Singapur

Singapuran Tazovaldkund
Republic of Singapore (angl.)
Republik Singapura (mal.)
新加坡共和国 (kit.)
*(Ksīndziāpō Gònghéguó)*
சிங்கப்பூர் குடியரசு (tamil.)
*(Ciŋkappūr Kudijarasu)*
Flag;	Valdkundznam;
Eläjiden lugu (2021)	5,866,139 ristitud
Pind	735,6 km²
Kel'	anglijan, malain, kitajan, tamilan
Valdkundan pämez'	Halima Jakob
Päministr	Li Sän' Lun
Religii	buddizm, islam, hristanuskond, daosizm, induizm
Valüt	singapuran dollar (SGD)
Internet-domen	.sg
Telefonkod	+65
Aigvö	UTC+8

Singapur (angl.: Singapore, mal.: Singapura, kit.: 新加坡 Ksīndziāpō, tamil.: சிங்கப்பூர் Ciŋkappūr), täuz' oficialine nimituz — Singapuran Tazovaldkund (angl.: Republic of Singapore, mal.: Republik Singapura, kit.: 新加坡共和国 Ksīndziāpō Gònghéguó, tamil.: சிங்கப்பூர் குடியரசு Ciŋkappūr Kudijarasu), om sar'hine lidn-valdkund Azijan suves. Om pälidnaks ičesaz.

Etimologii

Singapuran nimi sündui malain singa-sanaspäi («lev»), mitte oli ottud velgha sanskritaspäi (sanskr.: सिंह siMha — «lev»), da sanskritan पुर pura-sanaspäi («lidn»).

Istorii

Vn 1965 9. päiväl elokud Singapur tedištoiti ripmatomudes Malaizijaspäi.

Valdkundan konstitucii^[1] om vahvištadud vl 1963, se om väges ripmatomuden päiväspäi tähäsai möhembaižidenke vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Singapur seižub 63 sarel, Singapur-sar' (Pulau Udžong) om kaikiš suremb niišpäi. Se sijadase suvhe Malakkan pol'sarespäi, 137 kilometrad pohjoižhe ekvatoralpäi. Valdkund om erištadud Malaizijaspäi Džohor-sal'mel, Indonezijaspäi — Singapuran sal'mel.

Singapur om meriröunoiš Malaizijanke pohjoižes. Randanpird om 193 km. Valdkundan kuivman pind — 718 km² (2018, 1960-nzil vozil oli 581 km²), se ližadase aigan mändes sariden ühtištusel.

Kaikiš korktemb londuseline čokkoim om Bukit Timah-kukkaz (166 m ü.m.t.). Kacmata Indonezijan tektonižen lohkaidusen lähembusele, lujid manrehkaidusid ei olele. Jogid ei ole, om severz'-se reskvezivaradimid atmosfersadegid keradamha. Mec otab 3,3 % territorijad, kel'dtahod — viž procentad.

Klimat om ekvatorialine tropižiden vihmmecoiden, räk, neps da pil'vekaz vodes läbi. Voden keskmäine lämuz om +27,8 C°, kuidme +26,8..+28,6 C°. Ekstremumad oma +19,4 C° (viluku) i +36,5 C° (keväz'ku i semendku). Paneb sadegid 2113 mm vodes, enamba kül'mkus-vilukus (222..332 mm kus), vähemba uhokus (105 mm), kezakus (135 mm) i sügüz'kus (125 mm). Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 81..85 % röunoiš voden aigan. Meriveden lämuz vajehtase +26..+31 C° röunoiš vodes läbi.

Londuseližed varad oma kala, süväd merikarad.

Politine sistem

Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (angl.: President), kaik rahvaz valičeb händast kudeks vodeks. Prezidentale sab panda kel'dod käskusiden projektoihe. Ken ezitab parlamentan enambust prezidentan mel'pidegen mödhe, ka hän paneb necen parlamentan ühtnijad päministraks-ki.

Parlament (angl.: Parliament, mal.: Parlimen) om üks'kodine 99 ühtnijanke, heišpäi 87 kaik rahvaz valičeb videks vodeks, koumed — ei päznu valičendoil oppozicijaspäi, ühesad — prezident paneb.

Parlamentan ühtnijoiden valičendad oliba vn 2015 11. päiväl sügüz'kud. Halima Jakob radab prezidentan vn 2017 sügüz'kun 14. päiväspäi, jäi üks'jäižeks kandidataks edel valičendoid vn 2017 13. päiväl sügüz'kud, i tedotihe händast prezidentaks avtomatižikš. Päministr om Li Sän' Lun vn 2004 elokun 12. päiväspäi.

Administrativiž-territorialine jagand

Kacu kirjutuz: Singapuran administrativiž-territorialine jagand.

Singapur jagase videks ümbrikoks (angl.: district), ned alajagasoiš valičendümbrikoikš (angl.: constituency).

Mugažo vspäi 2000 valdkund jagase videks statistižeks regionaks (angl.: region). Regioniden röunad ei ole ühtejiččed ümbrikoiden röunoidenke. Statistižed regionad alajagasoiš 55 planiruindan regionaks.

