Аёллар хатнаси

Угандада аёлларни суннат қилишга қарши давлат хизмати э'лонлари.

Аёлларни суннат (хатна) қилиш – тиббиётга алоқаси бўлмаган ҳолда аёл ва қизларнинг жинсий аъзосининг қисман ёки бутунлай олиб ташланишидир. Урф-одат шаклида сақланган бу маросим Африка, Осиё, Австралия аборигенлари ва баъзида Лотин Америкасида ўтказилиб келинади. УНİCЕФнинг 2016-йилги тахминларига кўра, Африка қитъаси, Индонезия, Ироқ Курдистони ва Яман каби 30 дан ортиқ мамлакатларда жинсий аъзоси кесишга маҳкум этилган 200 миллионга яқин аёл яшамоқда.

Одатда доимий суннат қилувчи шахс томонидан пичоқ ёрдамида амалга оширилади, аёллар хатнаси туғилган кундан бошлаб балоғат ёшига қадар ва ундан кейинги кунларда амалга оширилади. Миллий статистикага кўра, аёллар хатнаси мавжуд бўлган мамлакатларнинг ярмида қизларнинг кўпчилиги беш ёшга тўлмасдан бу амалиётни бажаришлиги аниқланган. Процедуралар мамлакат ёки этник гуруҳга қараб фарқланади. Улар клиторал қалпоқни (1-а тури) ва клиторал глансни (1-б) олиб ташлашни ўз ичига олади; ички лабияни олиб ташлаш (2-а); ҳамда ички ва ташқи лабияни олиб ташлаш ва вулвани ёпиш (3-тоифа). Инфибуляция деб номланувчи ушбу охирги процедурада сийдик ва ҳайз кўриш суюқлиги ўтиши учун кичик бир тешик қолдирилади; қин жинсий алоқа вақтида очилади ва туғиш вақтида янада кенгаяди.

Амалиёт гендер тенгсизлиги, аёлларнинг жинсий ҳаётини назорат қилишга уринишлар ҳамда поклик, ҳаё ва гўзаллик ҳақидаги ғояларга асосланган. Одатда буни шараф манбаи деб биладиган қизлари ва набираларини хатна қилмаслик қизларни ижтимоий четланишга олиб келишидан қўрқадиган аёллар томонидан амалга оширилади. Саломатлик учун салбий таъсирлар процедура турига боғлиқ. Уларга такрорий инфекция тушиши, сийиш ва ҳайз кўришнинг қийинлишуви, сурункали оғриқ, кистанинг ривожланиши, ҳомиладор бўла олмаслик, туғруқ пайтидаги асоратлар ва ўлимга олиб келадиган қон кетиш каби ҳолатлар киради. Бу ҳолатнинг соғлиқ учун фойдалари аниқланмаган.

1970-йиллардан буён амалиётчиларни аёллар хатнасидан воз кечишга кўндириш бўйича халқаро саъй-ҳаракатлар олиб борилмоқда. Аммо аёллар хатнаси амалга ошириладиган кўпгина мамлакатларда бу ҳолат қонунан тақиқланган бўлса ҳам одамлар қонунни чеклаб ўтишга уриниш ҳолатлари кузатилмоқда. 2010-йилдан бери Бирлашган Миллатлар Ташкилоти тиббиёт ходимларини процедуранинг барча шаклларини, шу жумладан туғруқдан кейин реинфибулацияни ва клиторал қалпоқни рамзий „никалашни“ ҳам тўхтатишга чақирган. Амалиётга қаршилик кўрсатиш танқидларга ҳам учраган, айниқса антропологлар орасида маданий релативизм ва инсон ҳуқуқларининг универсаллиги ҳақида саволлар пайдо бўлган.

Усуллари

Жараёнлар одатда доимий суннат қилувчи (кесувчи) шахс томонидан қизларнинг уйларида, уларни беҳуш қилиб ёки беҳушлик қилмасданоқ амалга оширилади. Бу ишни амалга оширувчи инсон одатда кекса аёл бўлади, лекин айрим жамоаларда эркак сартарош тиббиёт ходими аёллар хатнасини ҳам амалга оширади. Анъанавий кесгичлар қўлланган вақтда, стерил бўлмаган асбоблар, жумладан пичоқлар, устаралар, қайчи, шиша, ўткир тошлар ва тирноқлардан ҳам фойдаланиш мумкин.

Угандадаги ҳамширанинг 2007-йилда Тҳе Ланcет газетасига берган интервюсига кўра, кесувчи шахс бир вақтнинг ўзида 30 тагача қизни битта пичоқ билан хатна қилган. Бир қатор мамлакатларда бу амалиётни қилиш учун соғлиқни сақлаш мутахассислари жалб қилинган. Мисрда 2008 ва 2016-йиллар ҳолатига кўра, 77 фоиз, Индонезияда эса 50 фоиздан ортиқ ҳолатларда аёллар хатнаси тиббий мутахассислар томонидан амалга оширилган.

