch sử. Nhóm ngôn ngữ Việt cho thấy một phạm vi loại hình từ loại hình tiếng Trung hoặc tiếng Thái, đến loại hình ngôn ngữ Môn-Khmer điển hình, bao gồm hệ thống thanh điệu và tạo âm phức tạp hay từ trộn;  kiểu âm tiết CVC hoặc CCVC; đơn âm tiết, đa âm tiết và kiểu hình đơn lập hay kết hợp.

* Tiếng Arem: Ngôn ngữ này thiếu âm tính hà hơi có mặt trong hầu hết các ngôn ngữ Việt, nhưng lại có phụ âm cuối [[Âm thanh hầu|thanh hầu hoá]].
* Tiếng Cuối: Hung ở Lào và [[Tiếng Thổ (Việt Nam)|Thổ]] ở Việt Nam.
* [[Tiếng Thavưng|Tiếng Aheu]] (Thavưng): Ngôn ngữ này phân biệt giữa âm thường và âm hà hơi kết hợp với phụ âm cuối thanh hầu hoá. Điều này rất giống với trường hợp của các [[Ngữ chi Pear|ngôn ngữ Pear]], tuy nhiên, sự thanh hầu hoá này nằm ở nguyên âm.
* Tiếng Rục, Sách, Mày và Chứt: Một cụm phương ngữ; hệ thống thanh điệu bốn âm vực với tiếng Aheu phân biệt theo cao độ.
* Tiếng Maleng (Bo, Pakatan): Thanh điệu giống với tiếng Rục, Sách.
* Tiếng Tày Poọng, Tày Hung, Tày Tum, Khong-Kheng.
* Việt - Mường: [[Tiếng Việt]] và [[Tiếng Mường]]. Hai ngôn ngữ này chia sẻ 75% số từ vựng cơ bản và có cùng hệ thống âm vực 5 - 6 mức độ. Đây là những đặc điểm tiêu chuẩn của các ngôn ngữ Việt khác: Ba thanh thấp và ba thanh cao tương ứng với các phụ âm đầu vô thanh và hữu thanh trong ngôn ngữ tổ tiên; những cái này sau đó phân tách tùy thuộc vào phụ âm cuối nguyên gốc: cấp thanh điệu tương ứng với âm tiết mở hoặc phụ âm mũi cuối cùng; thanh tăng cao và giảm thấp tương ứng với các âm tắc cuối cùng, đã biến mất; thanh điệu đến âm xát cuối cùng, cũng đã biến mất; và các thanh thanh hầu hoá đến các phụ âm thanh hầu hoá cuối, mà đã phản thanh hầu hoá.

==Phân loại==
===Sidwell (2021)===
[[Paul Sidwell]] đề xuất sơ đồ phân loại dưới đây, với các nhánh phân kì nhất được liệt kê trước tiên.<ref name="WOL-MSEA-11">{{Chú thích sách|last=Sidwell|first=Paul|title=The Languages and Linguistics of Mainland Southeast Asia|chapter=Classification of MSEA Austroasiatic languages|publisher=De Gruyter|date=2021|doi=10.1515/9783110558142-011|pages=179–206|isbn=9783110558142}}</ref><ref>Sidwell, Paul và Mark Alves. Đang chuẩn bị. ''A Phylogenetic Analysis of Vietic''.</ref>

*Thavưng–Malieng: [[tiếng Kri|Kri]], [[ISO 639:pkt|Maleng]], [[ISO 639:pkt|Malieng]], [[ISO 639:thm|Ahao/Ahlao]], [[ISO 639:thm|Thavung]]
*[[tiếng Chứt|Chứt]]: [[ISO 639:aem|Arem]], [[ISO 639:scb|Sách]], [[ISO 639:scb|Rục]], [[ISO 639:scb|Mày]]
*Phóng–Liha (Pong–Toum<ref name="WOL-MSEA-22">{{Chú thích sách|last=Alves|first=Mark J.|title=The Languages and Linguistics of Mainland Southeast Asia|chapter=Typological profile of Vietic|publisher=De Gruyter|date=2021|doi=10.1515/9783110558142-022|pages=469–498|isbn=9783110558142}}</ref>): [[ISO 639:hnu|Phong]], [[Toum language|Toum]], [[Liha language|Liha]]
*Cuói–Thổ: [[ISO 639:tou|Cuối]], [[ISO 639:tou|Thổ]]
*Việt–Mường: [[ISO 639:vie|Việt]], [[ISO 639:mtq|Mường]], [[ISO 639:nuo|Nguồn]]

