Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Hoa Kỳ”

====XâmChiến chiếmtranh lãnh thổvới người da đỏ bản xứ====

Sự hăng hái mở rộng lãnh thổ của người Mỹ về phía tây đã khởi sự một loạt [[Chiến tranh Da Đỏ|cuộc chiến tranh với người bản địa Mỹ]] kéo dài cho đến cuối [[Thế kỷ 19|thế kỷ XIX]], khi những [[Thổ dân châu Mỹ|thổ dân da đỏ châu Mỹ]] bị đuổi khỏi đất đai của họ. Tại nhiều nơi, [[Thổ dân châu Mỹ|người da đỏ]] tổ chức chiến đấu chống lại [[Quân đội Hoa Kỳ|quân Mỹ]] nhưng cuối cùng họ vẫn bị đánh bại. Theo báo cáo của Gregory Michno dựa theo hồ sơ lưu trữ quân đội thì chỉ trong 40 năm từ [[1850]] đến [[1890]], khoảng 21.586 người (lính lẫn thường dân) bị giết, bị thương hay bị bắt.<ref>Michno, "Encyclopedia of Indian Wars" Index.</ref> Theo Russell Thornton thì khoảng 45.000 [[Thổ dân châu Mỹ|người da đỏ]] và 19.000 [[người da trắng]] bị giết – trong đó có [[Phụ nữ|đàn bà]] và trẻ em của cả hai bên.<ref>Thornton, ''American Indian Holocaust'', 48–49.</ref> Một số cuộc kháng chiến nổi bật củagiữa [[Thổ dân châu Mỹ|người da đỏ]] chốngvới lạiquân Mỹ gồm:

* Năm [[1785]], Chiến tranh Da đỏ Tây Bắc nổ ra, mộtkhi chuỗiquân trậnđội đánhMỹ đẫmliên máuminh giữavới nhiềucác [[bộ tộc]], [[bộ lạc]] bảnChickasaw xứvà vớiChoctaw [[Quânchống độilại HoaLiên Kỳ|quânminh độimiền Mỹ]]Tây nhằmgồm bảocác vệbộ [[lãnhlạc thổ]]được củaAnh họhậu ở [[Ohio]]thuẫn. [[Chiến tranh]] kết thúc năm [[1795]] với phần thắng thuộc về Mỹ-Chickasaw-Choctaw.

* Năm [[1810]], [[Thổ dân châu Mỹ|người da đỏ]] ở Tây [[Florida]] tuyên bố [[độc lập]]. Căn cứ theo thỏa thuận trong Thương vụ Louisana, Tổng thống Mỹ [[James Madison]] rakhẳng lệnhđịnh chochủ [[lụcquyền quâncủa HoaMỹ Kỳ]]đối đếnvới tiêuvùng diệtTây [[nhàFlorida nước]]và nonđem trẻ vàquân sáp nhập Tâyvùng Floridanày vào liên bang Mỹ.

* Năm [[1816]], Mỹ viện cớ người da đỏ Seminole chứa chấp những [[nô lệ]] da đen đang ẩn náu, và cho quân đánh chiếm, sáp nhập lãnh thổ của người Seminole vào Bắc [[Florida]]. Năm [[1819]], tất cả những vùng ở [[Florida]] được sáp nhập vào nước Mỹ.

Sau năm 1815, Hoa Kỳ tăng cường nỗ lực bành trướng lãnh thổ. Chính phủ Mỹ thông qua [[Đạo luật xóa bỏ người da đỏ năm 1830]], xualuật đuổinày tấtcho cảphép phép tổng thống Mỹ đàm phán với các bộ lạc người daMỹ đỏbản sốngđịađể họ rời lãnh thổ liên bang ở phía đông sông Mississippi đến "Lãnh thổ người da đỏ" (nay là bang Kansas và Oklahoma). Ba bộ tộc lớn nhất ở phía đông Mississippi là [[Choctaws]], [[Creeks]] và [[Cherokees]], mỗi bộ tộc có khoảng 20.000 người. Trong quá trình xuadi cư về phía đuổitây, khoảng 2.000 người Choctaws, 4.500 người Creeks và 5.000 người Cherokees đã bỏ mạng do bệnh tật, đói khát và kiệt sức. Hàng nghìn người khác đã chết trong cuộc hành trình về phía Tây. Số người chết tương đương gần 20% dân số cả ba bộ tộc. Các bộ tộc nhỏ hơn ở phía bắc Ohio cũng bị thiệt hại đáng kể do việc xua đuổi.<ref name=oxford>{{Chú thích web|work=|url=https://oxfordre.com/americanhistory/view/10.1093/acrefore/9780199329175.001.0001/acrefore-9780199329175-e-3|tiêu đề=Genocide and American Indian History | nhà xuất bản = Oxford University|ngày tháng=tháng 3 năm 2015| ngày truy cập=ngày 5 tháng 1 năm 2021}}</ref>