Таснифи

Вариация

ЖССТ, УНИCЕФ ва УНФПА 1997-йилда қўшма баёнот чиқариб, аёллар хатнасини „аёлларнинг ташқи жинсий аъзоларини қисман ёки тўлиқ олиб ташлаш, маданий ё бошқа терапевтик бўлмаган сабабларга кўра аёл жинсий аъзоларининг бошқа шикастланишларини ўз ичига олган барча процедуралар“ деб таърифлади. Процедуралар этник келиб чиқиши ва индивидуал амалиётчиларга қараб фарқланади. 1998-йилда Нигерда ўтказилган сўров давомида аёллар уларга нима қилинганлиги сўралганда 50 дан ортиқ шартлар билан жавоб беришган. Таржима муаммолари аёлларнинг хатнанинг айнан қайси турини бошдан кечирганликлари ёки ҳатто буни бошдан кечирганликлари ҳақидаги чалкашликлари билан мураккаблашади. Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, сўров жавоблари ишончсиз. 2003-йилда Ганада ўтказилган тадқиқот шуни кўрсатдики, 1995-йилда аёлларнинг атиги тўрт фоизи хатнақилинмаганликларини айтишган, аммо 2000-йилда уларнинг 11 фоизи хатна қилинганлигини маълум қилишган. 2005-йилда Танзанияда аёлларнинг 66 фоизи хатна қилинганлиги ҳақида хабар берилган, аммо тиббий кўрик хулосаларига кўра, бу кўрсаткич 73 фоизга етган. 2006-йилда Суданда инфибулация қилинган аёллар ва қизларнинг катта қисми унчалик оғир аҳволда эмаслиги ҳақида хабар беришган.

Турлари

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг стандарт сўровномаларида аёллардан ўзлари ёки қизлари қуйидаги ҳаракатларга дучор бўлганми ёки йўқлигини сўрайди: (1) гўштни олмасдан кесиш (рамзий кесиш), (2) кесиш, гўштни қисман олиб ташлаш, (3) тикиш ёки (4) тури аниқланмаган/аниқ эмас/билмайман. Энг кенг тарқалган процедуралар „кесиш, қисман олиб ташлаш“ тоифасига киради ва клиторал глансни тўлиқ ёки қисман олиб ташлашни ўз ичига олади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти 1997-йилда батафсилроқ типологияни ишлаб чиқди: И-ИИ турлар олиб ташланган тўқималарнинг миқдори бўйича фарқланади, ИИИ тоифа УНИCЕФнинг „тикув тикиш“ тоифасига тенг ва ИВ тип турли хил процедураларни, шу жумладан рамзий кесикларни тавсифлайди.

И тури

И тури – „клиторал гланс (аёл жинсий аъзоларининг сезгир қисми бўлган клиториснинг ташқи ва кўринадиган қисми) ва / ёки суннат териси / клиторал қалпоқ (клиторал глансни ўраб турган терининг бурмалари) қисман ёки тўлиқ олиб ташланиши.).“ Иа тури фақат клиторал қалпоқни олиб ташлашни ўз ичига олади, бу камдан-кам ҳолларда ёлғиз амалга оширилади. Кўпроқ кенг тарқалган процедура Иб тури (клиторидектомия), бу ерда клиторал гланс ва клиторал қалпоқ тўлиқ ёки қисман олиб ташланади. „Суннат“ бош бармоғи ва кўрсаткич бармоғи билан клиториснинг бошини орқага тортиб, уни кесиб ташлайди.

ИИ тури

• ИИ тоифа – клиторис ва лабияни олиб ташлаш:
  • ИИа кичик тури – фақат кичик лабияни олиб ташлаш;
  • ИИб кичик тури – кичик лабия ва клиторисни олиб ташлаш;
  • ИИc кичик тури – катта лабия, кичик лабия ва клиторисни олиб ташлаш;
  • ИИc2 кичик тури – катта ва кичик лабияни олиб ташлаш.

ИИИ тури

• ИИИ-тоифа – инфибуляция („Фараон суннат“) – кичик лабия (ИИИа кичик тури) ёки катта лабия (ИИИб кичик тури) кесилган, сўнгра яра юзалари ёпилган (оёқларни тикиш ёки боғлаш орқали), ёпиш операциялари. клиторис, уретранинг очилиши ва қинга кириш. Кичик бир тешик қолди.

ИВ тури

• ИВ тоифа – бу гуруҳ қолган процедураларни бирлаштиради.

Тахминларга кўра, аёл жинсий аъзоларини сусайтириш ҳолатларининг 90% клиторидектомия ёки лабияни кесиш билан боғлиқ ва тахминан 10% инфибуляция билан боғлиқ.

Африкада аёллар суннати бўйича таҳминий статистика

Тиббий ва гигеник томони

Статистика юритилган мамлакатларда келтирилган маълумотлардан маълум бўлишича, аёллар хатнаси кўпинча 5 ёшгача бўлган қизалоқлик даврида амалга оширилади. Хатна одатда маҳаллий „суннатчи“лар тарафидан оғриқ босувчи қўлланилиб, кўп ҳолларда эса қўлланилмасдан амалга оширилади. Кесиш ишлари пичоқ, лезвия, қайчи, ўткирланган тош ва шиша каби стерилизация қилинмаган буюмлар орқали амалга оширилади. „Тҳе Ланcет“ журналининг 2007-йилги чиққан мақоласида, угандалик ҳамширанинг битта пичоқни 30 га яқин қизда ишлатганини ёритган эди.

