Kontent qismiga oʻtish

Samuel Beckett

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Samuel Beckett

Beckett in 1977
Tavalludi
Samuel Barclay Beckett

13-aprel 1906-yil
Foxrock, Dublin, Irlandiya
Vafoti 22-dekabr 1989-yil(1989-12-22)
(83 yoshda)
Parij, Fransiya
Ijod qilgan tillari
  • ingliz
  • fransuz tillari
Fuqaroligi Irlandiya va Fransiya[1]
Taʼlimi
Mukofotlari
Turmush oʻrtogʻi
Suzanne Dechevaux-Dumesnil
(turm. 1961; vaf. 1989)
Imzosi

Samuel Barclay Beckett (1906-yil 13-aprel – 1989-yil 22-dekabr) – irland yozuvchisi, dramaturg, qissa yozuvchi, teatr rejissyori, shoir va adabiy tarjimon edi. Uning adabiy va teatr asarlarida koʻpincha qora komediya bilan birgalikda hayotning noaniq, shaxsiy va tragikomik tajribalari mavjud. Karyerasi oʻsib borishi bilan uning ishi tobora minimalist boʻlib, estetik va lingvistik eksperimentlarni, ong oqimini takrorlash va oʻz-oʻziga havola qilish usullarini oʻz ichiga oladi. U soʻnggi modernist yozuvchilardan biri va Martin Esslin „Absurd teatri“ deb atagan asosiy shaxslardan biri hisoblanadi[2].

Parijda yashovchi Beckett Umrining koʻp qismini fransuz va ingliz tillarida ijod qilish bilan oʻtkazgan. Ikkinchi jahon urushi paytida Beckett fransuz qarshilik guruhi Gloria SMH (Réseau Gloria) aʼzosi boʻlgan va 1949-yilda Croix de Guerre bilan taqdirlangan[3]. 1969-yilda adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻladi[4]. 1961-yilda u Jorge Luis Borges bilan birgalikda birinchi Xalqaro Prixni qoʻlga kiritadi. 1984-yilda Aosdananing Saoisi etib saylangan birinchi odam edi.

Yoshlik davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Samuel Barclay Beckett 1906-yil 13-aprelda Dublinning Foksrok chekkasida, gugenot avlodidan boʻlgan miqdor oʻlchovchisi William Frank Beckett va hamshira Mariya Jons Roning oʻgʻli edi. U tugʻilganda ota-onasi 35 yoshda boʻlgan[5] va 1901-yilda turmush qurishgan. Beckettning Frank Edward (1902-1954) ismli bir akasi bor edi. Besh yoshida u Dublindagi mahalliy oʻyin maktabida oʻqiydi, u yerda musiqani oʻrganishni boshladi, keyin Dublindagi Harcourt koʻchasi yaqinidagi Earlsfort House maktabiga koʻchib oʻtdi. Beckettlar Irlandiya cherkovining aʼzolari edi. Anglikan sifatida tarbiyalangan Beckett keyinchalik agnostik boʻlib qoldi, bu uning yozuvchi boʻlishiga asos boʻldi.

Dastlabki mashqlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Beckett 1923-yildan 1927-yilgacha Dublindagi Triniti kollejida fransuz, italyan va ingliz tillarini oʻrgangan (uning oʻqituvchilaridan biri TCDda aslida oʻqituvchi emas edi – uni Anri Bergson ishi bilan tanishtirgan Berkli olimi A. A. Luce edi)[6]. U 1926-yilda zamonaviy tillar olimi etib saylandi . Beckett bakalavr darajasini tamomlaydi va Belfastdagi Campbell kollejida biroz muddat dars berganidan soʻng, 1928-yilning noyabridan 1930-yilgacha Parijdagi Oddiy oliy oʻquv yurtida ingliz tili oʻqituvchisi lavozimini egallagan[7]. U oʻsha yerda ishlaganida, Thomas MacGreevy uni mashhur irland yozuvchisi James Joyce bilan tanishtiradi. Bu uchrashuv yigitga qattiq taʼsir qildi va Beckett Joycega turli yoʻllar bilan yordam berishga harakat qiladi, masalan, ulardan biri Finnegans Wake kitobiga oid tadqiqotlar edi[8].

U mashhur Prudent nomi bilan tanilgan sutenyorning iltimoslarini rad etganida 1938-yilning yanvar oyida Parijda koʻkragidan pichoq bilan sanchib tashlandi va oʻlishiga oz qoladi. Joyce kasalxonada Beckett uchun shaxsiy xona ajrattiradi. Pichoqlash bilan bogʻliq oshkoralik Beckettni Parijda Suzanne Dechevaux-Dumesnilning eʼtiborini tortdi. Biroq, bu safar ikkalasi bir umrlik sheriklikni boshlaydilar. Boshqa rasmiyatchiliklarga yoʻl qoʻymaslik uchun oxir-oqibat Beckett oʻz tajovuzkoriga qoʻyilgan ayblovlarni olib tashlad[9][10].