Dân số người da đỏ Bắc Mỹ thời tiền Columbus ước tính vào khoảng 10 - 12 triệu, đến năm 1900 thì toàn nước Mỹ chỉ còn lại khoảng 250.000 người da đỏ. Thuật ngữ [[diệt chủng]] người da đỏ không được sử dụng nhiều cho đến giữa những năm 1970. Từ "diệt chủng" lần đầu tiên xuất hiện trong ''“Tuyên ngôn tiếp tục độc lập”'' năm 1974 do Hội đồng Hiệp ước Người da đỏ châu Mỹ lần thứ nhất đưa ra, họ tuyên bố ''“chỉ có một màu da của Nhân loại trên thế giới là không có đại diện tại Liên Hợp Quốc; đó là người da đỏ bản địa của Tây bán cầu”'' và sự vắng mặt này ''“xuất phát từ chính sách diệt chủng của cường quốc thực dân Hoa Kỳ”''. Không lâu sau, một số học giả bắt đầu sử dụng thuật ngữ này. Có sự quan tâm ngày càng tăng về nạn diệt chủng người da đỏ và các vấn đề liên quan của các nhà sử học về lịch sử người da đỏ ở nước Mỹ. Ngày càng có nhiều nghiên cứu sử dụng thuật ngữ "diệt chủng" để mô tả các hành động hoặc tác động chống lại người da đỏ bản địa<ref name=oxford /> Nhắc lại thời kỳ đen tối này, năm 2019 Thống đốc [[Gavin Newsom]] đã gửi lời xin lỗi trước một nhóm các thủ lĩnh bộ lạc người da đỏ bản địa vì lịch sử đàn áp và bạo lực chống lại người da đỏ: ''“Nó được gọi là diệt chủng. Đó là những gì đã xảy ra, một cuộc diệt chủng. Không có cách nào khác để mô tả nó. Và đó là cách nó cần được mô tả trong sử sách."''<ref>{{Chú thích web|work=|url=https://www.nytimes.com/2019/06/19/us/newsom-native-american-apology.html|tiêu đề=‘It’s Called Genocide’: Newsom Apologizes to the State’s Native Americans | nhà xuất bản = New York Times|ngày tháng=tháng 6 năm 2019| ngày truy cập=ngày 5 tháng 1 năm 2021}}</ref> Những người phản đối thuật ngữ "diệt chủng", ví dụ như nhà sử học David Cook, cho rằng đa phần những cái chết của người Mỹ bản địa là hậu quả của dịch bệnh mà người châu Âu vô tình mang tới. David Cook công nhận đã có những sự kiện tiêu diệt người da đỏ một cách cố ý, nhưng ông cho rằng các dịch bệnh chết người mới là nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm của dân số người da đỏ chứ không phải quá trình thực dân hóa. Đậu mùa, cũng như sởi, đã lây lan khắp châu Mỹ khi người châu Âu đặt chân tới châu lục này<ref>https://www.monroecc.edu/fileadmin/SiteFiles/GeneralContent/events/scholarsday/documents/rivera-finaldraft.pdf</ref>. Theo một ước tính thì dịch bệnh đã dẫn đến cái chết của 90% dân số người Mỹ bản địa kể từ khi tiếp xúc với người châu Âu, đây mới là nguyên nhân chính gây ra sự sụt giảm của dân số người da đỏ, chứ không phải súng đạn hay gươm giáo. <ref>{{cite web|url= https://www.pbs.org/gunsgermssteel/variables/smallpox.html |title= The Story Of... Smallpox – and other Deadly Eurasian Germs |publisher= Pbs.org |accessdate= 23 May 2010}}</ref>