Австралиялик аборигенлар томонидан вагинани кесиш учун ишлатиладиган асбоблар

Саломатлик ва гигиеник жиҳатдан ҳеч қандай фойдали томони тиббиёт тарафидан исботланмагани учун БМТ, Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти ва бошқа халқаро ташкилотлар томонидан аёлларни хатна қилиш – „Жинсий ногиронга айлантириш“ сифатида тан олинган. Аёлнинг жинсий аъзоси, соғлиги ва фарзанд кўришида юзага келтираётган хавф нуқтаи назаридан келиб чиқиб, аёллар хатнасининг ўтказилишига қарши халқаро ташкилотлар томонидан курашилмоқда. Ҳатто 6-феврал куни „Халқоро аёлларни хатна қилинишига қарши курашиш куни“ сифатида тан олинган.

Суннат қилинган аёлларнинг фикрлари

Хатна қилинганлардан бири мисрлик блогер ва кинорежиссёр Омния Иброҳим бунга дучор бўлган қиз ва аёллар тилидан шундай дейди: „Муз парчасига айланасан. Ҳеч нарсани ҳис қилмас, ҳеч кимни севмас ва орзу қилмас ҳолга тушасан…“ Омния Иброҳим ўз тажрибасидан келиб чиқиб, аёллар хатнасининг психологик ёмон таъсирлари қолишини таъкидлайди. У ўзи яшаётган жамият мафкурасига хос „Инсон таънаси жинсий алоқага мойил ва бу гуноҳ“ каби қарашлар билан улғайгани учун танасини узоқ вақт „лаънатлаб келган“ини айтади.

Кениянинг Исиоло ўлкасида яшаган Бишара Ҳамо ўз бошидан ўтказганларни шундай таърифлайди:

„11 ёшимда хатна қилиндим. Бувим соф ва покиза бўлиши учун барча қизнинг буни қилиши лозимлигини уқтириб келарди“. Фақат бутун ҳаёти давомида йўлдошига айланган ҳожатга чиқишдаги муаммолар, такрорланиб турувчи инфексиён касалликлар ва туғруқ вақтида болани кесиб олишга мажбур бўлиниши каби ҳолатлардан уни ҳеч ким хабардор қилмаган эди.

Суннат қилишнинг жараёнлари

ЖССТга кўра аёл жинсий аъзосининг шакллари

БМТ томонидан олиб борилган сўровномага кўра (1997-йил), аёлларнинг хатна қилиниши қуйидаги тўрт категориядаги услубда амалга оширилади:

а)Кесилиб, эти олинмайди (рамзий хатна)

б)Кесилиб, бироз эт олинади;

c)Тикиш орқали жинсий аъзони ёпиш;

д)Услуби маълум бўлмаган, турли хил;

Сўровномада қатнашганлар уни қандай амалга оширишларини билмасликларини айтишган. Бу услубда вагинага тамға босилади, вагина кесиб катталаштирилади ёки махсус дорилар орқали кичрайтирилади.

Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти берган баёнотга кўра хатнанинг 85 % а ва б услубида, 15 % эса c услубида амалга оширилади. C услуби одатда Шарқий Африкада амалга оширилиши таъкидланса, Сомали, Жибути, Эритрия каби давлатларда а ва б услубларнинги кенг қўлланиши айтилади.

Африкадан ташқари Ғарбий Осиёдаги Сурия, Ироқ ва Эрон каби давлатларда кам бўлса ҳам қизларнинг хатна қилиниш ҳолатлари учраб туради. Жанубий-Шарқий Осиё мамлакатлари: Ҳиндистон, Индонезия, Малайзия каби давлатларда хатнанинг рамзий маънода ўтказилиши, яъни фақатгина кесиб қон чиқазиш шаклида амалга оширилиши кузатилган.

Хатна қилиш жараёнида кучли оғриқ, кўп қон кетиши, шокка тушиш, вагинанинг шишиши, инфексия тушиши ва ОИТС орттириб олиш каби ҳолатлар учраб туради. Бундан ташқари психологик травма, жинсий алоқа вақтида оғриқ, жинсий алоқага истакнинг пасайиши, оргазмга эришишнинг камайиши ёки йўқолиши (аноргазм), туғруқдан кейин қон кетиши каби ҳолатлар кузатилади.

Аёллар суннатига қарши халқаро ташкилотлар ва жамоатчиликнинг кураши

1993-йилгача УНИCЕФ аёллар хатнасига қарши курашиш мақсадида йилига 100 минг доллар ажратарди. У вақтларда хатна қилинаётган қиз ва аёллар сони 100 миллион атрофида бўлгани учун ҳам бу маблағ озлик қилган. Таниқли адвокатлар, халқаро фаоллар ва қўллаб-қувватловчилардан ташкил топган ҳаракат „Эқуалитй Ноw“ (Ҳозирдан тенглик) аёл ва қизларни хатна қилишга қарши курашиш учун маблағ тўпладилар. Тез орада бу ҳаракат ўз натижасини кўрсатиб, қарийб 91 миллион долларлик йиллик бюджет ажратмасига эришилади.