Russillonda yashirinib yurganida, Beckett Watt romani ustida ishlashni davom ettiradi. U romanni 1941-yilda boshlab, 1945-yilda tugatgan, ammo u 1953-yilgacha nashr etilmagan; biroq Dublin adabiy davriy Envoy nomli jurnalida koʻchirma paydo boʻlgan edi. Urushdan keyin u 1946-yilda Fransiyaga qaytib keladi va u yerda Sent-Loda joylashgan Irlandiya Red Cross kasalxonasida doʻkon menejeri boʻlib ishladi[11]. Beckett oʻz tajribasini „The Capital of the Ruins“ nomli uzatilmagan radio stsenariyda tasvirlab berdi[12].

Shuhratga erishishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Blinning fransuz teatri va dunyoqarashi haqidagi bilimi, Beckettning esa spektakl nimani ifodalashini istayotganini bilishi ularga katta muvaffaqiyat olib kelgan. Koʻp iqtibos keltirgan maqolasida tanqidchi Vivian Mersier Bekket „nazariy imkonsiz narsaga erishdi, yaʼni sahnada hech narsa sodir boʻlmasada tomoshabinlarni oʻz joylarida ushlab turadigan spektaklga erishdi“, deb yozgan edi. Bundan tashqari, „Uning asarlarida hech nima qayta takrorlnmasdi, barchasi turfa xil edi“ deydi Vivian Mersier[13]. Waiting for Godot pyesasi 1952-yilda nashr etilgan va 1953-yilda Parijda premyerasi boʻlgan; ikki yildan soʻng ingliz tiliga tarjima qilinadi. U 1955-yilda Londonda ochilgan, asosan salbiy sharhlar boʻlgan, ammo The Sunday Times gazetasidagi Harold Hobson va keyinroq Kenneth Tynan tomonidan ijobiy munosabat bildirilgan. Mayamidagi namoyishdan soʻng, spektakl juda mashhur boʻlib, AQSh va Germaniyada juda muvaffaqiyatli chiqishlari bilan mashhur boʻldi. Oʻyin sevimli: u nafaqat tez-tez ijro etiladi, balki butun dunyo boʻylab dramaturglarni uni taqlid qilish uchun ilhomlantirdi[14]. Bu Beckett hech qachon sotmagan, hadya qilmagan yoki sovgʻa qilmagan yagona pyesadir[14]. U spektaklni kinoga tarjima qilishga ruxsat bermadi, lekin uni televizorda namoyish etishga ruxsat beradi[15].

Hayoti va oʻlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Simetière du Montparnasse da Samuel Beckett qabri

1969-yilda avangard kinorejissyor Roza fon Praunxaym Beckett haqida eksperimental qisqa metrajli film portretini suratga oladi va unga yozuvchi nomini beradi[16].

Suzanne 1989-yilning 17-iyulida vafot etadi. Qariyalar uyiga qamalgan va amfizem va ehtimol Parkinson kasalligi bilan ogʻrigan Beckett 1989-yil 22-dekabrda vafot etadi. Ikkalasi Parijdagi cimetière du Montparnasseda dafn etilgan va Beckettning koʻrsatmasi boʻyicha oddiy granit qabr toshi oʻrnatishgan.

Edmund S. Valtmanning Bekket karikaturasi

 Urushdan keyingi 15 yil davomida Beckett toʻrtta yirik toʻliq metrajli sahna pyesasi yaratdi: Waiting for Godot (1948-1949-yillarda yozilgan), Oʻyin intihosi (1955-1957;), "Krapp’s Last Tape" (1958), va Happy Days(1961). Ushbu asarlari koʻpincha toʻgʻri yoki notoʻgʻri ravishda, " Absurd teatri " deb ataladigan sahnada muhim rol oʻynagan deb hisoblangan va bu pyesalar taxminan zamonaviy ekzistensialist mutafakkirlarning mavzulariga oʻxshash qorongʻu kulgili tarzda ishlanadi. „Absurd teatri“ atamasi Martin Esslin tomonidan xuddi shu nomdagi kitobda kiritilgan; Beckett va Godot kitobning markaziy qismlari edi. Esslinning taʼkidlashicha, bu spektakllar Albert Camusning „absurd“ tushunchasining amalga oshishidir[17]. 

Hamkorlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ingliz sahna dizayneri Jocelyn Herbert oʻlimigacha Beckettning yaqin doʻsti edi. U Beckett bilan Happy Days (ularning uchinchi loyihasi) va Krapp’s Last Tape nomli asari Royal Court teatrida sahnalashtirishgan. Beckettning aytishicha, Herbert uning Angliyadagi eng yaqin doʻstiga aylangan: „U ishni juda yaxshi his qiladi va juda sezgir. Umuman olganda, dizaynerlar tomonidan shunday tendentsiya mavjud. haddan tashqari oshirib yubordim va Jocelyn bilan hech qachon bunday boʻlmagan“.

20-asrning koʻplab yirik bastakorlari, jumladan Luciano Berio, György Kurtág, Morton Feldman, Pascal Dusapin, Philip Glass, Roman Haubenstock-Ramati and Heinz Holligerlar Beckettning matnlari asosida musiqiy asarlar yaratdilar. Uning ishi, shuningdek, Edward Albee, Avigdor Arikha, Paul Auster, J. M. Coetzee[18], Richard Kalich, Douglas Gordon, Bruce Nauman, Anthony Minghella[19], Damian Pettigrew[20], Charlie Kaufman[21] va Brian Patrick Butler[22][23] kabi koʻplab xalqaro yozuvchilar, rassomlar va kinoijodkorlarga taʼsir koʻrsatdi.

Semyuel Bekketning uchta pyesasi uchun musiqa (Soʻzlar va musiqa, Kaskando va …lekin bulutlar…) Martin Perlman tomonidan bastalangan boʻlib, Nyu-Yorkdagi 92-koʻcha Y tomonidan Bekketning yuz yillik yubileyi uchun buyurtma qilingan va shu yerda va shu yerda ishlab chiqarilgan[24] [25].

Arxivlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Samuel Beckettning sermahsul karyerasi butun dunyo arxivlarida tarqalgan. Muhim toʻplamlar orasida Harry Ransom Center[26][27][28], Sent-Luisdagi Vashington universiteti[29], Reading universiteti[30], Dublin Triniti kolleji[31], va Houghton kutubxonasi mavjud[32]. Ushbu toʻplamlarning tarqoq tabiatini hisobga olgan holda, Antverpen universiteti orqali raqamli omborni yaratishga harakat qilindi[33].

Mukofotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Croix de guerre (Fransiya)
  • Médaille de la Resistance (Fransiya)
  • 1959-yilda Dublin Trinity kollejining faxriy doktori
  • 1961-yilda Xalqaro noshirlar Formentor mukofoti (Jorge Luis Borges bilan birgalikda)
  • 1968-yilda Amerika sanʼat va fanlar akademiyasining xorijiy faxriy aʼzosi[34]
  • 1969-yilda adabiyot boʻyicha Nobel mukofoti
  • Saoi Aosdana (Irlandiya)
  • 2016- yilda Bekket 1934-yilda yashagan uy (48 Paultons maydoni, Chelsi, London) ingliz merosi koʻk plaketini oldi[35]
  • Obies (Brodveydan tashqari oʻyinlar uchun):
    • 1958-yilda: Oʻyin intihosi[36]
    • 1960-yilda: Krapp’s Last Tape[37]
    • 1962-yilda: Happy Days[38]
    • 1964-yilda: Play[39]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ (unspecified title)
  2. ↑ Cakirtas, O. Developmental Psychology Rediscovered: Negative Identity and Ego Integrity vs. Despair in Samuel Beckettʼs Endgame. International Journal of Language Academy. Volume 2/2 Summer 2014 p. 194/203. http://www.ijla.net/Makaleler/1990731560_13.%20.pdf (Wayback Machine saytida 25 February 2017 sanasida arxivlangan)
  3. ↑ Davies, William. Samuel Beckett and the Second World War. Bloomsbury, 2020 — 31–50-bet. 
  4. ↑ „The Nobel Prize in Literature 1969“. Nobel Foundation (2010-yil 7-oktyabr). 2011-yil 30-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 7-oktyabr.
  5. ↑ „Samuel beckett −1906-1989“. Imagi-nation.com. 2017-yil 15-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 12-dekabr.
  6. ↑ Colangelo, Jeremy (2017). "Nothing is Impossible: Bergson, Beckett, and the Pursuit of the Naught". Journal of Modern Literature 40 (4): 39. doi:10.2979/jmodelite.40.4.03. ISSN 0022-281X. Archived from the original on 14 March 2018. https://web.archive.org/web/20180314174422/https://muse.jhu.edu/article/671605. Qaraldi: 14 March 2018. Samuel Beckett]]
  7. ↑ Ackerley and Gontarski, Grove Companion to Samuel Beckett, 161
  8. ↑ Knowlson (1997) p106.
  9. ↑ https://www.theguardian.com/books/2024/apr/15/knife-by-salman-rushdie-review-a-story-of-hatred-defeated-by-love
  10. ↑ „Archived copy“. 2024-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 2-may.
  11. ↑ McNally, Frank. „Down but not out in Saint-Lô: Frank McNally on Samuel Beckett and the Irish Red Cross in postwar France“ (en). The Irish Times. 2021-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 13-dekabr.
  12. ↑ Davies (2020), pp.117-145
  13. ↑ Irish Times, 18 February 1956, p. 6.
  14. ↑ 14,0 14,1 Bair (1982), p13
  15. ↑ Ackerley, C.J.. The Grove companion to Samuel Beckett : a reader's guide to his works, life, and thought, 1st, New York: Grove Press, 2004 — 622-bet. ISBN 978-0-8021-4049-4. 
  16. ↑ „Samuel Beckett“. Internet Movie Database. 2022-yil 20-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-mart.
  17. ↑ Esslin (1969).
  18. ↑ These three writers and the artist Arikha cited in Beckett Remembering, Remembering Beckett (ed. James and Elizabeth Knowlson, New York: Arcade, 2006)
  19. ↑ Cited in Knowlson (ed.), Beckett Remembering, Remembering Beckett, 280
  20. ↑ Cited in No Author Better Served: The Correspondence of Samuel Beckett and Alan Schneider (ed. Maurice Harmon, Cambridge: Harvard University Press, 1998), 442-443.
  21. ↑ „Charlie Kaufman interview: Life's little dramas“. The Scotsman (2009-yil 7-may). 2021-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 8-mart.
  22. ↑ McShane, Conor „Tubi Tuesday: Friend of the World (2020)“ (en-US). Morbidly Beautiful (2022-yil 9-avgust). 2022-yil 4-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-noyabr.
  23. ↑ Stone, Ken „San Diego's Spielberg? Q&A With Director Brian Butler Near Sci-Fi Film Premiere“ (en-US). Times of San Diego (2020-yil 25-iyul). 2020-yil 10-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-noyabr.
  24. ↑ Byrne. „A fresh approach to Beckett's work“ (en). The Boston Globe (2007-yil 11-noyabr). 2020-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 22-yanvar.
  25. ↑ Polonyi. „Beckett Storms Harvard Stage“. The Crimson (2007-yil 15-noyabr). 2020-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 22-yanvar.
  26. ↑ „Samuel Beckett: An Inventory of His Papers in the Carlton Lake Collection at the Harry Ransom Humanities Research Center“. norman.hrc.utexas.edu. 2017-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 3-noyabr.
  27. ↑ „Samuel Beckett: A Collection of His Papers at the Harry Ransom Humanities Research Center“. norman.hrc.utexas.edu. 2017-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 3-noyabr.
  28. ↑ „Peter Snow: A Preliminary Inventory of His Collection of Samuel Beckett's at the Harry Ransom Center“. norman.hrc.utexas.edu. 2020-yil 30-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 3-noyabr.
  29. ↑ „Samuel Beckett Papers (MSS008), 1946–1980 | MSS Manuscripts“. archon.wulib.wustl.edu. 2017-yil 7-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 3-noyabr.
  30. ↑ (beckettfoundation@reading.ac.uk). „Beckett International Foundation : The Beckett Collection : Accessing the Collection“. beckettfoundation.org.uk. 2019-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 3-noyabr.
  31. ↑ „Samuel Beckett | Manuscripts at Trinity“. www.tcd.ie. 2017-yil 7-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 3-noyabr.
  32. ↑ „Beckett, Samuel, 1906–1989. Samuel Beckett letters to Herbert Benjamin Myron and other papers, 1953–1985: Guide“. oasis.lib.harvard.edu. 2017-yil 7-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 3-noyabr.
  33. ↑ „Samuel Beckett: Digital Manuscript Project“. beckettarchive.org. Qaraldi: 2017-yil 3-noyabr.
  34. ↑ „Book of Members, 1780–2010: Chapter B“. American Academy of Arts and Sciences. 2018-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-may.
  35. ↑ „Rare double blue plaque award for home of Nobel Prize winners“. BBC News (2016-yil 20-aprel). 2016-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.
  36. ↑ „58“. Obie Awards. 2020-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-may.
  37. ↑ „1960s“. Obie Awards. 2020-yil 3-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-may.
  38. ↑ „62“. Obie Awards. 2020-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-may.
  39. ↑ „64“. Obie Awards. 2020-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-may. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Samuel_Beckett&oldid=4619907" dan olindi