Kontent qismiga oʻtish

Iyd Gah masjidi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Masjid
Iyd Gah masjidi
dariycha: مسجد عید‌گاه
Mamlakat  Afgʻoniston
Hudud Kobul viloyati
Shahar Kobul
Homiylar Bobur yoki Jahongir
Minoralar soni 18
Minoralar soni 18
Iyd Gah masjidi Vikiomborda

Iyd Gah masjidi yoki Id Gah masjidi (dariycha: مسجد عید‌گاه), Afgʻoniston poytaxti Kobuldagi ikkinchi yirik masjiddir. U mamlakatning kardinal diniy masjidi hisoblanadi, bu yerda million kishi yiliga ikki marta hayit namozini oʻqiydi. Shaharning sharqiy qismida, Mahmudxon koʻprigi va Milliy stadion yaqinida, shaharning eng boy hududlaridan biri boʻlgan Kobulning Shar-e-barqi hududi joylashgan. „Iyd Gah“ yoki „Id Gah“ milliy va diniy bayramlar paytida odamlar toʻplanadigan ochiq maydon maʼnosini anglatadi. Iyd Gahning ochiq maydonlari, shuningdek, Peshovarga keladigan va Peshovardan yuklarni olib oʻtadigan yuk mashinalari uchun toʻxtash joyi vazifasini ham oʻtaydi[1].

Aksariyat maʼlumotlarga koʻra, musulmon jangchisi Bobur Hindistonga endigina bostirib kirib, Islomni keng tadbiq etish uchun masjid qurishni buyurgan. U oʻz jangchilarini Panjob, Sind va uning atrofidagi joylardan qimmatbaho toshlarni olib kelishga joʻnatgan hamda fors meʼmorlariga oʻzi uchun Kobul hududida bino qurishni buyurgan edi. Bu yerda diniy bayramlar, diniy marosimlar, toj kiyish kabi davlat funksiyalari hamda podshohlar va amirlar ishtirokidagi imomlarning diniy marosimlari amalga oshirilgan. Aynan shu masjidda oʻsha paytdagi amir Habibulla 1919-yilda oʻz mamlakati mustaqilligi haqidagi tarixiy eʼlonni oʻqigan edi[2][3][4][5].

2006-yil 10-fevralda ikki gumonlanuvchi 8 kg miqdordagi portlovchi moddalar bilan hibsga olingan. Ular Iyd Gah masjidiga hujum qilishni niyat qilganlikda ayblangan[6].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Masjidning ichki qismi. Uning uzun yoʻlagi boʻylab ichki qismdagi dramatik arklar seriyasi yaratilgan.

Iyd Gah masjidi Boburiylar davlati hukmdori Bobur tomonidan qurib bitkazilgan. 1893-yilda yoki undan bir necha yil oldinroq podshoh Abdurrahmonxon tomonidan qayta taʼmirlangan. Yana bir taxminga koʻra, Jahongir ushbu masjidning asl quruvchisi ekanligi aytib oʻtiladi, bu taxmin mahalliy karerlar va materiallardan foydalanganligi bilan bogʻliq, chunki Kobul asosiy Boburiylar shahri boʻlgani sababli ham bu yerda koʻpincha sanʼat asarlariga buyurtmalar qabul qilingan.

Afgʻoniston tarixidagi maʼlumotlarga koʻra, 1901-yilda Afgʻonistonning oʻsha paytdagi amiri davlat boshligʻi Iyd Gah masjidida roʻza hayiti bayramini nishonlash orqali oshkora tarzda imomlik vazifasini bajargan. Kobulning bosh imomi darhol Habibullohni Muhammadning vorisi deb eʼlon qilgan, shundan soʻng Afgʻoniston amiri „imomlik“ dan ilhomlangan holda nutq soʻzlagan. Boshqa buyruqlar qatori, amir masjidlarda namoz oʻqimaganlarning hammasidan oʻn kobuli rupiysigacha jarima undirilishi haqida farmon chiqargan. Turli joylarda barcha shaxslarning kunlik namozining ado etishi toʻgʻrisida daftar yuritishi kerak boʻlgan va diniy namozlarga majburiy qatnashish haqidagi ushbu qoidaga rioya qilmagan kishilar toʻgʻrisidagi maxfiy hisobotlar masjidlarda oʻrnatilgan „adolat qutisi“da saqlanishi kerak edi[7].