Nhóm Thavưng–Malieng vẫn giữ nhiều đặc điểm âm vị và từ vựng rất cổ xưa, còn nhóm [[tiếng Chứt|Chứt]] dung hòa hai âm cuối *-r và *-l thành *-l cùng với các ngôn ngữ phía bắc.<ref name="WOL-MSEA-11"/>

===Chamberlain (2018)===
Chamberlain (2018:9)<ref name="Chamberlain2018">Chamberlain, James R. 2018. ''[https://www.academia.edu/36591743/A_Kri-Mol_Vietic_Bestiary_Prolegomena_to_the_Study_of_Ethnozoology_in_the_Northern_Annamites A Kri-Mol (Vietic) Bestiary: Prolegomena to the Study of Ethnozoology in the Northern Annamites]''. [https://edit.cseas.kyoto-u.ac.jp/kyoto-working-papers-on-area-studies/ Kyoto Working Papers on Area Studies] No. 133. Kyoto: Đại học Kyoto.</ref> sử dụng thuật ngữ '''Kri-Mol''' để chỉ nhánh Vietic, và cho rằng có hai nhánh tách rời lớn, đó là ''Mol-Toum'' và ''Nrong-Theun''. Chamberlain (2018:12) đưa ra cây phân loại sau đây.

;Kri-Mol
*'''Mol-Toum'''
**Việt-Mường
***[[tiếng Việt|Việt]]
***[[tiếng Mường|Mường]], [[tiếng Nguồn|Nguồn]]
**Toum-Ruc
***[[tiếng Toum|Toum]], [[tiếng Phóng|Phóng]], [[tiếng Liha|Liha]]
***[[tiếng Rục|Rục]], [[tiếng Chứt|Cheut]], [[tiếng Mày|Mày]], [[tiếng Sách|Sách]], [[tiếng Malieng|Malieng]]
*'''Nrong-Theun'''
**Kri-Phoong
***[[tiếng Kri|Kri]], Phoong
***[[tiếng Mlengbrou|Mlengbrou]]
**[[tiếng Ahlao|Ahlao]]-Atel
***Ahoe-Ahlao
****Ahoe
****Ahlao, Ahao
***Atel-Maleng
****Thémarou
****Atel, Atop, (Makang), Arao, [[tiếng Maleng|Maleng]], Malang, To-e (Pakata)

=== Sidwell (2015) ===
Dựa trên các nghiên cứu so sánh của Ferlus (1982, 1992, 1997, 2001) và các nghiên cứu tiếng Mường mới đây của Phan (2012),<ref name="Phan"/> Sidwell (2015)<ref>Sidwell, Paul. 2015. "Austroasiatic classification." In Jenny, Mathias và Paul Sidwell, đồng chủ biên (2015). ''The Handbook of Austroasiatic Languages'', 144-220. Leiden: Brill.</ref> chỉ ra rằng tiếng Mường là nhóm [[cận ngành]] và là phân nhóm của nhóm Việt. Sidwell (2015) đề xuất cây phân loại nội nhóm Vietic như sau.

'''Vietic'''
* Việt-Mường: Việt, Mường Muốt, Mường Nà bái, Mường Chỏi, vv.
* Pong-Toum: Đan Lai, Hung, Toum, [[tiếng Cuối|Cuối]], vv.
* Chứt
** Đông: Mã liềng, Maleng, Arem, Kri, Chứt (Mày, Rụt, Sách, Mụ Già), vv.
** Tây: Thavưng, [[tiếng Pakata|Pakata]], etc.

=== Chamberlain (2003) ===
Cây phân loại sau dựa theo Chamberlain (2003:422), trích từ Sidwell (2009:145). Không giống các phân loại cũ, có một nhánh "Nam" thứ sáu bao gồm [[tiếng Kri]], một ngôn ngữ mới được mô tả lúc bấy giờ.

