Jump to content

Қанотли ракета

From Vikipediya
Замонавий рус ракетаси „Калибр“ (макет)

Қанотли ракета — бу битта учувчи ракета қуроли бўлиб, унинг парвоз йўли қанотнинг аэродинамик кўтарилиши, двигателнинг кучи ва тортишиш кучи билан белгиланади[1].

Самолёт (классик) схема бўйича ишлаб чиқилган қанотли ракетанинг эскирган номи — снарядли самолёт бўлган аммо бу атама ҳозирги кунга келиб фойдаланишдан чиқиб кетган. Сабаби шундаки у „планнинг бомбс“ деб ҳам аталган ва шу сабабдан ҳам бу чалкашликка олиб келган. Кўпинча, „қанотли ракета“ атамаси инглизча „сруисе миссиле“ атамасининг эквиваленти деб қаралади, аммо иккинчиси фақат нишонга парвознинг катта қисми доимий тезликда амалга ошириладиган бошқариладиган ракеталарни назарда тутади.

Камчиликлари

[edit | edit source]
  • Нисбатан паст тезликлар (товуш тезлиги тартибида ~ 1150 км/соат).
  • Бошқа ўқ-дориларга нисбатан юқори нарх.
  • Ядровий зарядлардан ташқари барча портловчи зарядларнинг нисбатан паст қуввати.

Самолёт билан таққослаш

[edit | edit source]

Самолётлар билан таққослаганда, қанотли ракетанинг асосий афзаллиги унинг учувчисиз бошқарилиш қобилияти ҳисобланади, бу ҳам одамларни қутқариш, ҳам унинг ҳажмини камайтириш ва шу билан аниқлашни қийинлаштиради. Қанотли ракеталар бир марталик фойдаланиш учун мўлжалланганлиги сабабли, улар двигател ва бошқа бирликларнинг манбаларига нисбатан камроқ қатъий талабларга бўйсунади.

шīнгīйīн (Шен ҳуо феи я, сўзма-сўз „оловли учувчи қарға руҳи“) — ўрта асрлардаги Хо лун Сзинниг рисоласида тасвирланган қанотли ракета.
В-1 учувчисиз ракета дунёдаги биринчи серияли КР ҳисобланади.

Амалда, бошқарилмайдиган ракеталар (чанг двигателли) Европада 19-асрнинг бошларида кенг қўлланила бошланган.

  • 1913-йилда немис мактабининг физика ўқитувчиси Wиртҳ учувчисиз учиш аппарати учун радио бошқарув тизимини ишлаб чиқди ва уни сирк аренасида самолётнинг кичик моделини бошқарган.
  • Франсияда 1914-йилнинг ёзида америкалик Элмер Сперрининг гироскопик автопилоти биринчи марта Американинг Cуртисс компаниясининг самолётида синовдан ўтказилган ҳамда бу учувчининг аралашувисиз самолётни маълум бир йўналишда ушлаб туриш имконини яратган.

Тарихий синов жараёнлари

[edit | edit source]

Шу билан бирга, Британияда ҳарбийларнинг буйруг'и билан Арчибалд Лоу дирижаблларни ва ердаги нишонларни йўқ қилиш учун радио бошқариладиган „учар бомба устида ишлашган. Биринчи парвоз уриниши 1917-йил 21-мартда амалга оширилган ва ҳалокат билан якун топган. Шунга ўхшаш лойиҳа Генри Фолланд томонидан ҳам ишлаб чиқилган. Самолётнинг узунлиги тахминан 6-7 метр, оғирлиги тахминан 230 кг ва двигатели 35 от кучига эга бўлган. Бу модификация „Аирcрафт Эстаблишмент Роял Аирcрафт Фаcторй“ томонидан ишлаб чиқарилган. 1917-йил июл ойида учта муваффақияциз парвоз уринишлари натижасида бу лойиҳанинг ҳам ёпилишига тўғри келган.

Таснифлаш

[edit | edit source]

Қанотли ракеталари бўлинган

  • тўлов тури бўйича:
  • ҳал қилиниши керак бўлган вазифалар бўйича (тайинлаш):
    • стратегик
    • тактик
    • оператив-тактик (кўпинча кемага қарши)
  • асосланган тури:
    • ерусти
    • ҳаво
    • денгизчилик
    • сув остида

Ҳозирги вақтда кемалар, ракета катерлари ва сув ости кемалари денгиздан учириладиган қанотли ракеталар билан жиҳозланган.

Қанотли С-2 „Сопка“ қирғоқ ракета тизими (ССC-2 Самлет)
  • МГМ-1 Матадор — бу тактик қанотли ракета.
  • СМ-62 Снарк — қитъалараро қанотли ракета (муқобил белгилари: МХ775А, ССМ-А-3).
  • АГМ-28 Ҳоунд Дог ҳаводан учириладиган стратегик қанотли ракета.
  • АГМ-86Б ҳавода учириладиган қанотли ракетадир.
  • БГМ-109 „Томаҳаwк“ — денгиз ва қуруқликдаги стратегик/тактик қанотли ракета.
  • Ҳарпун денгиз ва ҳавода жойлашган кемаларга қарши ракетадир.
  • АГМ-129 АCМ ҳаводан учириладиган стратегик қанотли ракета.
  • АГМ-158 ЖАССМ ҳавода учириладиган тактик қанотли ракета.
  • Фастҳаwк — бу товушдан тез учадиган, универсал учириладиган қанотли ракета.
  • Х-51 — истиқболли гипертовушли қанотли ракета.

Бошқа мамлакатлар

[edit | edit source]
  • Эхоcет (Франсия)
  • Аист (Беларус)
  • Сторм Шадоw (Буюк Британия/Франсия)
  • КЕПД-150/350 ТАУРУС (Германия/Швеция)
  • ҲОПЕ/ҲОСБО (Германия, истиқболли)
  • ЙЖ-62 (Хитой)
  • ЙЖ-82 (Хитой)
  • ЙЖ-83 (Хитой)
  • Ҳатф-ВИИ Бобур (Покистон) — сув ости кемалари, ер усти кемалари ва кўчма қуруқлик қурилмаларидан фойдаланиш учун мўлжалланган. Тезлик — 880 км/соат, масофа — 700 км, жанговар каллак — ядро/анъанавий[2]
  • Габриэл Мк1 (Исроил)
  • Хионгфенг 2Э (Тайван)
  • АМ-1 Табано (Аргентина)
  • Мескат (Эрон), Х-55 базасида, масофаси 2000 км[3]
  • Нептун (Украина)

Манбалар

[edit | edit source]
  1. Кузнецов К. "Цветок вишни" или "Придурок" // Авиация и Космонавтика. — 1999. — № 02.
  2. „эпочтимес.cом.уа, Новые возможности Пакистана — ядерный удар в радиусе 700 км, 26 июля 2007“. 2008-йил 3-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2007-йил 6-август.
  3. „Иран создал новую крылатую ракету — Российская газета“. 2015-йил 22-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 19-декабр.

Ҳаволалар

[edit | edit source]