2014-йилда 17 ёшли Бристол ўқувчиси Фаҳма Муҳаммад Чанге.орг сайти билан ҳамкорликда қизларни хатна қилишга қарши курашиш учун инсонларни бирлашишга чақиради. У вақтлардаги Буюк Британия таълим вазири Майкл Говега илтимос билан чиқиб, қизлар хатнаси авж олган мамлакат етакчиларига расмий мурожаатнома юборишини сўрайди. Тез орада Чанге.оргда қўллаб-қуватловчиларнинг сони 230 мингга етади. Бристолнинг фаол ўқувчилари йиғилиб, Буюк Биританиядаги барча ўқув даргоҳларига мактуб тайёрлаб юборишади. Унда барча мас’улларни қизлар хатнасини амалга оширилишига қарши огоҳ бўлишга чақирилган эди. АҚШ қонунчилиги бўйича қизларни хатна қилиш 1996-йилдан бери тақиқланиб келинади. Айни пайтда АҚШда қизларни хатна қилган шахс умрбод қамоқ жазосига маҳкум этилиши белгиланган. 2017-йил Детройтда доктор Нагарвала илк бор қизларни суннат қилишда гумонланиб ҳибсга олинган эди.

Мисрда 2008-йилдан буён қизларнинг хатна қилиниши тақиқланган бўлса-да, БМТ ҳисоботига кўра 15 ва 19 ёш орасидаги қизларнинг 81 фоизи хатна қурбони бўлган. 2020-йил январ ойида бўлиб ўтган воқеа дунё жамоатчилигини ларзага келтирди. Мисрнинг Асют вилоятидан бўлган 12 ёшли қизалоқнинг хатнадан сўнг вафот этиши кўпларни яна бир бор бу борада хушёр бўлишга чақирди.

УНИCЕФ ташкилотининг маълумотларида келтирилишича, Африка ва Яқин Шарқ мамлакатларидаги қизларни хатна қилиш одати кенг тарқалган 30 мамлакатдан 24 тасида бунга қарши қонун чиқарилгани билан унинг кенг тарқалишини олдини олиб бўлмаябди. Адвокат Шарлотта Прудманнинг фикрига кўра, мактабга чиқмаган қизларнинг хатна қилиниши, уларнинг бу борада тасаввурга эга эмаслиги ва буни гапириш уларнинг маданиятларига кўра табу даражасида эканлиги туфайли чиқарилган қонунларнинг фойдаси деярли бўлмаганини кўрсатади.

Аёлларни хатна қилиш одати ҳеч қайси динда қўллаб қуватланган бўлмаса-да, диний етакчилар баъзан бунинг диний амал эканини иддао қилиб туришади. Ислом динининг Суннийлик оқимидаги ҳанафийлик, ҳанбалийлик ва моликийлик мазҳабларида аёллар суннати мажбурий эмас. Шофи’ий мазҳабига кўра эса фарз, яъни мажбурий ҳисобланади. „Дунё мусулмонлар уламолар бирлиги“ етакчиси ҳамда Ал-Азҳар илмий даргоҳининг аъзоси Муҳаммад Салим ал-Авва ислом динида аёллар хатнаси йўқлигини таъкидлайди. Айни пайтда Муҳаммад Салим мусулмонларни манбаси ожиз ҳадисларга ишонмасликка чақиради.

Тарихи

Клиторисдаги жарроҳлик операциялари Инклар империясида амалга оширилган. Инка пойтахти Кускода Амаруканча ибодатхонаси бор эди (ХВ – ХВИасрларда; кейинчалик – ХВИ асрнинг охирги учдан бирида – ерда иезуитлар жойлашган), унинг мақсади, италиялик руҳонийнинг фикрига кўра, ХВИИ асрнинг Хуан Анелло Олива иезуит „аждарҳо шаклидаги бутга – чаённи ютиб юборадиган илонга сиғиниш“ эди. Инка эътиқодларининг қизиқарли тафсилоти бу жой билан боғлиқ бўлиб, худди шу муаллиф томонидан берилган: "Аждаҳо Яратгувчининг ҳаётий кучи эди; Католиклар Муқаддас Биби Марямнинг аёллик шаклини ҳурмат қилганидек, худди шу тарзда чаённинг идиши ва чақиши аёл клиторини рамзий қилиб, унда аёлдаги эркаклик тамойилини ҳурмат қилган. Шунинг учун инкаларда қизларнинг клиторини суннат қилиш маросими бор эди. Католик руҳонийлари буни ваҳшийлик деб билишган.

ХИХ асрнинг охири ва ХХ асрнинг биринчи ярмида Қўшма Штатларда аёлларда онанизмни „даволаш“ усуллари сифатида клиторидектомия ва клиторал қалпоқни олиб ташлаш қўлланган.

Қизил денгиз қул савдоси

Амалиётнинг келиб чиқиши қандай бўлишидан қатъий назар, инфибуляция қуллик билан боғлиқ бўлди. Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, Қизил денгиз қул савдоси ва аёл жинсий аъзоларини кесиш ўртасидаги боғлиқлик. 1400—1900-йиллардаги қул жўнатмалари ҳақидаги маълумотлар ва Африканинг 28 мамлакати маълумотларини бирлаштирган тадқиқот шуни кўрсатдики, тарихан Қизил денгиз қул савдоси қурбони бўлган этник гуруҳларга мансуб аёллар ХХИ асрда жинсий аъзоларни кесиш „аниқроқ“ бўлган. Шунингдек, „амалиётни давом эттириш фойдасига кўпроқ“. Қизил денгизда қул савдосида сотилган аёллар ХХ асрнинг ўрталаригача Исломий Яқин Шарқда канизаклар (жинсий қул) сифатида сотилган ва инфибуляция амалиёти қизларнинг бокиралигини вақтинчалик кўрсатиб, уларнинг бокиралигини ошириш учун ишлатилган. Қул бозоридаги қиймат: „Илк саёҳатчиларнинг таърифларига кўра, инфибулация қилинган қуллар бозорда юқори нархга эга эди, чунки инфибуляция эгасига содиқлик ва содиқликни таъминлайди ва исталмаган ҳомиладорликнинг олдини олади“. Макки португалиялик миссионер Жоãо дус Сантосдан иқтибос келтиради, 1609-йилда Могадишу яқинидаги гуруҳ ҳақида ёзган: „Урғочиларни тикиш одатига эга бўлганлар, айниқса уларнинг қуллари ёш бўлиб, улар ҳомиладор бўлолмайдилар, бу эса бу қулларни қимматроқ сотишга мажбур қилади. уларнинг поклиги ва хўжайинлари уларга бўлган ишончни ошириш учун“. Шундай қилиб, Маккининг таъкидлашича, „уятли аёл қуллиги билан боғлиқ амалиёт шарафни ҳимоя қилиш учун пайдо бўлди“.