{{div col|colwidth=22em}}
*'''Vietic'''
**Bắc (Việt–Mường)
***[[tiếng Việt|Việt]]
***[[tiếng Mường|Mường]] (theo Phan (2012), Mường là nhánh [[cận ngành]]<ref name="Phan">Phan, John D. 2012. "Mường is not a subgroup: Phonological evidence for a paraphyletic taxon in the Viet-Muong sub-family." ''Mon-Khmer Studies'' 40:1-18.</ref>)
***[[tiếng Nguồn|Nguồn]]
**[[tiếng Cuối|Tây Bắc (Cuối)]]
**[[tiếng Thavưng|Tây (Thavưng)]]
***Ahoe
***Ahao
***Ahlao
**[[tiếng Chứt|Đông Nam (Chứt)]]
***Cheut
***Rục
***Sách
***Mày
***Malieng
***([[tiếng Arem|Arem]] ?)
***(Kata)
**[[tiếng Maleng|Tây Nam (Maleng)]]
***Atel
***Thémarou
***Arao
***Makang
***Malang
***Maleng
***Tơe
**[[tiếng Kri|Nam (Kri)]]
***Kri
***Phóng
***Mlengbrou
{{div col end}}

==So sánh một số từ cùng gốc==
Tài liệu tiếng Rục, Thavưng và Thổ được lấy từ SEAlang Projects.<ref name="sealang">[http://sealang.net/monkhmer/dictionary/ Mon-Khmer Comparative Dictionary - Từ điển so sánh ngôn ngữ Môn-Khmer] tại SEAlang Projects.</ref>
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto;"
|+ |Một số từ cùng gốc trong Nhóm ngôn ngữ Việt
|-
! scope="col" | [[Tiếng Việt-Mường nguyên thủy|Ngôn ngữ <br />nguyên thủy]] <br />(Proto-Vietic)
! scope="col" | Tiếng Việt
! scope="col" | Tiếng Mường <br />{{efn|Chưa đầy đủ do sự đa dạng phương ngữ của tiếng Mường.}}
! scope="col" | Tiếng Rục
! scope="col" | Tiếng Thavưng
! scope="col" | Tiếng Thổ<br />(Cuối Chăm)
|-
| *b-ləːj || trời || blời/tlời || pləːj² || - || bləːj¹
|-
| *ɓaːlʔ || mái || bảl || ɓaːl³ || - || maːj³
|-
| *k-ceːt || chết || chít || kəciːt⁷ || cəːt⁷ || ceːt⁷
|-
| *ɗam || (số) năm || đăm/đằm || dam¹ || dam¹ || dam¹
|-
| *ʔiːt || ít || ít || ʔit⁷ || ʔiːt⁷ || ʔiːt⁷
|-
| *k-lɔːŋ || (bên) trong || tlong || klɔːŋ¹ || kʰəlɔːŋ¹/lɔːŋ¹ || klɒːŋ¹ 
|-
| *kʰɔːjʔ/*k-hɔːjʔ || khói || khỏi || kəhɔːj³ || kəhɔːj³ || kʰɒːj³
|-
| *kuːs/guːs || củi || cúi || kuːrʰ¹ || kuːjʰ¹ || kuːl⁶
|-
| *m-laɲ || nhanh/<br />lanh || nhanh/<br />lanh || laɲ¹ || - || læŋ¹
|-
| *muːs || mũi || mũi || muːlʰ¹ || muːjʰ¹ || muːl⁶
|-
| *-naŋʔ || nặng || nẵng || naŋ⁶ || nâ̰ŋ || naŋ³
|-
| *p-leːʔ || trái [quả] || plải/tlải || pəliː³ || pʰaləː³ || pleː³
|-
| *poːŋ || bông [hoa] || pông || - || poːŋ¹ || pɔːŋ¹
|- 
| *pʰaː || pha (trộn) || pha || pʰaː¹ || - || pʰaː¹
|-
| *tʰəh || thở || thớ/sớ || || - || tʰəː⁵
|-
| *tɔh || đỏ || tó || tɔh¹ || tɔh¹ || -
|-
| *tiː || đi || đi/ti || tiː² || tiː² || tiː²
|}