Eläjad

Singapuras elädas singapuralaižed. Vl 2009 lidnan-valdkundan eläjiden lugu oli 4 987 600 ristitud, vn 2014 heinkus — 5 567 301 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 5 995 991 eläjad vl 2018^[2]. Kaik eläjad oma lidnalaižed.

Kodikelen mödhe (2015): anglijan kel' — 36,9 %, kitajan kel' (mandarin-pagin) — 34,9 %, kitajan kelen toižed paginad — 12,2 %, malain kel' — 10,7 %, tamilan kel' — 3,3 %, toižed keled — 2,0 %.

Etnižen augotižlibundan mödhe rahvahanikoiden 74,1 % oma kitajalaižed, 13,4 % — malaizijalaižed, 9,2 % — indijalaižed (tamilalaižed tobjimalaz; toižed — malajalid, pendžabalaižed da bengalad), 3,3 % — toiženke augotižlibundanke.

Uskondan mödhe (2015): buddistad — 33,2 %, hristanuskojad — 18,8 %, islamanuskojad — 14,0 %, daoistad — 10,0 %, induistad — 5,0 %, toižed uskojad — 0,5 %, religijatomad — 18,5 %.

Ekonomik

Singapur om zon madalidenke valdkundmaksoidenke eksportan da importan operacijoiden täht. Vl 2011 eksportan da importan mülü oli 726 bln US$, kogosüdäiprodukt — kahthe polenke kerdha alemba (318 bln US$).

Vl 2010 Singapuran päeksport oli kompjuterad, radiopalad, printerad da avtomatad kundaližsijiden täht (kaik — läz 25 %), digitaližed mikroshemad (videndez), ümbriratud kivivoi (19 %), eziauguižed himižed organižsubstancijad (12 %); toine eksport — polimerad (4 %), kuld, hobed da kalližarvoižed kived (2 %). Vl 2011 Kitai i Malaizii oliba pätorguindpartnörikš (eksportan da importan läz koumandest).

Transport

Avtobusad, metropoliten, kebn metro i taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Se om Malaizijha sidodud kahtel sildal. Järed meriport radab, mail'man kaikiš surembišpäi. Om koume raudtestancijad.

Rahvahidenkeskeine civiline Singapur Čangi-lendimport (SIN / WSSS, 68,3 mln passažiroid vl 2019 i 1,83 mln tonnoid jüguid vl 2022) sijadase valdkundan kaikiš päivnouzmaižembas čokkoimes, 17 kilometras azjaližes keskusespäi.

Galerei

Üläkorktad sauvused Downtown Core:s (2009, Keskuzrajonan territorii) — ohjastusen ištundoiden sija
Esplanade-teatr (2005)
Singapur Čangi-lendimportan terminal nomer 3 vl 2009
Singapuran metropolitenan jonuz vl 2024

Homaičendad

Irdkosketused

Singapur Vikiaitas

	Azijan valdkundad
	Azijan valdkundad Afganistan \| Araban Ühtenzoittud Emiratad (AÜE) \| Armenii \| Azerbaidžan¹ \| Bahrein \| Bangladeš \| Brunei \| Butan \| Egipt² \| Filippinad \| Gruzii¹ \| Indii \| Indonezii³ \| Irak \| Iran \| Izrail' \| Japonii \| Jemen² \| Jordanii \| Kambodž \| Kazahstan¹ \| Katar \| Kipr¹ \| Kirgizstan \| Kitai \| Korejan Rahvahaliž-Demokratine Tazovaldkund \| Korejan Tazovaldkund \| Kuveit \| Laos \| Livan \| Malaizii \| Mal'divan Sared \| Mjanmar \| Mongolii \| Nepal \| Oman \| Pakistan \| Päivnouzmaine Timor \| Saudan Arabii \| Singapur \| Sirii \| Šrilank \| Tadžikistan \| Tailand \| Turkanma¹ \| Turkmenistan \| Uzbekistan \| Venäma¹ \| Vjetnam
	¹ Om Evropas mugažo. ² Om Afrikas mugažo. ³ Om Valdmerimaiš mugažo.

	Azijan pälidnad
	Abu Dabi \| Amman \| Ankar \| Astan \| Ašhabad \| Bagdad \| Baku \| Bandar Seri Begavan \| Bankok \| Beirut \| Biškek \| Dakk \| Damask \| Dili \| Doh \| Džakart \| Dušanbe \| El' Kuveit \| Hanoi \| Islamabad \| Jerevan \| Jerusalim \| Kabul \| Katmandu \| Kuala Lumpur \| Male \| Manam \| Manil \| Maskat \| Naip'jido \| Nikosii \| Pekin \| Phen'jan \| Pnompen' \| Rijad \| Sanaa \| Seul \| Singapur \| Šri Džajavardenepura Kotte \| Taškent \| Tbilis \| Tehran \| Thimphu \| Tokio \| Ulanbatar \| Uz' Deli \| V'jent'jan

[1] Singapuran Konstitucijan tekst Vikiaitas. (angl.)

[2] Singapuran ristitišton endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)

[1]

[2]