Jump to content

кенг

From Vikilug‘at

Ўзбекча (уз)

[edit]

Морфологик ва синтактик хусусиятлари

[edit]

кенг

Айтилиши

[edit]

Этимологияси

[edit]

КЕŊ ' кўндаланг ўлчами катга', 1 энли', ' сербар'. Орасида ҳўҳонарава бемалол юрадиган к е н г , узун ишкомлар икки танобдан кўпроҳ ерни ишғол этган (Ойбек). Қадимги туркий тилда ҳам шундай маънони англатган бу сифат дастлаб кäн, кеŋ тарзида талаффуз қилинган (ПДП, 393, Девон, ИИИ, 370), кейинчалик ä || э унлиси е унлисига алмашган (ДС, 298): кäŋ, кеŋ > кеŋ. Ўзбек тилидаги кеŋай— феъли кеŋ сифатидан —(ä)й қўшимчаси билан ясалган.
Ўзбек тилининг этимологик луғати (И-жилд) маълумотларидан фойдаланилган; қ. Адабиётлар рўйхати.

Маъновий хусусиятлари

[edit]

Маъноси

[edit]

1 Ичи, ич ҳажми, сиғими, сатҳи катта. ◆ Кенгуй. Кенг майдон. Кенг пайкал. Топ жойда ош егандан кенг жойда мушт еган яхши. Мақол . ■■ ◆ Ичкари-ташкари данғил-лама ҳовли. Ичкари ҳовлининг саҳни кенг. Ойбек, „Танланган асарлар“ . ◆ Одамгар.. саҳн-га кенг давра қуриб ўтирдилар. М. Исмоилий, „Фарғона т“ . о. ◆ Тоғ этагин тутиб ётар кенг пахтазор. "Гулдаста" .

2 Эни, кўндаланг ўлчами катта; энли, сербар. ◆ Кенг йўл. Кенг дарё. Кенг баргли ўсим-ликлар. яш Орасидан кўқонарава бемалол юрадиган кенг, узун ишкомлар икки таноб-дан ортиқрок ерни ишғол этган. Ойбек, „Танланган асарлар“ .

3 Ўлчами мўлжалдагидан катта; катта келадиган, бемалол сиғадиган (кийим ва унинг қисмлари ҳақида). ◆ Кенг тўн. Кенг шим. Кенг енг. ■■ ◆ [Мингбоши] Кенг, оппок сурп яктагининг барларини.. икки ёққо ёйиб, се-кин-секин лапанглаб борди. М. Исмоилий, „Фарғона т“ . о.

4 Тарқалиш, қамров доираси катта; кўп нарсани ўз ичига олган. ◆ Кенг имкониятлар яратмоқ. Кенг истеъмол моллари. Ишнинг кўлами ниҳоятда кенг. шт Муҳокама қнлин-ган масала юзасидан кенг карор қабул килин-ди. Газетадан . ◆ Актриса ўз коҳрамонини кенг фикрли, салобатли, ишчан, олижаноб.. иффат-ли аёл сифатида тасвирлайди. Газетадан .

3 кўчма Меҳр-мурувватли, яхшиликни аямайдиган, кўпчиликка бирдек муносабат-ли. ◆ Кенгга кенг дунё, торга тор дунё. Мақол . ■в ◆ Холам кўли очик, кенг, Овқатни улашар тенг. Қ. Муҳаммадий .

Феъли (ёки кўнгли) кенг айн. кенг 3. ◆ Ва-лижон деган вакилимиз.. феъли кенг одам эди-да. С. Абдуқаҳҳор, „Санамай саккиз дема“ . ◆ Кўнгил кенг бўлса, ҳужра ҳам саройдай. Газетадан . Юраги кенг 1) унча-мунчага гам емай-диган, ташвиш тортмайдиган. ◆ Юрагингиз мун-ча ҳам кенг бўлмаса, кўзингизга уйқу келгани-га ҳайронман. А. Қаҳҳор, Қўшчинор чирок-лари; 2) айн. феъли кенг. ◆ Аҳмаджон коман-дирнинг машқ қилдиришга шошилмаганидан ҳам кўра, дам олишга ижозат берганига ҳай-рон бўлиб, "мунча ҳам юраги кенг одам экан!" деб қўйди. А. Қаҳҳор, „Олтин юлдуз“ .

Синонимлари

[edit]

Антонимлари

[edit]

КЕНГ. Ўзбек тилининг изоҳли луғати (2022) маълумотларидан фойдаланилган; қ.Адабиётлар рўйхати.

Таржималари

[edit]

Сифат

[edit]

кенг

кенг
1 широкий; широко; ◆ ~ кўча широкая улица; ◆ ~ йўл широкая дорога; ◆ ~ елкали одам широкоплечий человек; ◆ ~ баргли ўсимликлар широколистые растения; ◆ ~ истеъмол моллари товары широкого потребления; ◆ ~ қаторли сеялка с.-х. широкорядная сеялка; ◆ ~ суратда, ~ равишда широко, в широких масштабах;
2 обширный; просторный, пространный; ◆ ~ зал просторный зал; ◆ колхознинг ~ даласи обширное колхозное поле; ◆ ~ қўйлак просторное (широкое) платье; ◆ ~ ўлкалар обширные области;
3 перен. широкий, обширный; ◆ ~ билим обширные знания; ◆ ~ тарқалган фикр широко распространённое мнение; ◆ ~ халқ оммаси широкие народные массы; ◆ аҳолининг ~ табақалари широкие слои населения; ◆ мамлакатимизда бошланғич ва ўрта мактабларнинг ~ тармоғи яратилган в нашей стране создана широкая сеть начальных и средних школ;
4 перен. щедрый, добрый, великодушный; ◆ ~ бўлсанг , кам бўлмайсан посл. будешь щедрым, ущерба не потерпишь; ◆ ~га ~ дунё, торга тор дунё посл. щедрому - широкий мир, а скупцу мир узок; ◆ 

  • дарвозаси ~ гостеприимный; ◆ феъли ~ щедрый; великодушный; ◆ юраги ~ чрезмерно спокойный; неунывающий.