* Thanh điệu trong tiếng Việt bắt nguồn từ các âm vị ở cuối từ trong ngôn ngữ tổ tiên chung của Nhóm ngôn ngữ Việt. Thanh ''sắc'' và ''nặng'' của tiếng Việt xuất hiện ở những từ có [[âm tắc]] /*-p *-t *-c *-k *-ʔ/ cuối từ, thanh ''hỏi'' và ''ngã'' bắt nguồn từ âm /*-h/ và /*-s/, còn thanh ''ngang'' và ''huyền'' từ các trường hợp còn lại. 
* Các cụm phụ âm đầu *k-l, *b-l và *p-l được lưu giữ ở nhiều ngôn ngữ. *k-l trở thành /ʈʂ~ʈ/ (viết là ‹tr›) trong tiếng Việt. *b-l và *p-l cũng trở thành ‹tr› trong mọi phương ngữ Trung và Nam Bộ, nhưng lại thường trở thành /z/ (viết là ‹gi›) trong các phương ngữ Bắc Bộ (so sánh giời và trời, gio và tro, giầu và trầu, giai và trai). *k-l, *b-l và *p-l phát triển thành /tl/ trong tiếng Mường (nhưng có phương ngữ mà cả ba đều giữ nguyên, hay *b-l và *p-l hợp nhất).
* Hai [[âm bật hơi]] *pʰ và *kʰ được [[phụ âm xát|xát hóa]] thành lần lượt /f/ ‹ph› và /x/ ‹kh› ở những phương ngữ Bắc Bộ, nhưng được lưu giữ phần nào trong các phương ngữ Trung Bộ, một số phương ngữ Nam Bộ và trong các ngôn ngữ khác.

==Tên 12 con giáp==
Michel Ferlus (1992, 2013)<ref>Ferlus, Michel. 1992. "[http://www.sealang.net/archives/mks/pdf/18-19:52-59.pdf Sur L’origine Des Langues Việt-Mường]." Trong The Mon-Khmer Studies Journal, 18-19: 52-59. (bằng tiếng Pháp)</ref><ref>Michel Ferlus. [https://hal.archives-ouvertes.fr/halshs-00922842/document The sexagesimal cycle, from China to Southeast Asia]. Cuộc họp thường niên thứ 23 của Hội Ngôn ngữ học Đông Nam Á, tháng Sáu 2013, Bangkok, Thái Lan.<halshs-00922842v2></ref> phát hiện rằng tên của 12 con giáp trong lịch Khmer (cũng chính là nguồn gốc của 12 con giáp trong lịch Thái) được vay mượn từ một dạng Việt-Mường bảo thủ về mặt ngữ âm. Ferlus cho rằng 12 con giáp Khmer có nguồn gốc từ một ngôn ngữ Việt-Mường nào đó (tức nhánh Bắc Vietic), chứ không phải từ một ngôn ngữ Nam Vietic, vì nguyên âm của từ "rắn" '''m.saɲ''' trong tiêng Khmer cổ tương ứng với âm /a/ của Việt-Mường chứ không phải âm /i/ của Nam Vietic.

