Jump to content

Роэла

Координаталари: 59°10′22″Н 26°35′48″Э / 59.17278°Н 26.59667°Э / 59.17278; 26.59667
From Vikipediya
Роэла

Роэла
59°10′22″Н 26°35′48″Э / 59.17278°Н 26.59667°Э / 59.17278; 26.59667
Мамлакат Эстония
Вилоят Лääне-Виру
Провинсия Винни
Вақт минтақаси УТC+2
Роэла харитадаВянамери (бўғоз)Соэла (бўғоз)Пярнуск кўрфазиНарвск кўрфазиПярнумааПярнумааПярнумааИрбен бўғозиЛатвияЛатвияФинландияРоссияРиж қўлтиғиБолтиқ денгизиФин қўлтиғиЧуд кўлиПсков кўлиВирцярв кўлиСааремаа (уэзд)Хиюмаа (уэзд)ЛяэнемааХарюмааЛяэне-ВирумааИда-ВирумааЙигевамааТартумааПилвамааВалгамааВиляндимааВирумааРапламааЯрвамаа
Роэла харитада

Роэла (немисча Руил ) — ( алевик ) Эстония шимоли-шарқидаги Винни провинсиясида жойлашган кичик туман (1930-йилгача Кирчспиэл Финн), Лääне-Виру округида (1919-йилгача Wиэрланд)[1].

Тарихи

[edit | edit source]

13-асрдан олдин эстон тилида "Роэла линнамäги" деб номланган қал'а мавжуд эди, аммо 2010-йилдаги ма'лумотларга ко'ра жиддий археологик текширувлар о'тказилмаган. Роэла Линнамаги эрамизнинг 6-7 асрларида яратилган деб тахмин қилинади[2]. У Виру-Яагупи черковининг (христианлик келишидан олдин қадимги маҳаллий кенгаш) бир қисми бо'лган ва шунинг учун 1219-йилда Ливония салиб юриши Вирумаагача етиб боргунга қадар Вирумаа мустақил округи ҳисобланган.

Роэла биринчи марта 1241-йилда Дания аҳолини ро'йхатга олиш китобида (Либер Cенсус Дамаэ) ёзма равишда эслатиб о'тилган ва ма'лумотларга ко'ра, Манор "Роилсе" ва "Веттеэрокаэ" Ҳенрик де Вспессилга тегишли бо'либ ташкил этилган ва 1453-йилда унинг о'рнига Роэла Манор уйи қурилган. Веттаэрокаэ қишлог'идан. Манор уйи биринчи марта Рогелл номи билан тилга олинган.

1816-йилда Россиянинг Александр И ҳукмронлиги даврида Ливонияда крепостнойликни бекор қилиш жараёни содир бо'лди. Худди шундай воқеалар Роэла жойлашган Эстония губернаторлигида ҳам содир бо'лди[3]. Серфликнинг бекор қилиниши маҳаллий деҳқонлар учун вазиятни о'згартирмади ва Роэла атрофидаги эрлар асосан Манор уйида яшовчи Болтиқбо'йи немисларидан иборат зодагонларга тегишли эди.

1836-йилда Роэла қишлог'ида 36 та фермер хо'жалиги бор эди.

1840-йил Роэла манорини Фердинанд фон Врангел сотиб олди ва уни рафиқаси Элизабетга совг'а қилди. Элизабет 1850-йилда Роэла шаҳрида вафот этди. Уларнинг о'г'ли Вилгелм фон Врангел, 1831-йилда Алясканинг Ситка шаҳрида туг'илган, кейинчалик Роэла манорининг эгаси бо'лди. 1894-йилда бу манор унинг о'г'ли Фердинанд фон Врангелга о'тди[4].

1905-йилги рус инқилоби Роэлага ҳам этиб келди. Қо'зг'олон пайтида манор уйлари вайрон бо'лган.

Эстония мустақиллик урушидан со'нг, 1920-йилда қо'лланилган ер ислоҳоти Манор уйига тегишли эрларнинг катта қисмини маҳаллий деҳқон аҳолисига қайта тақсимлади[5][6].

2012-йилда маҳаллий тиббиёт пункти “Доктор Тонис Нурк” номи билан ёпилиб, маҳаллий аҳолига тиббий хизмат кўрсатишни тугатди[7]. Маҳаллий шифокорнинг етишмаслиги 2015-йилда иқтисодий сабабларга ко'ра маҳаллий дорихонанинг ёпилишига асосий сабаб бо'лди, чунки маҳаллий аҳоли округ маркази Раквере шифокорига ташриф буюришди ва дори-дармонларни у ердан сотиб олишни бошладилар.

Жойлашуви

[edit | edit source]

Роэла Пандивере тог'ининг шарқий чеккасида жойлашган. Ҳудудда ко'плаб булоқлар мавжуд, у Пандивере сув муҳофазаси ҳудудининг бир қисмидир ва Кунда дарёси шу ердан Роэладаги Уэмõиса ҳудудидан бошланади.

Роэла Манор уйи ёнида 2002-йилда тозаланган ва қирг'оқлари янгиланган сув омбори мавжуд.

Ма'мурий туманлар

[edit | edit source]

Роэла ҳозирда қуйидаги қишлоқларга хизмат ко'рсатадиган маҳаллий черков/кенгаш субсервис марказига эга: Роэла алевик, Алавере, Лепику, Лäҳце, Обжа, Пука, Расивере, Ристикула, Рüнга, Саара, Соонука ва Таммику[8].