Европа ва АҚШ

Исааc Бакер Броwн

ХИХ асрда Европа ва Қўшма Штатлардаги гинекологлар жиннилик ва онанизмни даволаш учун клиторисни олиб ташлашди. 1813-йилда британиялик шифокор Роберт Тҳомас клиторидектомияни нимфоманияга даво сифатида таклиф қилди. 1825-йилда Ланcет 1822-йилда Берлинда Карл Фердинанд вон Граэфе томонидан ҳаддан ташқари онанизм билан шуғулланадиган 15 ёшли қизга қилинган клиторидектомияни тасвирлаб берди.

Исаак Бакер Броwн, инглиз гинекологи, Лондон тиббиёт жамияти президенти ва 1845-йилда Авлиё Мерй касалхонаси асосчиларидан бири, онанизм ёки клиториснинг „ғайритабиий тирнаш хусусияти“ истерия, орқа мия тирнаш хусусияти, фитна, аҳмоқлик, мания ва ўлим. Шунинг учун у ўзининг некрологига кўра, „имконияти бўлганда, клиторисни олиб ташлаш учун ишга киришди“. Броwн 1859-1866-йиллар орасида бир нечта клиторидектомияларни амалга оширди. Қўшма Штатларда Ж. Марион Симс Броwннинг ишига эргашди ва 1862-йилда Бакер томонидан тавсия этилган асабий ёки истерия ҳолатини энгиллаштириш учун аёлнинг бачадонининг бўйнини кесиб, унинг клиторини ампутация қилди. Броwн ўз қарашларини „Аёлларда жиннилик, эпилепсия, каталепсия ва истериянинг айрим шаклларини даволаш мумкинлиги ҳақида“ (1866) асарида эълон қилганида, Лондондаги шифокорлар уни қаллобликда айблаб, акушерлик жамиятидан чиқариб юборишди.

Кейинчалик ХИХ асрда Ню-Орлеанлик жарроҳ А. Ж. Блоч онанизм билан шуғулланаётган икки ёшли қизнинг клиторини олиб ташлади. Акушерлик ва гинекологик тадқиқотда 1985-йилда чоп этилган мақолага кўра, клиторидектомия Қўшма Штатларда 1960-йилларда истерия, эротомания ва лезбиянизмни даволаш учун қилинган. 1950-йилларнинг ўрталаридан бошлаб, Огаё штатининг Дайтон шаҳридаги гинеколог Жеймс C. Бурт туғруқдан кейин эпизётомияларни ностандарт таъмирлашни амалга оширди ва вагинал тешикни кичикроқ қилиш учун кўпроқ тикув қўшди. 1966-йилдан 1989-йилгача у аёлларнинг пубоcоccйгеус мушакларини кесиш, қин ва сийдик йўлларининг жойлашишини ўзгартириш ва клиторал қалпоқни олиб ташлаш орқали „севги операцияси“ ни амалга оширди ва шу билан уларнинг жинсий аъзоларини, унинг фикрича, миссионерлик позициясида жинсий алоқа қилиш учун мосроқ қилди. „Аёллар жинсий алоқа учун тизимли равишда ноадекватдир“, деб ёзган эди у; уларни „шохли кичкина сичқон“га айлантиришини айтди. 1960 ва 1970-йилларда у эпизётомияларни тузатиш ва ҳистеректомия ва бошқа жарроҳлик операцияларини бажариш вақтида бу муолажаларни розилигисиз амалга оширди; унинг сўзларига кўра, 1975-йилга келиб 4000 аёлга уларнинг вариациясини бажарган. Шикоятлардан сўнг, 1989-йилда Қўшма Штатларда тиббиёт амалиётини тўхтатишни талаб қилди.

Мунозара ва ҳуқуқий ҳолат

Тобеин Абдулмалик ибн Журайж айтдилар:

"Абдул Азиз ибн Умар ибн Абдулазиз менга шундай деди: "Умар ибн Абдулазиз (717-720) давридаги олимлар клиторисга этказилган зарар учун тўлиқ товон (дия) тўланиши кераклиги ҳақида бир овоздан фикр билдиришган эди, чунки бу аёлни нафақадан маҳрум қилади. Жинсий алоқадан лаззатланиш ва уни амалга ошириш имкониятидир." Абдур Раззоқ „Ал Мусаннаф“да саҳиҳ иснодда ривоят қилган.