{| class="wikitable sortable"
! Con giáp !! [[Tiếng Thái Lan]] !! [[Tiếng Khmer]] [[IPA]] !! [[Tiếng Khmer]] hiện đại !! [[Tiếng Khmer]] kỳ Angkor !! [[Tiếng Khmer]] cổ !! Việt-Mường nguyên thủy !! [[Tiếng Việt]] !! [[Tiếng Mường]] !! [[Tiếng Thổ (Việt Nam)|Tiếng Cuối]] !! [[Tiếng Kri]] 
|-
| 鼠 [[Tý]] || Chuat (ชวด) || cuːt || jūt (ជូត) || ɟuot || ɟuot || *ɟuot || chuột || chuột{{efn|Sóc}} /cuot⁸/ || - || -
|-
| 牛 [[Sửu]] || Chalu (ฉลู) || cʰlou || chlūv (ឆ្លូវ) || caluu || c.luː || *c.luː || trâu || tlu /tluː¹/{{efn|klu:¹ theo Ferlus}} || kluː¹ || săluː²
|-
| 虎 [[Dần]] || Khan (ขาล) || kʰaːl || khāl (ខាល) || kʰaal || kʰa:l || *k.haːlˀ || khái{{efn|Phương ngữ Nghệ An}} || khảl /kʰaːl³/ || kʰaːl³ || -
|-
| 兔 [[Mão]] || Thɔ (เถาะ) || tʰɑh || thoḥ (ថោះ) || tʰɔh || tʰɔh || *tʰɔh || thỏ || thó /tʰɔː⁵/ || tʰɔː³ || -
|-
| 龍 [[Thìn]] || Marong (มะโรง) || roːŋ || roṅ (រោង) || marooŋ || m.roːŋ || *m.roːŋ || rồng || rồng /roːŋ²/ || - || roːŋ¹
|-
| 蛇 [[Tỵ]] || Maseng (มะเส็ง) || mə̆saɲ || msāñ' (ម្សាញ់) || masaɲ || m.saɲ || *m.səɲˀ || rắn || thẳnh /tʰaɲ³/{{efn|Phương ngữ [[Tỉnh Hòa Bình|Hòa Bình]]; [[tỉnh Sơn La|Sơn La]] saŋ³ theo Ferlus}} || siŋ³ || -
|-
| 馬 [[Ngọ]] || Mamia (มะเมีย) || mə̆miː || mamī (មមី) || mamia || m.ŋɨa || *m.ŋǝːˀ || ngựa || ngữa /ŋɨa⁴/ || - || măŋəː⁴
|-
| 羊 [[Mùi]] || Mamɛɛ (มะแม) || mə̆mɛː || mamæ (មមែ) || mamɛɛ || m.ɓɛː || *m.ɓɛːˀ|| -{{efn|"Dê" tiếng Việt và "tê" tiếng Mường bắt nguồn từ gốc *'''-teː''' của tiếng Vietic nguyên thủy, không chung gốc với những từ liệt kê ở đây}} || bẻ /ɓɛ:³/ || - || - 
|-
| 猴 [[Thân (Địa chi)|Thân]] || Wɔɔk (วอก) || vɔːk || vak (វក) || vɔɔk || vɔːk || *vɔːk || voọc{{efn|Phương ngữ [[Tỉnh Nghệ An|Nghệ]]-[[Tỉnh Hà Tĩnh|Tĩnh]]; âm /*ɔː/ hạt nhân thường sẽ trở thành nguyên âm đôi /uə/ (chính tả là -uô-) trong các phương ngữ khác, vd: tiếng [[Huế]] ''ruộng'' /ʐuəŋ˨˩ʔ/ so với tiếng Nghệ-Tĩnh ''roọng'' /ʐɔːŋ˨˨/, đều bắt nguồn từ *''rɔːŋʔ'' "[[ruộng]]" của tiếng Vietic nguyên thủy}} || voọc /vɔːk⁸/ || vɔːk⁸ || -
|-
| 雞 [[Dậu]] || Rakaa (ระกา) || rə̆kaː || rakā (រកា) || rakaa || r.kaː || *r.kaː || gà || ca /kaː¹/ || kaː¹ || kaː¹
|-
| 狗 [[Tuất]] || Jɔɔ (จอ) || cɑː || ca (ច) || cɔɔ || cɔː || *ʔ.cɔːˀ || chó || chỏ /cɔː³/ || cɔː³ || cɔː³
|-
| 豬 [[Hợi]] || Kun (กุน) || kao/kol || kur (កុរ) || kur || kur || *kuːrˀ || cúi{{efn|Từ cổ; hiện hóa thạch lại trong từ ''[[cá cúi]]'', tức "cá lợn"}} || củi /kuːj³/ || kuːl⁴ || kuːl⁴
|}