Иқтисодиёт

[edit | edit source]

Ан'анага ко'ра, қишлоқ ва о'рмон хо'жалиги маҳаллий аҳолининг тирикчилигини та'минлаган. Совет истилоси даврида Роэла совхоз сифатида белгиланган. Ҳудудда энди мавжуд бо'лмаган куркачилик каби турли хил саноат тармоқлари ривожланган. Режали иқтисодиёт Роэла вилоятини Вирумаада ба'зи бошқа ҳудудлар дучор бо'лган экологик ҳалокатдан қутқарди.

Айни пайтда ҳудудда асаларичилик каби бошқа соҳаларда ҳам бир қанча фаол фермер хўжаликлари фаолият юритмоқда. Уларнинг аксарияти о'тмишда бузилмаган экологик шароит туфайли органик озиқ-овқат ишлаб чиқаришга ё'налтирилган.

Та'лим

[edit | edit source]

Маҳаллий мактаб 1822-йилда ташкил этилган, аммо у ёнг'инда вайрон бо'лган ва ог'заки ма'лумотларга ко'ра 1843-йилда қайта қурилган. 1875-йилда Роэлада 2 та мактаб, шаҳар мактаби ва манор мактаби мавжуд эди. Аср охирида шаҳар мактаби ёниб кетган ва янги биноси 1900-йил Апрелда қурила бошланди. 1900-йил 15-Октабрда о'ша пайтдаги барча шаҳар мактаблари каби 3-синфли янги бинода та'лим давом этди. 1908-йилги манор мактаби ёниб кетди ва манор янги мактаб қурилди, у ерда манор хизматкорлари болалари та'лим олдилар.

Совет истилоси даврида Эстония та'лими қайта ташкил этилди, чунки Совет та'лим тизими Эстониядан тубдан фарқ қилади[9]. Бу шуни англатадики, 1944-йилда Роэла тугалланмаган о'рта мактаб (эстонча: Роэла Миттетäиэлик Кесккоол) яратилган. 1961-йилда Роэла 7-синф мактаби Роэла 8-синф мактабига айлантирилди.

Ҳозирги мактаб биноси 1979-йилда қурилган ва 1980-йилда Роэла 8-синф мактаби спорт зали ва мажлислар зали қуриб битказилмаганига қарамай кўчиб ўтган. 1980-йилда 8-синф мактаби Роэла о'рта мактабига айланди. 1996-мактаб Роэла Басиc мактабига қисқартирилди (эстонча: Роэла Пõҳикоол) ва 1999 йилда Врангелл номи билан аталган. Бинонинг катталиги ва о'қувчилар сонининг қисқариши туфайли мактаб яна болалар бог'часи-бош мактабига айлантирилди (эстонча: Роэла Ластеаэд-Пõҳикоол) 2011 йилда. 2009/2010 ўқув йилида мактабда 75 нафар ўқувчи та’лим олди[10][11].

Маданият

[edit | edit source]

Роэла 2004-йил 19-Ноябрдан бошлаб МТУ Роэла Кодукант нотижорат ташкилотига эга. Раҳбарият 2023-йилда 5 а'зодан иборат бо'либ, ташкилотнинг мақсади Роэла ва унинг атрофидаги қишлоқларда ҳаётни ривожлантиришдир. Барча тегишли тадбирлар фақат ихтиёрий асосда о'тказилган. Ан'анавий тадбирлар баҳор ярмаркаси, Жаанипäэв, Тарих анжумани ва Рождество ярмаркасини ташкил этишдир.

Таниқли одамлар

[edit | edit source]
  • Фердинанд фон Врангел (1797-1870), Болтиқбо'йи немис тадқиқотчиси ва Россия Император денгиз флотида денгизчи, о'лимидан олдин Роэла Манор уйида со'нгги йилларини о'тказди.
  • Миҳкел Журна (1899-1973), ёзувчи ва таржимон
  • Имби Валгемäэ [эт] (1923–1960), болаларга, айниқса ўғил болаларга овозли тақлид қилиш ихтисослиги бўлган актриса
  • Миҳкел Жуҳкам (1884-1942), сиёсатчи, 1919-йилги Эстония таъсис мажлиси аъзоси ва 1928-1929-йилларда Август Рей ҳукуматида уруш вазири.

Манбалар

[edit | edit source]
  1. „НГА ГеоНаме Датабасе“. Натионал Геоспатиал Интеллигенcе Агенcй. 2008-йил 8-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 9-июл.
  2. „Ажалоолине мäлу“.
  3. „Пäрисоржус | Ээсти жууред“.
  4. „Виру - Роэла ажалоост“.
  5. „Виру - Роэла ажалоост“ (эт). Роэла. Қаралди: 2020-йил 28-август.
  6. „Роэла Муниcипалитй|Девелопмент план“. виннивалд.ээ (ин Эстониан) (2010). Қаралди: 2020-йил 28-август.
  7. „Роэла переарст панеб амети маҳа“ (2012-йил 26-июл).
  8. „Теэниндускескусед - Винни Валлавалицус“. www.виннивалд.ээ. Қаралди: 2020-йил 28-август.
  9. „Ҳаридус“. 2023-йил 4-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 19-апрел.
  10. „Фердинанд вон Wрангелли нимелине Роэла Ластеаэд-Пõҳикоол“ (эт). Фердинанд вон Wрангелли нимелине Роэла Ластеаэд-Пõҳикоол. Қаралди: 2020-йил 28-август.
  11. „Крооника“ (2020-йил 13-июл).

Ҳаволалар

[edit | edit source]