Uzbekistan

Uzbekistanan Tazovaldkund
O‘zbekiston Respublikasi
vai Ўзбекистон Республикаси

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Taškent
Eläjiden lugu (2020)	30,565,411 ristitud
Pind	447,400 km²
Kel'	uzbekan
Valdkundan pämez'	Šavkat Mirzijoev
Päministr	Abdulla Aripov
Religii	islam
Valüt	uzbekistanan sum (UZS)
Internet-domen	.uz
Telefonkod	+998
Aigvö	UTC+5

Uzbekistan (uzb.: O‘zbekiston / Ўзбекистон [ozbekiˈstɒn]), Uzbekistanan Tazovaldkund (uzb.: O‘zbekiston Respublikasi / Ўзбекистон Республикаси vai Oʻzbekiston Jumhuriyati / Ўзбекистон Жумҳурияти), om valdmererandatoi valdkund Keskmäižes Azijas. Pälidn da kaikiš järedamb lidn om Taškent.

Uzbekistan om neitraline valdkund.

Istorii

Vn 1991 31. päiväl elokud Uzbekistan tedištoiti ičeze ripmatomudes NSTÜ:späi. Vn 1991 25. päiväl tal'vkud valdkund erištui täuzin.

Valdkundan üks'jäine Konstitucii (uzb.: Конституцияси / Konstitutsiyasi) om vahvištadud vn 1992 8. päiväl tal'vkud. Se om väges voziden 2003, 2007, 2008, 2011, 2014, 2016 i 2017 vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Uzbekistanan topografine kart.

Uzbekistan om mavaldkundröunoiš Turkmenistananke (röunan piduz — 1793 km) suves da suvipäivlaskmas, Kazahstananke (2330 km) lodehes, pohjoižes da pohjoižpäivnouzmas, Kirgizstananke päivnouzmas (1314 km), Tadžikistananke suvipäivnouzmas (1312 km) da Afganistananke suves (144 km). Ühthine maröunoiden piduz om 6893 km. Uzbekistan om valdmererandatoi valdkund.

Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Hazret Sultan-mägenpä Tän'-Šanin Gissaran-mägisel'gal, 4643 m meren pindan päl. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Sarikamiš-järven Minbulak-alang (−12,8 metrad) Kizilkum-rahvahatomas mas.

Kaikiš järedambad joged oma Amudarj da Sirdarj. Niiden veziden enambuz ei sabuta Aralmert, sen tagut Aralmeri kuivab voz' voden jäl'ghe. Se azj vedab ekologižid problemoid.

Klimat om terav kontinentaline.

Londuseližed pävarad oma londuseline gaz, turbaz, kivivoi, kivihil' da metallad (kuld, uran, hobed, vas'k, cink, hahktin, vol'fram, molibden).

Politine sistem

Uzbekistanan parlamentan pert' Taškentas.

Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Valdkundan da armijan pämez' om prezident (uzb.: O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti). Kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks, kahtenden strokun voimuz om olmas. Prezident paneb ohjastusen päministrad da ministrid radnikusile, mugažo koumen valdkundaližen käskuzkundan sudijoid.

Parlament om kaks'kodine Olii Mažlis (uzb.: Oliy Majlis). Sen üläkodi om Senat (Senati) 100 ühtnijanke. Alakodi om Käskusenandai kodi (uzb.: Қонунчилик палатаси / Qonunchilik palatasi) 150 ühtnijanke, sidä kesken 15 sijad om Uzbekistanan Ekologjan likundan kvot. Kaik rahvaz valičeb niiden ühtnijoid videks vodeks.

Šavkat Mirzijoev radab prezidentan vs 2016 tal'vkun 14. päiväspäi i Abdulla Aripov om päministran siš-žo dataspäi. Edel sidä Mirzijoev radoi Uzbekistanan päministran vn 2003 tal'vkuspäi. Islam Karimov oli valdkundan prezidentan pit'kan aigan (24.03.1990−02.09.2016). Parlamentan alakodin ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2019 22. päiväl tal'vkud, ližaänestuz oli vn 2020 5. vilukud. Üläkodi om valitud järgkerdan vn 2020 16.-17. päivil vilukud.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Uzbekistanan administrativiž-territorialine jagand.

Uzbekistan jagase 14 regionaks: 12 agjad (uzb.: viloyat), avtonomine Karakalpakijan Tazovaldkund-agj i Taškent-pälidn. Päiči pälidnas, regionad alajagasoiš lidn- da külärajonikš (uzb.: tuman «rajon»).