1914—1915-yillarda Britaniya va Afgʻoniston oʻrtasidagi shiddatli adovat davomida, yangi hukmdor amir Habibulla mullalarning bu yondashuviga dastlab qarshi chiqqan boʻlsa ham, bu holat keyinchalik qutlugʻ urush yoki jihod miqyosigacha yetdi. 1919-yilda taxtga oʻtirganidan soʻng, u mullalar bilan birga ingliz bazalariga hujum qiladi. Amir 1919-yil 15-mayda urush boshlashdan oldin Kobuldagi Iyd Gah masjidida nutq soʻzlab, vatandoshlarini inglizlarga qarshi jihod qilishga chaqirgan[8].

Uchinchi ingliz-afgʻon urushidan soʻng, 1919-yil 19-avgustda amir Omonulloh Afgʻonistonning mustaqilligini ushbu masjidida turib eʼlon qilgan[9].

2010-yil 21-sentyabrda masjidda namoyish boʻlib oʻtgan[10].

2021-yil 3-oktabr kuni masjidda sodir etilgan portlash natijasida bir necha kishi halok boʻlgan[11].

Arxitekturasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sargʻish rangga boʻyalgan har ikki tomonida 4 ta minorasi bor markaziy qism
Yon ustunlar. Bir tomondagi 18 tadan 4 tasi tasvirlangan.

Iyd Gah masjidi Kobulning boy hududida joylashgan boʻlib, boy musulmon meʼmorchiligi va merosini oʻzida aks ettiradi. Bu muqaddas joyni ziyorat qilish uchun uzoq-yaqindan ziyoratchilar tashrif buyuradi. Masjid och jigarrang va oq rangga boʻyalgan boʻlib, old tomonida toʻrtta minora mavjud, ularning ikkitasi yuqori markaziy arkning yon tomonida, qolgani markaziy arkning ikkala yon tomonida joylashgan. Narigi tomonda bir xil tarzda yigʻilgan toʻrtta minora va tomning markazida boshqa rangdagi bitta kichikroq minora joylashgan. Masjid juda uzun binoda joylashgan boʻlsa ham, uning eni tor qilib qurilgan. Masjidning markaziy sargʻish rangga boʻyalgan 3 ta ark yoʻlagidan tashqari, uning uzunligi boʻylab har ikki tomonida 18 ta arkasi boʻlgan boshqa qorongʻiroq yoʻlagi ham mavjud. Iyd Gah maydoni deb nomlanuvchi hovli maydoni keng va namoz mavsumida masjidga tashrif buyuradigan koʻplab musulmonlarni oʻzida sigʻdira oladi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Kabul“. Let Us Explore. 2011-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 27-oktyabr.
  2. ↑ „An Historical Guide to Kabul“. [51] Return to the Stadium. American International School of Kabul. 2010-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 26-oktyabr.
  3. ↑ „Id Gah Mosque“. Arch Net Digital Library. 2011-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 26-oktyabr.
  4. ↑ „Kabul Travel“. Id Gah Mosque. Kabul Travel. 2010-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 26-oktyabr.
  5. ↑ „Urban History and Development of Kabul“ 15–16. 10th Architecture & Behaviour Colloqium (2004). 2011-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 25-oktyabr.
  6. ↑ IntelCenter Terrorism Incident Reference (TIR): Afghanistan, 2000-2007. Tempest Publishing, 2008 — 209-bet. ISBN 978-0-9665437-8-0. Qaraldi: 2010-yil 27-oktyabr. 
  7. ↑ Hamilton, Angus. Afghanistan. W. Heinemann, 1906 — 439-bet. Qaraldi: 2010-yil 25-oktyabr. „Id Gah Mosque, Kabul.“ 
  8. ↑ Edwards, David B.. Before Taliban: genealogies of the Afghan jihad. University of California Press, 2002 — 79-bet. ISBN 0-520-22861-8. Qaraldi: 2010-yil 25-oktyabr. 
  9. ↑ Amir Amanullah Khan. Afghanistan Culture. Qaraldi: 2010-yil 29-oktyabr.  (Wayback Machine saytida 2017-07-25 sanasida arxivlangan)
  10. ↑ „A demonstration has formed at Eid Gah mosque, 1.2 miles south of the Embassy. This area is off limits.“. Embassy of the United States, Kabul. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 27-oktyabr.
  11. ↑ „Afghanistan: Several people killed by bomb attack near a Kabul mosque“ (en-GB). BBC News (2021-yil 3-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 3-oktyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Iyd_Gah_masjidi&oldid=5230925" dan olindi