==Chú thích==
{{Notelist}}

==Tham khảo==
{{tham khảo|colwidth=25em}}

==Đọc thêm==
*{{chú thích tạp chí |title=Historical Ethnolinguistic Notes on Proto-Austroasiatic and Proto-Vietic Vocabulary in Vietnamese|last=Alves |first=Mark J. | author-mask = |journal=Journal of the Southeast Asian Linguistics Society|year=2020 |volume=13 |issue=2|pages=xiii–xlv|url=http://hdl.handle.net/10524/52472|jstor = |doi = |hdl=10524/52472 }} 
*Alves, Mark. 2020. ''[https://www.academia.edu/44781493/Data_for_Vietic_Native_Etyma_and_Early_Loanwords Data for Vietic Native Etyma and Early Loanwords]''.
*Alves, Mark J. 2016. Identifying Early Sino-Vietnamese Vocabulary via Linguistic, Historical, Archaeological, and Ethnological Data, trong ''Bulletin of Chinese Linguistics'' 9 (2016):264-295.
*Alves, Mark J. 2017. Etymological research on Vietnamese with databases and other resources. ''Ngôn Ngữ Học Việt Nam, 30 Năm Đổi Mới và Phát Triển (Kỷ Yếu Hội Thảo Khoa Học Quốc Tế)'', 183-211. Hà Nội: Nhà xuất bản Khoa học Xã hội.
*Alves, Mark J. (2003). [https://www.academia.edu/275787/Ruc_and_Other_Minor_Vietic_Languages_Linguistic_Strands_Between_Vietnamese_and_the_Rest_of_the_Mon-Khmer_Language_Family Ruc and Other Minor Vietic Languages: Linguistic Strands Between Vietnamese and the Rest of the Mon-Khmer Language Family]. Trong ''Papers from the Seventh Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistics Society'', biên tập bởi Karen L. Adams và cộng sự Tempe, Arizona, 3-19. Đại học Bang Arizona, Program for Southeast Asian Studies [Chương trình Nghiên cứu Đông Nam Á].
*Barker, M. E. (1977). ''Articles on Proto-Viet–Muong''. Vietnam publications microfiche series, no. VP70-62. Huntington Beach, Calif: Học viện Ngôn ngữ học mùa hè.
*Chamberlain, J.R. 2003. Eco-Spatial History: a nomad myth from the Annamites and its relevance for biodiversity conservation. Trong X. Jianchu và S. Mikesell, biên tập. ''Landscapes of Diversity: Proceedings of the III MMSEA Conference, 25–28 tháng Tám, 2002''. Lijiand, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa: Center for Biodiversity and Indigenous Knowledge [Trung tâm Đa dạng sinh học và Kiến thức bản địa]. tr.&nbsp;421–436.
*[[Marc Miyake|Miyake, Marc]]. 2014. [http://www.amritas.com/141122.htm#11222352 Black and white evidence for Vietnamese phonological history].
*[[Marc Miyake|Miyake, Marc]]. 2014. ''Soni linguae capitis''. (Phần [http://www.amritas.com/140201.htm 1], [http://www.amritas.com/140208.htm#02041414 2-4].)
*[[Marc Miyake|Miyake, Marc]]. 2014. [http://www.amritas.com/141129.htm#11282346 What the *-hɛːk is going on?]
*[[Marc Miyake|Miyake, Marc]]. 2013. [http://www.amritas.com/130824.htm A 'wind'-ing tour].
*[[Marc Miyake|Miyake, Marc]]. 2010. [http://www.amritas.com/101016.htm#10162227 Muong rhotics].
*[[Marc Miyake|Miyake, Marc]]. 2010. [http://www.amritas.com/101218.htm#12151650 A meaty mystery: did Vietnamese have voiced aspirates?]
*Nguyễn, Tài Cẩn. (1995). ''Giáo trình lịch sử ngữ âm tiếng Việt (sơ thảo)''. Hà Nội: Nhà xuất bản Giáo dục.
*{{chú thích tạp chí |title="Giao Chỉ" (Jiaozhi 交趾) as a Diffusion Center of Middle Chinese Diachronic Changes: Syllabic Weight Contrast and Phonologisation of Its Phonetic Correlates|last=Pain |first=Frederick | author-mask = |journal=Tsing Hua Journal of Chinese Studies|year=2020 |volume=50|issue=3|pages=356–437|doi = 10.6503/THJCS.202009_50(3).0001}} 
*Peiros, Ilia J. 2004. Geneticeskaja klassifikacija aystroaziatskix jazykov. Moskva: Rossijskij gosudarstvennyj gumanitarnyj universitet (doktorskaja dissertacija).
*Trần Trí Dõi (2011). ''Một vài vấn đề nghiên cứu so sánh - lịch sử nhóm ngôn ngữ Việt - Mường''. Hà Nội: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội. {{ISBN|978-604-62-0471-8}}
*Sidwell, Paul (2009). ''Classifying the Austroasiatic languages: history and state of the art''. LINCOM studies in Asian linguistics, 76. Munich: Lincom Europa.

==Liên kết ngoài==
*[http://sealang.net/archives/hayes/ La Vaughn Hayes Vietic Digital Archives]
*[http://sealang.net/mk/vietic.htm SEAlang Project: Nhóm Mon-Khmer. Nhánh Vietic]
*[https://web.archive.org/web/20060209065325/http://www.anu.edu.au/~u9907217/languages/AAlecture6.html Sidwell (2003)]
*[http://www.swarthmore.edu/SocSci/langhotspots/hotspots/SEA/index.html Các ngôn ngữ bị đe dọa của Đông Nam Á]
*http://projekt.ht.lu.se/rwaai RWAAI (Repository and Workspace for Austroasiatic Intangible Heritage)
*[[hdl:10050/00-0000-0000-0003-670D-C@view|http://hdl.handle.net/10050/00-0000-0000-0003-670D-C@view]] Các ngôn ngữ Vietic trong Thư viện lưu trữ số RWAAI
{{Ngữ hệ Nam Á}}
{{Ngôn ngữ tại Việt Nam}}
{{Các dân tộc Lào}}

{{DEFAULTSORT:Việt}}
[[Thể loại:Nhóm ngôn ngữ Việt-Mường| ]]
[[Thể loại:Ngữ hệ Nam Á]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ đơn lập]]