Кўпгина мусулмон илоҳиёт олимлари аёлларнинг суннат қилинишини гуноҳ деб эълон қилган фатволар чиқарган. Мусулмон илоҳиёцҳуноси Юсуф Ал-Қарадавининг айтишича, бу амал Исломга амал қилувчилар учун фарз эмас.

Буюк Британияда аёлларни суннат қилиш фақат 1985-йилда расман тақиқланган, аммо йирик шаҳарлардаги кўплаб афро-осиё жамоалари бу маросимни давом эттирмоқда.

1997-йилдан бери Мисрда аёлларни суннат қилиш тақиқланган, бундан ташқари „тиббий зарурат“ ҳоллари бундан мустасно. Баъзи шифокорлар ушбу банддан фойдаланган ҳолда операцияларни бажаришда давом этадилар.

2007-йил 5-апрелда Эритрея ҳукумати аёлларни суннат қилишни тақиқлади.

2012-йил 28-ноябрда БМТ Бош Ассамблеяси аёлларни суннат қилишни тақиқловчи резолюцияни қабул қилди.

Адабиётлар

• Абушараф, Рогаиа Мустафа „Интродуcтион: Тҳе Cустом ин Қуэстион“, . Фемале Cирcумcисион: Мултиcултурал Перспеcтивес. Пҳиладелпҳиа: Университй оф Пеннсйлваниа Пресс, 2007. ИСБН 978-0812201024. 
• Абдалла, Рақия Д. „'Мй Грандмотҳер Cаллед ит тҳе Тҳреэ Феминине Сорроwс': Тҳе Струггле оф Wомен Агаинст Фемале Cирcумcисион ин Сомалиа“, . Фемале Cирcумcисион: Мултиcултурал Перспеcтивес. Пҳиладелпҳиа: Университй оф Пеннсйлваниа Пресс, 2007. 
• Аҳмаду, Фуамбаи „Ритес анд Wронгс: Ан Инсидер/Оуцидер Рефлеcц он Поwер анд Эхcисион“, . Фемале "Cирcумcисион" ин Африcа: Cултуре Cонтроверсй анд Чанге. Боулдер: Лйнне Риэннер Публишерс, 2000. 
• Аллен, Петер Леwис. Тҳе Wагес оф Син: Сех анд Дисеасе, Паст анд Пресент. Чиcаго: Университй оф Чиcаго Пресс, 2000. ИСБН 9780226014609. 
• Асмани, Ибраҳим Летҳоме; Абди, Марям Шеикҳ. Де-линкинг Фемале Генитал Мутилатион/Cуттинг фром Ислам. Wашингтон: Фронтиэрс ин Репродуcтиве Ҳеалтҳ, УСАИД, 2008. Қаралди: 2015-йил 26-июл. 
• Багнол, Бригитте; Мариано, Эсмералда „Политиcс оф Наминг Сехуал Праcтиcес“, . Африcан Сехуалитиэс: А Реадер. Cапе Тоwн: Фаҳаму/Памбазука, 2011. ИСБН 9780857490162. 
• Баркер-Бенфиэлд, Г. Ж.. Тҳе Ҳоррорс оф тҳе Ҳалф-Кноwн Лифе: Мале Аттитудес Тоwард Wомен анд Сехуалитй ин Нинетеэнтҳ-Cентурй Америcа. Неw Ёрк: Роутледге, 1999. 
• Берлин, Аделе „Cирcумcисион“, . Тҳе Охфорд Диcтионарй оф тҳе Жеwиш Религион. Неw Ёрк: Охфорд Университй Пресс, 2011. 
• Боддй, Жаниcе. Cивилизинг Wомен: Бритиш Cрусадес ин Cолониал Судан. Принcетон: Принcетон Университй Пресс, 2007. 
• Боддй, Жаниcе. Wомбс анд Алиэн Спириц: Wомен, Мен, анд тҳе Зар Cулт ин Нортҳерн Судан. Мадисон: Университй оф Wисcонсин Пресс, 1989. 
• Бойле, Элизабетҳ Ҳегер. Фемале Генитал Cуттинг: Cултурал Cонфлиcт ин тҳе Глобал Cоммунитй. Балтиморе: Жоҳнс Ҳопкинс Университй Пресс, 2002. 
• Cоҳен, Шае Ж. Д.. Wҳй Арен'т Жеwиш Wомен Cирcумcисед? Гендер анд Cовенант Ин Жудаисм. Беркелей: Университй оф Cалифорниа Пресс, 2005. 
• Эл Гуинди, Фадwа „Ҳад Тҳис Беэн Ёур Фаcе, Wоулд Ёу Леаве Ит ас Ис?“, . Фемале Cирcумcисион: Мултиcултурал Перспеcтивес. Пҳиладелпҳиа: Университй оф Пеннсйлваниа Пресс, 2007. ИСБН 978-0812201024. 
• Эл Дареэр, Асма. Wоман, Wҳй До Ёу Wеэп: Cирcумcисион анд иц Cонсеқуэнcес. Лондон: Зед Боокс, 1982. 
• Фиэдлер, Клаус. Чристианитй анд Африcан Cултуре. Леиден: Брилл, 1996. 
• Груэнбаум, Эллен. Тҳе Фемале Cирcумcисион Cонтроверсй: Ан Антҳропологиcал Перспеcтиве. Пҳиладелпҳиа: Университй оф Пеннсйлваниа Пресс, 2001. 
• Ҳоберман, Жоҳн Милтон. Тестостероне Дреамс: Режувенатион, Апҳродисиа, Допинг. Беркелей: Университй оф Cалифорниа Пресс, 2005. ИСБН 9780520221512. 
• Ҳоскен, Фран. Тҳе Ҳоскен Репорт: Генитал анд Сехуал Мутилатион оф Фемалес. Лехингтон: Wомен'с Интернатионал Нетwорк, 1994. 
• Ҳям, Роналд. Эмпире анд Сехуалитй: Тҳе Бритиш Эхпериэнcе. Манчестер: Манчестер Университй Пресс, 1990. 
• Жаcобс, Миcаҳ; Градй, Ричард; Болниcк, Давид А. „Cуррент Cирcумcисион Трендс анд Гуиделинес“, . Сургиcал Гуиде то Cирcумcисион. Лондон: Спрингер, 2012 — 3–8-бет. ДОИ:10.1007/978-1-4471-2858-8_1. ИСБН 978-1-4471-2857-1. 
• Каранжа, Жамес. Тҳе Миссионарй Мовемент ин Cолониал Кеня: Тҳе Фоундатион оф Африcа Инланд Чурч. Гöттинген: Cувиллиэр Верлаг, 2009. 
• Кенятта, Жомо. Фаcинг Моунт Кеня. Неw Ёрк: Винтаге Боокс, 1962. 
• Кенён, Ф. Г.. Греэк Папйри ин тҳе Бритиш Мусеум. Лондон: Бритиш Мусеум, 1893. ИСБН 9780714104867. 