Eläjad

Vl 2014 valdkundan eläjiden lugu oli 30 488 600 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd', radmigracii valdkundaspäi om luja.

Rahvahad (vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe): uzbekad — 82,4%, tadžikalaižed — 4,8%, venänikad — 2,9%, kazahlaižed — 2,9%, karakalpakad — 2,2%, kirgizlaižed — 1,9%, totarlaižed — 0,8%, korejalaižed — 0,7%, turkmenalaižed — 0,6%, toižed rahvahad — 0,8%.

Kodikelen mödhe (2020): uzbekan kel' — 74,3%, venäkel' — 14,2%, tadžikan (persijan) kel' — 4,4%, toižed keled — 7,1%.

Uskondan mödhe (2020): islamanuskojad — 88% (sunnitad päpaloin), ortodoksižed hristanuskojad — 9%, toižed uskojad i religijatomad — 3%.

Uzbekistanan toižed järedad lidnad (enamba 200 tuh. ristituid vl 2014, surembaspäi penembha): Samarkand, Namangan, Andižan, Nukus, Buhar, Fergan, Karši, Kokand, Margilan. Vl 2014 kaik oli 120 lidnad valdkundas da 115 lidnanvuittušt žilod. Lidnalaižiden pala om 50,4% (2020).

Ižanduz

Industrialiž-agrarine ižanduz. Radnikoiden 25,9% om ottud maižandushe, 13,2% — industrijha, 60,9% ratas holitišiden sferas (2012). Sarakoiden pala kogosüdäiproduktas (2017): maižanduz — 17,9%, tegimišt — 33,7%, holitišed — 48,5%.

Ekonomikan päsarakod oma kaivuztegimišt, maižanduz (puvillan, fruktoiden i villän kazvatand), tekstiline, sömtegimišt, mujumetalloiden metallurgii, himine tegimišt.

Uzbekistanan päeksport om puvill (22%), turbaz (12%), uran (11%), puhtaz vas'k da vas'kvanuim (10%), avtod (8%), fruktad da maplodud (7%), londuseline gaz (6%); toine eksport — sobad (läz 4%), kuld (4%), kivivoi (3%), cink (2%), heretused (1%). Pätorguindpartnörad oma Kitai, Venäma, Kazahstan i Turkanma, ned andoihe eksportan i importan pol't vl 2018.

Praznikad

Alemba kirjutadud praznikad oma lebupäiväd-ki valdkundan Tökodeksan 131. kitjutusen mödhe.

Uzbekistanan praznikad

Kunpäiv	Vepsän nimi	Sijaline nimi	Kommentarijad
1. viluku	Uz' voz'	Yangi yil	—
8. keväz'ku	Naižiden päiv	Xotin-qizlar kuni	—
21. keväz'ku	Navruz	Navroʻz bayrami	—
9. semendku	Mušton i Oiktastusiden päiv	Xotira va qadrlash kuni	edel 1999. vot nimituz oli «Vägestusen päiv» (G‘alaba kuni)
1. sügüz'ku	Uzbekistanan Ripmatomuden päiv	Mustaqillik kuni	—
1. reduku	Opendajan i näradoičijan päiv	Oʻqituvchi va murabbiylar kuni	vspäi 1997. Vll 1994−1996 nimitihe «Uzbekistanan Rahvahaližen opendusen radnikoiden päiv» i znamoitihe redukun ezmäižel pühäpäiväl
8. tal'vku	Uzbekistanan Konstitucijan päiv	Konstitutsiya kuni	—

Niiden ližaks, kaks' praznikad vajehtujanke datanke oleskeldas: Uraza-bairam (uzb.: Roʻza hayiti, šavval'-kun 1. päiv, sättub 3. semendkule vl 2022) i Kurban-bairam (Qurbon hayiti, zu-l'-hidža-kun 10. päiv, sättub 9. heinkule vl 2022).

Irdkosketused

Tobmuz

• Uzbekistanan prezidentan oficialine sait (president.uz). (uzb.) (angl.) (ven.)
• Uzbekistanan parlamentan alakodin oficialine sait (parliament.gov.uz). (uzb.) (ven.) (angl.)
• Uzbekistanan Tazovaldkundan ohjastusen portal (gov.uz). (uzb.) (karakalpak.) (ven.) (angl.)

Ühthine informacii valdkundas

• Uzbekistanan Tazovaldkundan turizman lehtpol' facebook.com-saital. (angl.)