• Кирбй, Виcкй „Оут оф Африcа: 'Оур Бодиэс Оурселвес?'“, . Фемале Cирcумcисион анд тҳе Политиcс оф Кноwледге: Африcан Wомен ин Империалист Дисcоурсес. Wестпорт, Cонн анд Лондон: Праэгер, 2005. ИСБН 9780897898645. 
• Кориэҳ, Чима „'Отҳер' Бодиэс: Wестерн Феминисм, Раcе анд Репресентатион ин Фемале Cирcумcисион Дисcоурсе“, . Фемале Cирcумcисион анд тҳе Политиcс оф Кноwледге: Африcан Wомен ин Империалист Дисcоурсес. Wестпорт, Cонн анд Лондон: Праэгер, 2005. ИСБН 9780897898645. 
• Кунҳиёп, Самуэл Wаже. Африcан Чристиан Этҳиcс. Гранд Рапидс, МИ: Зондерван, 2008. 
• Маcкиэ, Геррй „Фемале Генитал Cуттинг: Тҳе Бегиннинг оф тҳе Энд“, . Фемале "Cирcумcисион" ин Африcа: Cултуре Cонтроверсй анд Чанге. Боулдер: Лйнне Риэннер Публишерс, 2000. 
• Мандара, Маиро Усман „Фемале генитал cуттинг ин Нигериа: Виэw оф Нигериан Доcторс он тҳе Медиcализатион Дебате“, . Фемале "Cирcумcисион" ин Африcа: Cултуре Cонтроверсй анд Чанге. Боулдер: Лйнне Риэннер Публишерс, 2000. 
• МcГрегор, Дебораҳ Куҳн. Фром Мидwивес то Медиcине: Тҳе Биртҳ оф Америcан Гйнеcологй. Неw Брунсwиcк: Рутгерс Университй Пресс, 1998. 
• Ннаэмека, Обиома „Африcан Wомен, Cолониал Дисcоурсес, анд Империалист Интервентионс: Фемале Cирcумcисион ас Импетус“, . Фемале Cирcумcисион анд тҳе Политиcс оф Кноwледге: Африcан Wомен ин Империалист Дисcоурсес. Wестпорт, Cонн анд Лондон: Праэгер, 2005 — 27–46-бет. ИСБН 9780897898645. 
• Нуссбаум, Мартҳа. Сех анд Соcиал Жустиcе. Неw Ёрк анд Охфорд: Охфорд Университй Пресс, 1999. ИСБН 9780195355017. Қаралди: 2017-йил 27-август. 
• Нзегwу, Нкиру „'Осуналитй' (ор Африcан эротиcисм)“, . Африcан Сехуалитиэс: А Реадер. Cапе Тоwн: Фаҳаму/Памбазука, 2011. ИСБН 9780857490162. 
• Петерсон, Дерек Р.. Этҳниc Патриотисм анд тҳе Эаст Африcан Ревивал: А Ҳисторй оф Диссент, c. 1935–1972. Неw Ёрк: Cамбридге Университй Пресс, 2012. 
• Роалд, Анн-Софиэ. Wомен ин Ислам: Тҳе Wестерн Эхпериэнcе. Лондон: Роутледге, 2003. 
• Роберт, Дана Леэ. Америcан Wомен ин Миссион: А Соcиал Ҳисторй оф Тҳеир Тҳоугҳт анд Праcтиcе. Маcон: Мерcер Университй Пресс, 1996. 
• Родригуэз, Сараҳ Б.. Фемале Cирcумcисион анд Cлиторидеcтомй ин тҳе Унитед Статес: А Ҳисторй оф а Медиcал Треатмент. Рочестер, НЙ: Университй оф Рочестер Пресс, 2014. 
• Эл Саадаwи, Наwал. Тҳе Ҳидден Фаcе оф Эве. Лондон: Зед Боокс, 2007. 
• Шортер, Эдwард. Фром Паралйсис то Фатигуэ: А Ҳисторй оф Псйчосоматиc Иллнесс ин тҳе Модерн Эра. Неw Ёрк: Симон анд Счустер, 2008. 
• Страер, Роберт; Муррай, Жоcелйн „Тҳе CМС анд Фемале Cирcумcисион“, . Тҳе Макинг оф Миссионарй Cоммунитиэс ин Эаст Африcа. Неw Ёрк: Стате Университй оф Неw Ёрк Пресс, 1978. 
• Тамале, Сйлвиа „Ресеарчинг анд тҳеорисинг сехуалитиэс ин Африcа“, . Африcан Сехуалитиэс: А Реадер. Памбазука Пресс/Фаҳаму, 2011 — 11–36-бет. ИСБН 9780857490162. 
• Тҳомас, Лйнн М. „Нгаитана (И wилл cирcумcисе мйселф)': Лессонс фром Cолониал Cампаигнс то Бан Эхcисион ин Меру, Кеня“, . Фемале "Cирcумcисион" ин Африcа: Cултуре Cонтроверсй анд Чанге. Боулдер: Лйнне Риэннер Публишерс, 2000. 
• Тҳомас, Лйнн. Политиcс оф тҳе Wомб: Wомен, Репродуcтион, анд тҳе Стате ин Кеня. Беркелей: Университй оф Cалифорниа Пресс, 2003. 
• Тҳомас, Роберт. Тҳе Модерн Праcтиcе оф Пҳйсиcк. Лондон: Лонгман, Ҳурст, Реэс, Орме, анд Броwн, 1813. 
• wа Киҳурани, Нямбура; Wаригиа wа Жоҳанна, Раҳели; Муриго wа Мешак, Алиcе „Леттер Оппосинг Фемале Cирcумcисион“, . Wомен Wритинг Африcа: Тҳе Эастерн Регион. Неw Ёрк: Тҳе Феминист Пресс ат тҳе Cитй Университй оф Неw Ёрк, 2007 — 118–120-бет. ИСБН 978-1558615342. 
• Wаллей, Чристине Ж. „"Сеарчинг фор 'Воиcес': Феминисм, Антҳропологй, анд тҳе Глобал Овер Фемале Генитал Оператионс"“, . Генитал Cуттинг анд Транснатионал Систерҳоод. Урбана: Университй оф Иллиноис Пресс, 2002 — 54–86-бет. 
• Wилдентҳал, Лора. Тҳе Лангуаге оф Ҳуман Ригҳц ин Wест Германй. Пҳиладелпҳиа: Университй оф Пеннсйлваниа Пресс, 2012. 
• Забус, Чантал „Тҳе Эхcисед Бодй ин Африcан Техц анд Cонтехц“, . Бодиэс анд Воиcес: Тҳе Форcе-фиэлд оф Репресентатион анд Дисcоурсе ин Cолониал анд Постcолониал Студиэс. Неw Ёрк: Родопи, 2008. 
• Забус, Чантал „'Wритинг wитҳ ан Аccент': Фром Эарлй Деcолонизатион то Cонтемпорарй Гендер Иссуэс ин тҳе Африcан Новел ин Френч, Энглиш, анд Арабиc“, . Лангуаге анд Транслатион ин Постcолониал Литературес. Неw Ёрк: Роутледге, 2013. 

Ҳаволалар

• ФГМ: Сурвиворс наррате эхпериэнcес деалинг wитҳ абсенcе оф тҳе cлиторис.
• "Cирcумcисион, фемале", Тҳе Кинсей Институте (библиограпҳй 1960с–1980с).
• ФГМ арчиве, Тҳе Гуардиан.
• Ҳаwортҳ, Абигаил (18 Новембер 2012). "Тҳе дай И саw 248 гирлс суфферинг генитал мутилатион", Тҳе Обсервер.
• Лигҳтфоот-Клеин, Ҳаннй (1989). Присонерс оф Ритуал: Ан Одйссей Инто Фемале Генитал Cирcумcисион ин Африcа. Неw Ёрк: Роутледге.
• Wестлей, Давид М. (1999). "Фемале cирcумcисион анд инфибулатион ин Африcа" (Wайбаcк Мачине сайтида 2021-06-05 санасида архивланган), Элеcтрониc Жоурнал оф Африcана Библиограпҳй, 4 (библиограпҳй уп то 1997).

Инсонларнинг ўзлари айтган ҳикоялари

• Эл Саадаwи, Наwал (1975). Wоман ат Поинт Зеро. Лондон: Зед Боокс.
• Дириэ, Wарис анд Миллер, Cатҳлеэн (1998). Десерт Флоwер. Неw Ёрк: Wиллиам Морроw.
• Кассинджа, Фаузия анд Миллер-Муро, Лайли (1998). До Тҳей Ҳеар Ёу Wҳен Ёу Cрй. Неw Ёрк: Делаcорте Пресс.
• Али, Аяан Ҳирси (2007). Инфидел: Мй Лифе. Неw Ёрк: Симон & Счустер.

• Викиомборда Фемале генитал мутилатион мавзусига оид файллар бор
• Викииқтибосдаги Аёллар хатнаси билан боғлиқ иқтибослар